روز جهانی معلولین )۳ دسامبر مطابق ۱۲ قوس) یک روز بین المللی است که از سال ۱۹۹۲ میلادی توسط سازمان ملل در سراسر جهان تجلیل میشود. هدف از تجلیل این روز حمایت از قوانین مربوط به اشخاص دارای معلولیت و رفاه معلولین میباشد. همچنان با تجلیل از این روز سازمان ملل متحد در صدد نمایش دستاورد ها و داخل نمودن معلولین در عرصهٔ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه میباشد. هر سال سازمان بین الملل موضوعی را منحیث شعار به روز جهانی معلولین اعلام میدارد، و تحت آن کشور های جهان الی سال آینده فعالیت های شان را در راستای توانمند سازی معلولان انجام میدهند. شعار سال جاری «ارتقاء مشارکت افراد معلول و برابری» تعین گردیده که با الهام از برنامه توسعه پایدار 2015-2030 سازمان ملل متحد، از جانب این سازمان تعیین شده است.[1]
وضعیت معلولین در افغانستان
معلول و یا کم توان به کسی گفته میشود که به علت نقص جسمی یا ذهنی (قبل از تولد و یا بعد از آن) اختلال مستمر و قابل توجهی در سلامت و کارآمدی عمومی وی ایجاد شده و تا حدی یا به شکل کلی از تأمین ضرورت های زندگی عادی فردی یا اجتماعی ناتوان است، حسب تعریف فوق، در جهان امروز حدود پنج صد میلیون تن از این مشکل رنج میبرند.[2]
کمیته بین المللی صلیب سرخ در افغانستان در ۳ دلو سال ۱۳۹۷ ه ش اعلان کرد که بیشتر از یک میلیون نفر در این کشور از معلولیت رنج میبرند و سالانه ده هزار معلول جدید در این اداره ثبت میشود. در خبرنامه سازمان بین الملل آمده که ازین جمله ده درصد کسانی هستند که از جراحت های مرتبط به جنگ رنج میبرند و ۹۰ درصد دیگر معلولیت های مادرزاد و یا هم معلولیت ناشی از بیماری ها و حادثات می باشند. در سال های اخیر به علت افزایش جنگ ها، رقم معلولیت ناشی از جراحت های جنگی افزایش قابل ملاحظه ای را نشان میدهد. قسمی که در سال ۱۳۹۸ ه ش داکتر فیروز الدین فیروز وزیر سابق صحت عامه کشور اعلام کرد که طی یک سال گذشته به شمار معلولان افغانستان افزوده شده و ۳ تا ۵ فیصد جمعیت افغانستان از معلولیت رنج می برند، وی بیان کرد که عوامل معلولیت: جنگ، امراض، حادثه یا تصادفات و آفات ولادی یا تشویش و فعالیت بیش از حد مادران در جریان بارداری می باشد[3]. معلولیت روی افراد و خانواده های شان تأثیرات اجتماعی، اقتصادی و تأثیرات روانی در جامعه دارد. و برای از بین بردن و کاهش این تاثیرأت در کشور نهاد های مختلف در کنار دولت فعالیت های انجام میدهد از این میان صلیب سرخ از جمله بزرگترین سازمان های جهانی ایست که در کنار تعدادی از کشور ها در افغانستان برنامه هایی را برای بالا بردن سطح زندگی معلولین عملی می نماید. این سازمان در ولایت های مختلف سالانه برای بیش از صد هزار تن که به اعضای مصنوعی نیاز دارند خدمات ارایه میدارد. کمیسون مستقل حقوق بشر افغانستان و کمیسون اصلاحات اداری برای ایجاد تسهیلات در استخدام معلولان، طرزالعمل استخدام را در نظر گرفته اند و به اساس قانون حقوق و امتیازات معلولان در افغانستان، دست کم ۳ درصد کارمندان ادارت دولتی کشور باید معلولان باشند[4] اما متأسفانه درعمل چنین نیست و اکثر ادارات با توظیف کارمندان معلول؛ روی خوش نشان نمی دهند. طبق قانون افغانستان هر گونه تبعیض میان شهروندان کشور ممنوع می باشد، اما متأسفانه این تبعیض در قسمت اشخاص دارای معلولیت؛ به شکل خود آگاه یا نا خود آگاه در اکثر دوائر خصوصی و دولتی وجود دارد. یکی از مشکلات اساسی معلولین، نبود زمینه تعلیمی و تحصیلی برای معلولین میباشد و با تأسف در این زمینه نیز کوتاهی های فراوان وجود دارد که به نوبهء خود باعث می گردد از فرصت های کاری بهتر، محروم بمانند و درین میدان با دیگران رقابت نتوانند.
چالش های معلولین در کشور
اشخاص دارای معلولیت در کشور ما با مشکلات متعدد مواجه هستند از جمله:
- مشکلات نقل و حرکت: یکی از مشکلات اساسی معلولین مشکل حمل نقل و جابه جایی درون و بیرون شهر است. چنانچه ترانسپورت های عمومی با اشخاص دارای معلولیت همکاری لازم نمی نمایند و ترانسپورت خصوصی ( تاکسی) هزینهء بالا نیاز دارد که از توان آنها بیرون می باشد.
- مشکلات کار یابی: طبق قانون حقوق و امتیازات معلولین در افغانستان، در ادارات ۳ درصد کارمندان باید از جمله معلولان باشد، اما بنابر دلایل مختلف چون تبعیض، فساد اداری و پایین بودن سطح آگاهی جامعه، این قانون تا حال به شکل درست به اجرا نیآمده است.
- برخورد افراد جامعه: به دلیل فرهنگ پایین مردم در تعامل با اشخاص دارای معلولیت، میان مردم برخی از معلولین سعی می کنند کمتر در جامعه حضور پیدا کنند. عدم توجه دولت و مردم به آنها سبب میگردد تا اعتماد نسبت به خود شان ضعیف گردیده و استعداد های شان از رشد به دور باقی بماند.
- مشکل دیگر قشر معلول در جامعهء ما تگدی و سوال گری است. تعدادی از معلولان بنا بر مجبوریت و خواست خود شان و تعدادی هم به تشویق و سازمان دهی دسته های مافیایی؛ است به این کار می زنند. اما در مجموع این پدیده باعث گردیده تا موقف اشخاص دارای معلولیت در جامعهء ما پائین آمده و به عنوان قشری دست نگر و مفت خوار معرفی شوند.
- در کنار تمام این ها معلولین با مشکلات اقتصادی و مالی ناشی از عدم داشتن مدرک عایداتی مناسب و دوامدار مقابل میباشند. از تحصیل و تعلیم معیاری به علت قلت موارد مالی محروم می شوند و از امکانات ظرفیت سازی و انکشاف شخصیتی، اکثرا محروم باقی می مانند. وزارت شهداء ومعلولین با تقدیم مدد معاش مستمر تاحدی در خدمت معلولین قرار دارد. اما متأسفانه این مدد معاش فقط به آنانی داده می شود که در اثر جنگ معلول شده اند و معلولین مادر زاد و آنانیرا در بر نمی گیرد که درحوادث عادی معلول گردیده اند.
- عدم دسترسی معلولین به مراکز تحصیلی و محرومیت شان از بورس های تحصیلی خارجی، مشکل دیگری است که فراروی این قشر قرار دارد. ماده ۴۳ قانون اساسی تحصیل تا سطح لیسانس را حق هر شهروند افغانستان دانسته است و ماده ۱۹ قانون حقوق و امتیازات افراد دارای معلولیت، حضور معلولین در بورسیه های دولتی ۷ درصد و در مؤسسات تعلیمی و تحصیلی خصوصی نیز ۷ درصد پیش بینی کرده است، اما در حال حاضر بنابر بهانه تراشی ها و عوامل دیگر، از هردو فرصت کمترین استفاده را می نمایند.[5]
- و اخیرا اینکه دختران و زنان دارایی معلولیت مشکلات مضاعف دارند، یکی معلول بودن و دیگر زن بودن درکنار مشکلات که همه شاهد هستیم، آنها بیشتر با مشکلات دست پنجه نرم میکنند.
راه حل های پیشنهادی:
بخاطر اینکه وضعیت معلولان در کشور بهبود یافته و مشکلات شان کمتر گردد، به کار طولانی و همکاری دوامدار حکومت و ملت ضرورت است. اما بخاطر کامیابی، این پروسهء طولانی، نکات ذیل حیثیت بنیادی دارد:
- فرهنگ سازی:
هر چی سطح فرهنگی و آگاهی مردم بالا برود، فرهنگ سازی صورت بگیرد معلولین در جامعه میتوانند بهتر با مشکلات کنار بیایند. رسانه های کشور باید از طریق پیام های همیشه گی و برنامه های خاص، در بالا بردن سطح فرهنگی جامعه و بهتر ساختن تعامل با افراد دارای معلولیت، نقش کلیدی بازی نمایند. چنانچه مکاتب، مدارس، منابر و خطبای کرام ما هم می توانند نقش سازنده ای درین راستا انجام دهند.
- حمایت دولتی:
دولت افغانستان باید در مدد معاش ماهانهء معلولان ازدیاد به عمل آورده به اساس یک پلان طویل المدت، تمام معلولان حوادث جنگی و غیر جنگی را زیر پوشش خود قرار دهد. با توزیع عادلانه کارت های تخفیف برای معلولان، برای آنها در زمینه حمل و نقل، تعلیم و تحصیل وحتی خرید مایحتاج زندگی، سهولت ایجاد نماید. استحقاق قانونی معلولان در وظائف دولتی و بورس های تحصیلی باید برای شان تضمین شود.
- رشد استعداد ها:
فعالیت های مختلفی که از جانب معلولان صورت میگیرد مورد توجه قرار گیرد و فرصت برایشان ایجاد گردد و استعدادهای آنها باید انکشاف یابد. برای رشد استعداد های معلولان در عرصه های گوناگون، دوره های مختلف آموزشی و تعلیمی برای شان دایر گردد. رسانه های تصویری باید در برنامه های شان، زبان اشاره و مترجم ناشنوایان را عملی نمایند. همچنان، بخاطر تربیت بدنی معلولان، باشگاه های ورزشی ویژه و رایگان ایجاد گردد.
- ایجاد فضای صلح آمیز:
جنگ تمام افراد جامعهء مارا متضرر ساخته است؛ اما قشر معلول جامعه بیشتر از جنگ متضرر گردیده و ازین ناحیه متضرر می گردند. در اثر دوام جنگ و نا امنی، نه تنها تعداد معلولان کشور بیشتر می شود، بلکه اقدامات لازم در قسمت حمایت از حقوق اشخاص دارای معلولیت صورت گرفته نمی تواند. تا وقتیکه جنگ بیشترین سرمایه های مارا به کام خود فرو برد، نباید توقع کرد که کار زیادی بخاطر بهبود زندگی معلولان کشور صورت گرفته بتواند. به همین خاطر، قطع جنگ و تحقق صلح و آشتی ملی؛ پیش زمینهء هر نوع ترقی و انکشاف و زمینه ساز خوشبختی و رفاهیت قشر معلول در جامعهء ما می باشد.
[1] https://www.imna.ir/news/399266
[2] https://www.imna.ir/news/399266/%DB%B1%B2-%D8%A2%B0%D8%B1-%D8%B1
[3] https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/Persian/Afghanistan-46973600/amp
[4] https://www.google.com/amp/s/www.bbc.com/Persian/Afghanistan-50622937/amp
[5] http://www.dailyafghanistan.com/national-detail.php?post-id=141544