هوش مصنوعی و نقش آن در رشد اقتصاد جهانی

نویسنده:‌ قیس احمد قادری

مقدمه

هوش مصنوعی و کاربرد آن در حوزه‌های مختلف جامعه انسانی، قرار است همه داشته‌های مادی و معنوی انسان را متحول نماید و بشر را در یک مسیر تازه قرار دهد. هوش مصنوعی، محرک اصلی آن‌چه بنام انقلاب صنعتی چهارم شناخته می‌شود، ‌می‌باشد. از حوزه‌های نخستین و حیاتی که نسبت به توسعه هوش مصنوعی بسیار متاثر می‌باشد، اقتصاد و شیوه کار است. استفاده از انواع و اشکال مختلف هوش مصنوعی در اقتصاد امروزی در حال تغییردادن پارادایم اصلی  اقتصاد و تجارت به گونه اساسی می‌باشد. هوش مصنوعی نه تنها که چیستی و چگونگی شیوه کار، تجارت و اقتصاد را دگرگون می‌کند، قرار است که کیستی را نیز در اقتصاد و تجارت ملی و بین‌الملل متاثر سازد. هوش مصنوعی در حقیقت، با تاثیرگذاشتن بر اقتصاد و شیوه کار رایج امروزی، به عنوان زیربناء، انسان و تمامی حوزه‌های جامعه انسانی را متاثر می‌سازد، و می‌خواهد از این طریق انقلاب چهارم صنعتی را رقم بزند.

در این مقاله با معرفی مختصر هوش مصنوعی تلاش نموده‌ام که تاثیر هوش مصنوعی بر اقتصاد جهانی را مورد بررسی قرار دهم.

هوش مصنوعی چیست؟

از زمانیکه آلن تورینگ در دهه 1950 این پرسش را مطرح کرد، که آیا ماشین‌ها می‌توانند فکر کنند، تا به فعلاً، تعاریف متعددی از هوش مصنوعی ارایه شده است.  با توجه قابلیت‌های هوش مصنوعی در انجام فعالیت‌های متعدد و مختلف، نمی‌توان تعریف واحدی از هوش مصنوعی ارایه کرد. اما می‌شود مجموعه‌ای از تعاریف هوش مصنوعی را چنین خلاصه نمود که: 1- هوش مصنوعی ماشین‌ها و کمپیوترهای می‌باشد که در شرایط مختلف و متفاوت، بدون نظارت انسان‌ها مستقلانه فعالیت کند. از تجربه‌ خویش آموخته و اجراءات خود را بهتر سازد؛ 2- وقتی یک سیستم هوش مصنوعی در نرم‌افزار و سخت‌افزار کمپیوتر نصب گردید، آن کمپیوتر توانایی حل مسائلی که مستلزم درک، برنامه‌ریزی، یادگیری، ارتباطات و یا عمل فزیکی انسانی باشد، را پیدا می‌کند؛ 3- یک سیستم هوش مصنوعی باید قادر به اندیشیدن شبیه به انسان و رفتار-انسانی بوده باشد؛ و 4- هوش مصنوعی باید قادر به عمل عقلائی باشد، مثلاً یک عامل نرم‌افزای یا روبات که دارای هوش مصنوعی است، باید بتواند به اهداف مشخص‌شده خود از طریق اداراکات، برنامه‌ریزی، استدلال، آموزش، ارتباطات، تصمیم‌گیری و عمل، نایل آید ().

ماشین‌ها و اپلیکشن‌های که مجهز به هوش مصنوعی باشند، می‌توانند اشیاء را ببینند و تشخیص دهند، زبان انسان‌ها را بفهمند و برای انسان پاسخ بدهند، می‌توانند از داده‌ها و تجربیات جدید بیاموزند. برای پرسش‌گر می‌توانند مشوره و سفارشات مکمل ارایه کنند، می‌توانند مستقلانه تصمیم‌گرفته و اقدام به عمل نماید. و بدین طریق همانند انسان هوشمند رفتار نمایند. هوش مصنوعی عمومی  که در حال حاضر بسیار مورد بحث و کنکاش می‌باشد، قادر به خلق متن، تصویر، ویدیو و دیگر محتوای اصلی می‌باشد. این توانائی‌ها، که قابلیت هوش مصنوعی را هم سطح هوش انسانی ساخته، و برای این تکنالوژی جدید قدرت تحول‌آفرین بخشیده، ناشی از الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی و یادگیری-عمیق می‌باشد.  برای درک بهتر هوش مصنوعی و قابلیت‌های آن، بهتر است مختصراً یادگیری-ماشینی و یادگیری-عمیق را مورد بررسی قرار بدهیم().

یادگیری-ماشینی

یادگیری ماشینی یک حوزه فرعی هوش مصنوعی می‌باشد، که بر توسعه الگوریتم‌ها و مدل‌های محاسابتی استوار است که ماشین‌ها را قادر به آموختن، پیش‌بینی و تصمیم‌گیری می‌سازد. یادگیری-ماشینی شامل آموزش الگوریتم‌ها بر روی داده‌های بزرگ به هدف شناسایی الگوها و روابط است؛ تا با شناسائی الگوها و روابط، ماشین‌ها توان پیش‌بینی و اتخاذ تصمیم مسقلانه را پیدا کند. چون یادگیری-ماشینی وابسته به داده‌ها می‌باشد که انسان آنرا گردآوری کرده، بنابراین، در این مدل یادگیری، ماشین‌ها همچنان وابسته به انسان می‌باشند. ماشین‌های که با الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی مجهز باشند، ظرفیت انجام هر کاری مختص به انسان‌ها را دارند، البته بدون خسته‌گی و با سرعت و دقت بیشتر.

یادگیری-عمیق

یادگیری-عمیق زیرمجموعه‌ای یاد-گیری-ماشینی است که با استفاده از شبکه‌های نئورنی چندلایه‌ای مشابه شبکه‌های نئورنی مغز انسان، الگوها و روابط مغلق در داده‌ها را تحلیل و تجزیه می‌کند. مدل‌های یادگیری-عمیق چون بوسیله مقدار زیادی از داده‌های و الگوریتم‌های بزرگ آموزش داده می‌شوند، در طول زمان قادر به آموختن گردیده و رشد می‌کند، و با پردازش داده‌های بیشتر دقت آن زیاد می‌شود. این مامول، ماشین‌ها را قادر می‌سازد که خود را با شرایط پیچیده و چالش‌های دنیای واقعی وفق داده، و یاد بگیرند که چگونه شرایط جدید را مورد بررسی قرار داده و خود را با شرایط جدید سازگار نماید. الگوریتم‌های یادگیری-عمیق مشابه به الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی می‌باشد، منتها دارای سطوح مختلف از الگوریتم‌های شبکه‌ای و چندلایه‎ی است. تمامی این شبکه‌های الگورتیم در یادگیری-عمیق بنام شبکه‌های نئورونی ماشینی یاد می‌شود. این شبکه‌ها نئورونی ماشین‌ها را قادر می‌سازد رفتار مشابه به انسان از خود بروز دهند، و مشکلات بسیار پیچیده با استفاده از الگوریتم‌ها پردازش و حل کند().

ادغام هوش مصنوعی در صنایع مختلف

الگوریتم‌های یادگیری-عمیق و یادگیری-ماشینی، هوش مصنوعی را نسبت به تکنالوژی‌های ماقبل و هم‌عصرش متمایز ساخته و برای این فن‌آوری قدرت تحول‌آفرین بخشیده است. با توجه به اینکه در یادگیری ماشینی، انسان‌ها در اینکه هوش مصنوعی چی چیزی را چگونه؟ یاد بگیرند نقش و دخالت دارند. هوش مصنوعی با الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی فقط می‌توانند کارهای را که انسان برایش آموزش داده، با دقت و سرعت انجام دهد، و بدین شکل رقیب انسان شود. اما در یادگیری عمیق، چون هوش مصنوعی بدون دخالت انسان‌ها، قادر می‌باشد که داده‌های موجود را تجزیه و تحلیل نماید، فرضیه‌های جدید را ارایه، با روش معمول و بعضاَ کاملا جدید آزمایش نماید، و به نتایج جدید دست یابد. بدین ترتیب، هوش مصنوعی با الگوریتم‌های یادگیری-عمیق تا سطح همتای انسان ارتقا می‌یابد().

و به عنوان یک همتای قدرتمند، تیزهوش، با ظرافت و پرسرعت؛ قادر است که مسائل مغلق را حل کند، راه‌ حل‌های جدید تولید کالا و همچنان کالاهای جدید را تولید کند و بدین ترتیب انسان را به چالش بکشد. گفته می‌شود که هوش مصنوعی عمومی، می‌تواند در آینده حتی ابرهوش مصنوعی را به وجود آورد. قابلیت هوش مصنوعی در پیش‎برد مستقلانه مشاغل روزمره اقتصادی، این تکنالوژی را به عنوان یک نیرو و عامل هوشمند جاگزین انسان ساخته است. البته، با توجه به ماهیت غیرانسانی هوش مصنوعی- که نه خسته می‌شود و نه هم نیاز به استراحت دارد- شرکت‌ها در سطح جهان علاقمندی، زیاد به توسعه و  بکارگیری هوش مصنوعی دارند. هوش مصنوعی یک تکنالوژی واحد نیست بلکه یک فامیل از تکنالوژی‌ها می‌باشد. مک کنسی تکنالوژی‌های هوش مصنوعی را به پنج نوع: بینایی کمپیوتری، زبان طبیعی، دستیاران مجازی، اتوماسیون رباتیک فرآیند، و یادگیری توسعه‌یافته ماشینی تقسیم می‌کند.

شرکت‌ها به درجات مختلف، این‌ تکنالوژی را مورد بهره‌‌برداری قرار می‎دهند. در حالی‌که ممکن است یک شرکت نسبت به این تکنالوژی‌های رویکرد فرصت‌طلبانه اختیار کند، به گونه‌ای که فقط یکی از این تکنالوژی‌ها را برای یک بخش خاص بکار گیرد، اما شرکت‌های دیگر ممکن است که تمامی این تکنالوژی‌ها را در تمامی حوزه‌های تجارت شان، جذب کرده و به کار بگیرند. مک کنسی رویکرد اولی را بنام پذیرش و رویکرد دومی را بنام جذب کامل یاد می‌کند، که البته ممکن است شرکت‌های مختلف طیف وسیع از رویکردهای بین این دو را نیز انتخاب کنند().

نقش هوش مصنوعی در رشد اقتصادجهانی

استقلالیت، ماهیت غیرانسانی، خسته‌گی ناپذیری، دقت و سرعت زیاد؛ هوش مصنوعی را به یک تکنالوژی تحول‌آفرین در حوزه اقتصادی تبدیل کرده است. این خصوصیات هوش مصنوعی ناشی از الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی و یادگیری-عمیق می‌باشد. قسمی‌که در مباحث بالا توضیح دادیم، در صورتی‌که یک ماشین با الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی مجهز باشد، انسان‌ها در اینکه هوش مصنوعی چی چیزی؟ را چگونه؟ یاد بگیرد دخالت دارد. در این صورت، هوش مصنوعی متناسب به داده‌های خود، می‌تواند هر نوع کار را که انسان توانسته و می‌تواند انجام دهد، با دقت، سرعت و بدون خسته‌گی انجام دهد. مثلاً، شما در هر ساعت از روز و یا شب که خواسته باشید، می‌توانید از چت‌جی‌بی‌تی هر نوع پرسشی را مطرح کنید، و در مورد هر مشکلی ازش مشوره بخواهید. چت‌جی‌بی‌تی هم بدون اینکه از شما ناراض شود، به شما پاسخ خواهد داد، و از شما بخاطر زمان پرسش و مشوره خفه نخواهد گردید.

بدین ترتیب، ماشین‌های مجهز به الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی پس از ورود به بازار کار، می‌توانند جاگزین انسان شوند.  و چون الگوریتم‌های یادگیری-عمیق، ماشین‌ها را قادر به تجزیه و تحلیل و ارایه نظریات جدید می نماید. بنابراین، ماشین‌های مجهز به الگوریتم‌های یادگیری-عمیق، می‌توانند در کنار انجام کارهای روزمره، روش و کار جدید خلق کنند، استراژی شرکت‌ها را تحلیل کرده، و استراتژی جدید و متفاوت‌تر از انسان‌ها بسازند. گفته می‌شود که تا سال 2030، هفتاد درصد شرکت‌های جهانی، به ویژه شرکت‌های بزرگ جهان، با توسل به یکی از دو رویکرد،جذب کامل و پذیرش، هوش مصنوعی را در کاروبار خود جذب و سهیم می‌سازند. شرکت‌های بزرگ و پیش‌تاز در هوش مصنوعی، در کنار این‌که سهم بزرگ در تولید هوش مصنوعی دارند، نسبت به دیگران سریع‌تر و به گونه وسیع اقدام به ورود هوش مصنوعی به کاروبار خود می‌کنند().

توانایی هوش مصنوعی در تولید ثروت جهانی، نوع ترس را در بین شرکت‌های پیش‌تاز به وجود آورده، که اگر امروز به هوش مصنوعی توجه نکنند و در این بخش عقب بمانند، تجارت و ثروت خود را ازدست خواهند داد و از حلقه رقابت به دور خواهند ماند. پیش‌بینی‌ها نشان میدهد، که اگر فرآیند کنون ادغام هوش مصنوعی در شرکت‌ها ادامه یابد، هوش مصنوعی سالانه 4.4 تریلیون دالر به اقتصاد جهانی اضافه می‌کند. و تا سال 2030 حدود 19.9 تریلیون دالر اقتصادی جهانی را افزایش می‌دهد. و بین سال‌های 2030 الی 2060، قرار است که نیم از کارهای جهان را خودکار سازد. به زبان ساده، تا 2060 ماشین‌های مجهز با هوش مصنوعی، نیم از کارهای امروزی را که مختص انسان‌ها می‌باشد، در حوزه‌های مختلف از انسان‌ها خواهد گرفت، و همگان با انسان به عنوان همکار و همتای او اقتصاد ملی و جهانی را به پیش خواهد برد ().

افغانستان و هوش مصنوعی

قدرت تحول‌آفرین هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف به ویژه اقتصاد، در سالهای اخیر توجه دولت‌ها را به خود جلب کرده است. قدرت‌های بزرگ در حال حاضر قدرت و جایگاه خود را در سیاست جهانی وابسته به برتری شان در نوآوری و تولید هوش مصنوعی و میزان بهره‌برداری از این تکنالوژی می‌دانند. کای فولای نویسنده کتاب “ابرقدرت‌های هوش مصنوعی: چین و سیلیکون ولی و نظم نوین جهانی،” چهار شرط: داده‌های فراوان، سرمایه‌گذاری زیاد، وجود دانشمندان ورزیده در حوزه هوش مصنوعی و محیط حمایوی سیاسی؛ را به عنوان پیش‌زمینه‌های ابر قدرت‌شدن در عصر هوش مصنوعی معرفی می‌کند. در حال حاضر بیش از 70 کشور در سطح جهان برنامه‌ها و راهکارهای خود را در بخش هوش مصنوعی به نشر رسانده اند. بررسی این راهکارها نشان میدهد، که نوعی رقابت خشن بین کشورهای جهان برای پیشی‌گرفتن در بهره‌گیری و نوآوری هوش مصنوعی به وجود آمده است.

افغانستان هرچند وارد این رقابت خشن نشده. اما دیر یا زود، منابع طبیعی افغانستان پای کشور را به این رقابت خواهد کشاند. منابع طبیعی نادر افغانستان مانند لیتیم، کالبوت، نیوبین، لانتایم، سیروم، و نئودیم که در ساختن چارچر بطری‌ها، و ساخت مگنت‌ها و سیمی کاندکترها هوش مصنوعی کاربرد وسیع دارد، دیر یا زود بار دیگر، افغانستان  را یکی از میدان‌های رقابت میان ابرقدرت‌های هوش مصنوعی خواهد ساخت().

نتیجه‌گیری

هوش مصنوعی با الگوریتم‌های یادگیری-ماشینی و یادگیری-عمیق، مهمترین تکنالوژی تحول‌آفرین و معرف عصر ما می‌باشد. توانائی بی‌نظیر اجرای کارها، تجزیه و تحلیل داده‌ها، و خلق ایدیه؛ هوش مصنوعی را قادر ساخته است که هم جاگزین انسان‌ها در بسیاری از مشاغل شود و هم تولیدات را در سطح جهانی افزایش دهد. این موضوع، نوع رقابت شدید را بین شرکت‌های بزرگ برای بهره‌گیری هوش مصنوعی در صنایع مختلف و نیز تولید و نوآوری در خود حوزه هوش منصوعی به وجود آورده است. و دولت‌ها را قانع ساخته که قدرت و نفوذ آینده آنها در گروه میزان برتری شان در بهره‌گیری و نوآوری هوش مصنوعی می‌باشد. فرآیندی را که شرکت‌ها و دولت‌ها برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف به ویژه اقتصاد در پیش گرفته اند، اگر به منوال فعلی‌اش ادامه یابد، تا سال 2030 ما شاهد یک اقتصاد جهانی بسیار متفاوتی خواهیم بود. اقتصادی که در آن ماشین‌ها با توانائی‌ها انسانی مانند: دیدن، ادراکات، تجزیه و تحلیل، قدرت یادگیری و تفکر؛ در کنار انسان‌ها مستقلانه به عنوان همکار، مشاور و حتی رقیب مشاغل مشابه انسانی را انجام خواهد داد. حدود 60 درصد مشاغل امروز انسان را از آنها خواهد گرفت، و حدود 19.9 تریلیون دالر اقتصاد جهانی را نسبت به امروز افزایش خواهد داد. دولت‌های جهانی، برای اینکه سهم خود را در ثروت آینده اقتصادجهانی افزایش دهند، به طرز عجیبی تلاش دارند که جامعه و اقتصاد خود را هوش‌ مصنوعی‌شده بسازند. از نظر قدرت‌های بزرگ، اگر در هوش مصنوعی‌ساختن جامعه و اقتصاد خود ناکام شدند، از جلگه قدرت‌های بزرگ خارج خواهند شد، و استقلال سیاسی خود را ازدست خواهند داد.

پیشنهادات

1- هوش مصنوعی مهمترین تکنالوژی تحول‌آفرین در عصر ما می‌باشد. بناً، برای حکومت افغانستان لازم است که برنامه مدون هوش مصنوعی‌سازی جامعه و اقتصاد کشور را هرچه زودتر تدوین نماید.

2- برای ورود به عصر هوش مصنوعی، ضرورت است رشته مستقل هوش مصنوعی در پوهنتون‌های کشور تاسیس گردد.

3- یک انستیتوت تحقیقاتی مستقل در حوزه هوش مصنوعی که مسئولیت مطالعه آخرین تحولات جهانی در حوزه هوش مصنوعی را داشته باشد، در کشور تاسیس گردد.

4- حکومت افغانستان باید برنامه مدون برای سرمایه‌گذاری و جلب سرمایه‌گذاری بالای منابع طبیعی که در حوزه هوش مصنوعی کاربرد وسیع دارند، را روی دست گیرد.

منابع

 – “What is Artificial Intelligence?” NASA, link: https://www.nasa.gov/what-is-artificial-intelligence/

    Stryker, Cole & Kavlakoglu, Eda “What is AI?” IBM, Link: https://www.ibm.com/think/topics/artificial-intelligence

 “Difference Between Machine Learning and Deep Learning,” Geeks for Geeks, 16 Aug 2024, Link: https://www.geeksforgeeks.org/difference-between-machine-learning-and-deep-learning/

 Bughin, Jacques, Seong, Jeogmin, Manyik, james, Chui, Michael, Joshi, Raou, “MODELLING THE IMPACT OF AI ON THE WORLD ECONOMY,” MCKINSEY GLOBAL INSTITURE, September 2018, PP 2-4.

 “How it works: Why AI won’t make your car evil,” European Investment Bank, Link: https://www.eib.org/en/stories/how-does-artificial-intelligence-work

 Bughin, Jacques, Seong, Jeogmin, Manyik, james, Chui, Michael, Joshi, Raou, “MODELLING THE IMPACT OF AI ON THE WORLD ECONOMY,” MCKINSEY GLOBAL INSTITURE, September 2018, PP 2-3

6- Bubhin & others P 4.

 Mayer, Hannah, Yee, Lareina, Chui, Michael & Roberts, Roger “Emergency in the workplace Empowering people to unlock AI’s full potential,” MCKINSEY GLOBAL INSTITURE, 28 January 2025, Link: https://www.mckinsey.com/capabilities/mckinsey-digital/our-insights/superagency-in-the-workplace-empowering-people-to-unlock-ais-full-potential-at-work

 Gengler, Alex “Greenland and Afghanistan: Frontier in race for critical minerals,” Voice of America, march 07, 2025, Link: https://www.voanews.com/a/greenland-and-afghanistan-frontiers-in-race-for-critical-minerals/8003142.html