نگاهی به سفر وزیر امور خارجه امارت اسلامی افغانستان به قطر

توسط: مرکز مطالعات استراتژيک و منطقوی

یادآوری: نسخۀ PDF این تحلیل زودتر دیزاین و نشر خواهد شد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

آنچه درین شماره می‌خوانید:

• نگاهی به سفر وزیر امور خارجه امارت اسلامی افغانستان به قطر
• اهمیت سیاسی سفر وزیر امور خارجه در شرایط کنونی
• محورهای گفتگو در این سفر
• حقوق بشر و کمک‌های انسانی
• بعد اقتصادی و تجاری سفر امیرخان متقی به قطر
• پیامدهای بین‌المللی سفر امیرخان متقی به قطر
• نتیجه‌گیری
• پیشنهادات
• منابع

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مقدمه

سفر مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه امارت اسلامی به قطر، در شرایط تحریم‌های بین‌المللی و انزوای دیپلماتیک این حکومت، از اهمیت خاصی برخوردار است. این سفر که با معافیت ویژه شورای امنیت سازمان ملل (قطعنامه ۱۹۸۸) در فاصله ۲۷ اپریل تا ۴ می ۲۰۲۵ صورت گرفته،[1] بیانگر تمایل جامعه جهانی برای تعامل با امارت اسلامی، بدون به رسمیت شناختن آن است. با آنکه تعاملات می‌تواند فرصتی برای امارت اسلامی در کاهش انزوای بین‌المللی باشد، اما موانع ساختاری مانند محدودیت‌های آموزشی برای دختران و عدم تشکیل حکومت فراگیر، آنگونه که جامعه جهانی از امارت اسلامی توقع دارند؛ چالش‌های اساسی را در مسیر مشروعیت بین‌المللی باقی می‌گذارند.

از منظر روابط بین‌الملل، این سفر در چارچوب نقش سنتی قطر به عنوان میانجی در امور افغانستان قابل تحلیل است. قطر با میزبانی دفتر سیاسی طالبان از ۲۰۱۲ و برخورداری از روابط استراتژیک با قدرت‌های جهانی، به کانال مهمی برای ارتباط امارت اسلامی با جامعه بین‌المللی تبدیل شده است. این سفر همچنان آزمونی برای سنجش ظرفیت دیپلماتیک امارت اسلامی و میزان انعطاف جامعه جهانی در تعامل با این حکومت محسوب می‌شود، هرچند عدم تغییر در سیاست‌های داخلی امارت اسلامی، دامنه این تعاملات را محدود کرده است.

اهمیت سیاسی سفر وزیر امور خارجه در شرایط کنونی

سفر مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه، به قطر تحت شرایط خاص و همراه با تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، از منظر سیاسی و دیپلماتیک اهمیت ویژه‌ای دارد. طوریکه کمیته تحریم‌ها معافیت یک‌هفته‌ای را صادر کرده است تا امیر خان متقی بتواند با مقامات قطری در دوحه دیدار کند. این معافیت که نشان‌دهنده تمایل جامعه جهانی به تعامل محدود با حکومت سرپرست افغانستان بدون تأیید رسمی یا به‌رسمیت‌شناسی است. چنین اقدامی می‌تواند فرصتی برای حکومت امارت اسلامی باشد تا با نمایش تمایل به همکاری، زمینه را برای کاهش انزوای دیپلماتیک فراهم سازد،

قطر از سال ۲۰۱۲ میزبان دفتر سیاسی امارت اسلامی بوده و نقش کلیدی در مذاکرات بین‌المللی با این تحریک ایفا کرده است. به دلیل روابط استراتژیک این کشور با ایالات متحده، کشورهای عربی و آسیای مرکزی، قطر توانسته به‌عنوان میانجی بین امارت اسلامی و جامعه جهانی عمل کند.[2] سفر امیرخان متقی به قطر نیز در این چارچوب قابل تحلیل است. این سفر که در دوران تحریم‌های بین‌المللی علیه امارت اسلامی انجام شد، به قطر اجازه داد تا بار دیگر نقش خود را به‌عنوان یک بازیگر دیپلماتیک مهم تثبیت کند. بنا براین با تسهیل گفت‌وگوهای دیپلماتیک، قطر به امارت اسلامی کمک کرد تا شرایط لازم را برای ارتباطات بین‌المللی و گسترش روابط سیاسی خود فراهم کند.

این سفر که در سطح بین‌المللی بیانگر آزمونی برای تعامل جامعه جهانی به خصوص غرب با امارت اسلامی است.  می‌تواند به‌عنوان راهی برای آمادگی کشورهای مختلف در جهت مذاکره با امارت اسلامی در خصوص تسریع کمک‎های انسانی به افغانستان تلقی شود. حال آنکه ممکن است تلاش‎های امارت اسلامی در این زمینه به منظور خروج از انزوای بین المللی باشد، اما از طرف دیگر، عدم تعهد امارت اسلامی به ” تغییرات اجتماعی و سیاسی ” به گونه ایکه جامعه جهانی توقع دارد، همچنان این تعاملات را محدود می‌کند. تا زمانی که حکومت سرپرست افغانستان نتواند در موارد کلیدی پیشرفت قابل توجهی نشان دهد، جامعه جهانی احتمالاً موضع محتاطانه خود را در قبال امارت اسلامی حفظ خواهد کرد. بنابراین، سفر متقی به قطر، علاوه بر اینکه فرصتی برای امارت اسلامی به منظور تعامل با جامعه جهانی است، آزمونی برای میزان پذیرش بین‌المللی این حکومت نیز محسوب می‌شود.

محورهای گفتگو در سفر وزیر خارجه

در تاریخ ۲۸ اپریل ۲۰۲۵، مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه امارت اسلامی، با شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم آل‌ثانی، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر، در دوحه دیدار کرد. در این ملاقات، دو طرف به بررسی وضعیت فعلی افغانستان پرداخته و بر حمایت همه‌جانبه قطر از مردم افغانستان تأکید نمودند. نخست‌وزیر قطر بر تعهد کشورش در تلاش برای تأمین امنیت، ثبات، رفاه و زندگی شرافتمندانه برای تمام اقشار مردم افغانستان تأکید کرد.[3] این دیدار بیانگر نقش مهم قطر به‌عنوان یک کشور میانجی و حامی مردم افغانستان در شرایط حساس فعلی به حساب می‎آید.

یک روز پس از این دیدار، در تاریخ ۲۹ اپریل ۲۰۲۵، متقی با دکتر محمد بن عبدالعزیز بن صالح الخلیفی، وزیر مشاور در امور خارجه قطر، ملاقات کرد. در این دیدار، دو طرف به بررسی تحولات سیاسی و بشری در افغانستان و راهکارهای حمایت از ثبات و توسعه اقتصادی و انسانی این کشور پرداختند. آن‌ها همچنان درباره تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای ثبات و ارائه کمک‌های مؤثر به مردم افغانستان تبادل نظر کردند.[4] این گفت‌وگوها نشان‌دهنده تعهد قطر به همکاری با امارت اسلامی برای دستیابی به امنیت و توسعه پایدار است، که در این زمینه نقش قطر را قابل تمجید می‎سازد.

محورهای اصلی مذاکرات امیرخان متقی شامل بررسی وضعیت کنونی افغانستان و چالش‌های پیش‌رو، نقش کشورهای منطقه و جامعه جهانی در حمایت از ثبات افغانستان و تقویت توسعه انسانی و اقتصادی در هماهنگی مشترک بود. هرچند که جزئیات کامل این مذاکرات به طور رسمی منتشر نشده است، اما بیانیه‌های ارائه‌شده نشان می‌دهند که این موضوعات به طور جدی در دستور کار قرار داشتند. این دیدارها اهمیت همکاری بین‌المللی و منطقه‌ای برای کمک به امارت اسلامی و توسعه پایدار در افغانستان  را برجسته می‎سازد. همزمان به این سفر رسانه‎‎ها گزارش داده اند که قطر در تلاش است تا روند دور چهارم نشست دوحه در مورد افغانستان را در آینده نزدیک تسهیل کند و طبق گزارش‎ها سازمان ملل نیز در حال رأی زنی در باره واگذاری کرسی نمایندگی افغانستان به سهیل شاهین، سفیر امارت اسلامی در قطر، به حیث نماینده افغانستان در این سمت است.

حقوق بشر و کمک‌های انسانی

سفر امیرخان متقی به قطر در شرایط کنونی افغانستان، بُعد انسانی مهمی دارد و به موضوعات حیاتی متمرکز است. افغانستان طی سال‌های اخیر با بحران‌های متعددی مواجه شده است؛ از جمله فقر گسترده‌ای که حدود 12.4 میلیون نفر زیر خط فقر به سر می برند.[5] در جریان این سفر امیرخان متقی با دو وزیر زن قطری مریم بنت علی بن ناصر المسند، وزیر دولت قطر در امور همکاری‎‎های بین المللی و لولوة الخاطر، وزیر تحصیلات عالی قطر دیدار‎‎های انجام داده است که محور‎‎های اصلی آن بر همکاری‎‎های بشر دوستانه علمی و فرهنگی متمرکز بوده است.[6] قطر به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در ارائه کمک‌های بشردوستانه به افغانستان، در سال‌های اخیر نقش فعالی ایفا کرده است. در این سفر دو طرف توافق کردند که کارگرانی از افغانستان عازم قطر شود و همچنان قطر برای گسترش همکاری‎‎ها در بخش‎‎های فرهنگی، صحی و ورزشی با افغانستان اعلام آمادگی کرده است.

در ادامه دیدار‎ها با مقامات قطری بر اهمیت ادامه کمک‎های بشر دوستانه تأکید شده است. در این دیدارها، مقامات قطری از تعهد خود برای حمایت از مردم افغانستان و تلاش برای بهبود شرایط انسانی در این کشور خبر داده اند. طوریکه یک ماه پیش رسانه‎‎ها از فعالیت جمعیت هلال احمر قطر و یک بنیاد خیریه‎ای دیگر این کشور در افغانستان خبر داده بودند.[7] این تعاملات، علاوه بر تقویت روابط دوطرفه، نشان‌دهنده اهمیت همکاری‌های بین‌المللی در کاهش بحران‌های انسانی افغانستان بوده است. با وجود این تلاش‌ها، چالش‌های متعددی همچنان بر سر راه ارائه کمک‌های بشردوستانه به افغانستان قرار دارد. نبود شفافیت در توزیع کمک‌ها و عدم اطمینان از رسیدن این کمک‌ها به نیازمندان، شبهات زیادی خلق کرده است. همچنان این دیدارها نیز نشان می‌دهند که اگرچه امارت اسلامی به دنبال مشروعیت بین‌المللی است، اما توجه کشور‎ها بیشتر به کمک‎های بشری در افغانستان متمرکز است.

بعد اقتصادی و تجاری سفر امیرخان متقی به قطر

بی‎تردید تحریم‌های بین‌المللی و قطع کمک‌های خارجی باعث کاهش تولید ناخالص داخلی، افزایش نرخ بیکاری و سقوط شدید سطح زندگی مردم افغانستان شده است. اقتصاد افغانستان که پیش‌تر نیز به شدت وابسته به کمک‌های خارجی بود، پس از قطع این حمایت‌ها به یکی از چالش‌برانگیزترین دوران خود وارد شده است. فقر گسترده و کاهش قدرت خرید مردم، بیانگر وضعیت وخیم‌تر بسیاری از خانواده‌ها و خطر قحطی و ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی مردم این کشور است.

در این میان، قطر می تواند نقش کلیدی در حمایت اقتصادی افغانستان داشته باشد. این کشور با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و ارائه کمک‌های بشردوستانه، می تواند در بهبود وضعیت اقتصادی افغانستان سهم بگیرد. قطر در گذشته همچنان در پروژه‌های بازسازی و توسعه‎ای فعالیت داشته و به عنوان یک شریک تجاری مؤثر برای افغانستان ظاهر شده است. همچنان در سال‎‎های گذشته نیز مقامات قطری در دیدار با مسؤولین امارت اسلامی از ادامه کمک‎های بشری و گسترش همکاری‎‎های اقتصادی، تجارتی و سرمایه گزاری در بخش‎‎های زیر بنایی و توسعه‎ای اطمینان داده بودند. [8] بناء تعهدات مکرر این کشور نشان دهنده علاقه‎مندی آن به روابط اقتصادی با افغانستان است که از حیث بشری اهمیت بالای دارد.

در سفر اخیر امیرخان متقی به قطر، وی دیدارهای مهمی با مقامات این کشور داشت که در آن‌ بر توسعه روابط اقتصادی و تجاری تأکید شده است. این دیدارها نشان‌دهنده تلاش امارت اسلامی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت همکاری‌های اقتصادی با قطر و دیگر کشورهای منطقه می‎تواند باشد.

با این حال، سیاست‌های امارت اسلامی در خصوص نگرانی‌های بین‌المللی درباره حقوق بشر، بسیاری از کشورها و سرمایه‌گذاران را از همکاری نزدیک با این حکومت بازمی‌دارد. همچنان تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های مالی بر امارت اسلامی، دسترسی امارت را به سیستم‌های مالی بین‌المللی دشوار کرده است. با این وجود، همکاری با کشورهایی مانند قطر می‌تواند برای افغانستان فرصتی برای خروج از انزوا و تلاش برای رسیدن به توسعه پایدار باشد.

پیامدهای بین‌المللی سفر امیرخان متقی به قطر

سفر امیرخان متقی به قطر در شرایط حساس کنونی، نشان‌دهنده تلاش امارت اسلامی برای خروج از انزوای دیپلماتیک و جلب حمایت‌های بین‌المللی است. در حالی که هیچ کشوری تاکنون حکومت سرپرست امارت اسلامی را به رسمیت نشناخته، این سفر فرصتی برای تعامل با جامعه جهانی و تلاش برای معرفی خود به عنوان یک شریک قابل اعتماد فراهم کرده است. امارت اسلامی به دنبال تثبیت جایگاه خود در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی است تا بتواند حمایت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بیشتری جلب کند. این اقدام، به رغم چالش‌های موجود گامی مهم در جهت خروج از انزوای دیپلماتیک به حساب می‌آید.

قطر به عنوان یکی از کشورهای کلیدی در روابط بین‌المللی با امارت اسلامی، نقش میانجی مهمی ایفا کرده است. این کشور با ایجاد ارتباط میان امارت اسلامی و کشورهای غربی، از جمله ایالات متحده و اروپا، تلاش کرده تا فضایی برای تعاملات سیاسی و دیپلماتیک فراهم کند. دیدار امیرخان متقی با مقامات بلندپایه قطری نشان‌دهنده همین نقش است. قطر، با بهره‌گیری از جایگاه استراتژیک خود، به امارت اسلامی کمک خواهد کرد تا زمینه تعاملات بیشتری با سایر کشورها ایجاد کند. این نقش میانجیگری، جایگاه قطر را به عنوان کشوری معتبر و توانمند در تسهیل گفت‌وگوها تثبیت کرده است.

سفر امیرخان متقی به قطر، می‎تواند ابعاد مختلف داشته باشد. یکی اینکه این سفر نشانه‎ای مثبت از تمایل امارت اسلامی به تعامل با جامعه جهانی است. دیگر اینکه سازمان‎های بین المللی با معافیت یک هفته‎ای امیرخان متقی به این سفر می‎تواند بیانگر نگرانی‎‎های حقوق بشری و تعامل امارت اسلامی با کشور‎‎ها و سازمان‎‎های جهانی باشد. با این حال، چالش‌های مهمی همچنان در مسیر جلب حمایت‌های بین‌المللی وجود دارد. نبود به‌رسمیت‌شناسی رسمی توسط جامعه جهانی، محدودیت‌ها، و عدم شفافیت در سیاست‌های داخلی و ساختار حکومتی امارت اسلامی، موانعی جدی در مسیر تعاملات بین‌المللی این گروه ایجاد کرده‌اند. تا زمانی که امارت اسلامی نتواند در این زمینه‌ها پیشرفت ملموسی نشان دهد، تلاش‌های دیپلماتیک، با محدودیت‌های اساسی مواجه خواهد بود.[9] بنابراین، سفر امیرخان متقی به قطر، علاوه بر اینکه فرصتی برای تعاملات دیپلماتیک فراهم کرده، به طور همزمان چالش‌های بنیادین در روابط بین‌المللی امارت اسلامی را می‎تواند آشکار کند.

نتیجه‌گیری

سفر امیرخان متقی به قطر بازتاب‌دهنده تلاش‌های گسترده امارت اسلامی برای خروج از وضعیت کنونی افغانستان است. این سفر که در شرایط تحریم‌های بین‌المللی و بحران‌های انسانی انجام شد، به موضوعات مهمی در محورهای مختلف مانند تعاملات سیاسی، حمایت‌های اقتصادی و کمک‌های بشردوستانه متمرکز بوده است. امارت اسلامی با دیدار مقامات قطری در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی تلاش کرد تا مشروعیت بیشتری در سطح جهانی کسب کند و نقش قطر را به عنوان یک میانجی و شریک استراتژیک تقویت نماید. در این راستا، امارت اسلامی به دنبال تقویت روابط اقتصادی، جلب سرمایه‌گذاری خارجی، و گسترش تعاملات تجاری است؛ هرچند که موانع بزرگی همچنان وجود دارند.

با این حال، در برخی موارد محدودیت‌های جدی در سیاست‌های امارت اسلامی، به‌ویژه در زمینه حقوق زنان و تشکل حکومت فراگیر، مانعی برای دست‌یابی به اهداف کامل این سفر است. هرچند قطر به عنوان یک کشور مؤثر در ارائه کمک‌های بشردوستانه و حمایت اقتصادی نقش مهمی ایفا کرده است، اما موانع ساختاری و بین‌المللی همچنان پابرجاست. در نهایت، این سفر می‎تواند فرصتی برای امارت اسلامی جهت بازسازی روابط بین‌المللی و تلاش برای توسعه پایدار در افغانستان باشد، اما تحقق این اهداف به تعهد امارت اسلامی در رفع چالش‌های موجود بستگی دارد.

پیشنهادات

1. ضرورت است امارت اسلامی با بهره‌گیری از نقش میانجی‌گری قطر و ادامه تعامل با کشورهای اسلامی و غربی برای جلوگیری از انزوا و مشروعیت بین‌المللی دیپلماسی خویش را تقویت نماید.
2. روابط اقتصادی با قطر و کشورهای خلیج شامل پروژه‌های زیرساختی، معادن و کشاورزی، و ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک همکاری‎‎های اقتصادی امارت را گسترش می دهد.
3. همچنان امارت اسلامی می تواند از نقش قطر در سازمان ملل برای تسهیل کمک‌های بشردوستانه و رفع تحریم‌های مالی استفاده نماید.
4. خروج از انزوای بین المللی با توجه به وضعیت بشری در افغانستان یک نیاز جدی مردم است و امارت اسلامی باید در این زمینه اقدامات جدی و عملی نماید.

منابع

[1] .TOLO news: UNSC Grants Travel Exemption for Muttaqi to Visit Qatar, 27 April 2025, link:

https://tolonews.com/node/194093?utm_source=chatgpt.com

[3]. MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS– STATE OF QATAR: Prime Minister and Minister of Foreign Affairs Meets Acting Foreign Minister in Afghan Caretaker Government, 28 April 2025, link:

https://mofa.gov.qa/en/qatar/latest-articles/latest-news/details/2025/04/28/prime-minister-and-minister-of-foreign-affairs-meets-acting-foreign-minister-in-afghan-caretaker-government?utm_source=chatgpt.com

[4] . MINISTRY OF FOREIGN AFFAIRS– STATE OF QATAR: Minister of State at the Ministry of Foreign Affairs Meets Acting Foreign Minister in Afghan Caretaker Government, 29 April 2025, link:

https://mofa.gov.qa/en/qatar/latest-articles/latest-news/details/2025/04/29/minister-of-state-at-the-ministry-of-foreign-affairs-meets-acting-foreign-minister-in-afghan-caretaker-government?utm_source=chatgpt.com

[5] . 1 TV: سازمان ملل متحد: 48 درصد جمعیت افغانستان زیر خط فقر به سر می برند، 14 آگست 2024، لینک:

https://1tvnews.af/11260/

[6] . سلام وطندار: امیرخان متقی با وزیر دولت قطر د رامور همکاری‎‎های جهانی دیدار کرد، 11 ثور 1404، لینک:

https://swn.af/amir-khan-mottaqi-met-with-qatari-minister-of-state-for-international-cooperation-affairs/?utm_source=chatgpt.com

[8] . طلوع نیوز: تلاش وزارت اقتصاد برای تقویت همکاری‎‎های اقتصادی وسرمایه گذاری با قطر، 7 سنبله 1403، لینک:

https://tolonews.com/fa/business-190447