د تاجکستان د بهرنۍ تګلارې بدلون د افغانستان د اسلامي امارت په وړاندې

لیکنه: د ستراتېژیکو او سیمه‌ییزو څېړنو مرکز (CSRS)

یادونه: د دغه تحلیل د پي ډي اېف فایل لپاره دلته کلېک وکړئ.

___________________________________________________________________

په دې ګڼه کې لولئ:

• د اسلامي امارت په اړه د تاجکستان په چلند کې د بدلون نښې نښانې
• د اسلامي امارت په وړاندې د تاجکستان د چلند د بدلون لاملونه
• د دواړو هېوادونو ترمنځ د اړیکو د پراختیا فرصتونه:
• پایله
• وړاندیزونه
• سرچیني

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سریزه

د افغانستان د ګاونډیو هېوادو له ډلې تاجکستان د اسلامي امارت واک ته له رسېدو وروسته یې د اسلامي امارت پر وړاندې نسبتا دښمنانه چلند غوره کړ. دوشنبېد اسلامي امارت مخالفینو (د مقاومت جبهې) ته په عملي توګه په خپله خاوره کې د ځای پر ځای کولو او په قولي ډول د اسلامي امارت د بېرته پر راستنېدو نیوکو کولو او د وسله والو ډلو د ملاتړ په تور تورنولو سره د اسلامي امارت سره خپله نا خوښي وښودله. د هېواد ولسمشر یې حتی په مکرر ډول د افغانستان شاوخوا د امنیتي کمربند مفکوره راپورته کړه، کوم چې هغه په ​۱۹۹۰ لسیزه کې وړاندیز کړې وه ترڅو له افغانستان څخه خپلو ګاونډیو ته د ترهګرۍ خپریدل ودروي. [1] دا قضیې په افغانستان کې د اسلامي امارت د شتون په وړاندې د دغه هېواد د بې باورۍ لوړه کچه په ګوته کوي. دا چلند چې دوشنبي په تېرو دریو کلونو کې تعقیب کړ وښودله چې دا هېواد په ساده ډول د اسلامي امارت سره د مثبت تعامل لپاره لیواله نه و. په هرصورت، شاوخوا یو کال راهیسې، دوشنبه له خپلو پخوانیو دریځونو څخه شاته شوی او د اسلامي امارت په وړاندې د دغه هېواد په چلند کې د بدلون نښې راښکاره شوي دي. دا چې دا نښې په کومه کچه دې او د اسلامي امارت په وړاندې د دوشنبې په پالیسۍ کې کوم بدلون لیدل کیږی دا به پدې مقاله کې وڅیړل شي او د لاملونه او امکانات به تحلیل شي.

د اسلامي امارت په اړه د تاجکستان په چلند کې د بدلون نښې نښانې

په تېرو دوو کلونو کې، تاجکستان په تدریجي ډول د اسلامي امارت سره د مقابلې او شخړې پالیسي پرېښوده او د اسلامي امارت سره یې د تعامل د بیا پیلولو لپاره سیګنالونه لیږل پیل کړي دي. لومړی ټکی چې د دوشنبې په اجنډا کې د صفر تعامل څخه د تېریدو نښې نښانې یې وښودلې، د ۱۴۰۲ کال د حمل په میاشت کې د تاجکستان د بدخشان ولایت په مرکز، خاروغ کې د قونسلګرۍ سپارل وو.[2]  دې استازیتوب سپارلو وښودله چې تاجکستان د اسلامي امارت سره د تعامل لپاره لیواله دی. دوهمه مسله د دواړو هېوادونو ترمنځ د سرحدي بازارونو پرانیستل وو؛ د دواړو هېوادونو ترمنځ سرحدي او ګډ بازارونه، چې په عمومي توګه د افغانستان او تاجکستان ترمنځ په پوله په بدخشان ولایت کې موقعیت لري، مخکې د کرونا ویروس د خپریدو د مخنیوي لپاره تړل شوي وو چې د کرونا ویروس د ستونزې له حل وروسته د اسلامي امارت د بیا راتګ سره تړلي پاتې شول. دا بازارونه د ۱۴۰۲ کال په نیمایي کې د تاجکستان د ولسمشر په امر د دواړو خواوو د سیمه ییزو چارواکو په شتون کې بیا پرانستل شول.[3] د سرحدي بازارونو پرانیستل دا هم ښایي چې تاجکستان د سرحدي امنیت په اړه کافي ډاډ ترلاسه کړی دی. بل لوی ګام کابل ته د یو لوړ پوړي امنیتي چارواکي لیږل وو. په دې اقدام کې دوشنبې د ۱۴۰۳ کال په نیمایي کې د تاجکستان د دولتي امنیت کمیټې مشر سید مومن یتیموف کابل ته راولیږلو.[4] دا سفر چې تقریبا د رسنیو له سترګو پټ و، له کابل سره د مستقیم تماس ټينګښت لپاره د دوشنبې تر ټولو مهم اقدام و. د هغه څه له مخې چې په رسنیو کې خپاره شوي وو، یتیموف کابل ته خپل سفر “د لاسته راوړنو ډک” وباله.[5] د دې سفر عملي پایله په دوشنبه کې د افغانستان په سفارت کې د اسلامي امارت د یو ډیپلومات هرکلی و، چې د یتیموف له کابل څخه د سفر دوه میاشتې وروسته ترسره شو.[6]  د کنړ ولایت د مرګونې زلزلې وروسته، د تاجکستان حکومت په یوه ډیر اغیزمن اقدام کې د زلزلې قربانیانو ته له دریو زرو ټنو څخه ډیرې بشري مرستې چمتو کړې. په لیږل شویو مرستو کې ۲۴ ډوله اړین توکي  او ضروري مواد شامل وو، چې پکې اوړه، غوړي، بوره، وريجې، کمپلې، خیمې، جامې او د ماشومانو او لویانو لپاره بوټان او همدارنګه د اغیزمنو سیمو د بیارغونې لپاره د ساختماني موادو لکه سیخ، تختې، ټایلونه او سمنټ شامل وو. دا مرسته، چې د باور د ډیپلوماسۍ یوه بڼه بلل کیدی شي، د دواړو هېوادونو ترمنځ د سړې اړیکې یخونه اوبه کړل او د ښه اړیکو لپاره یې لاره هواره کړه. له دې سخاوتمندانه مرستې وروسته، د بلخ والي یوسف وفا ته دوشنبې ته بلنه ورکړل شوه، چې دا د اسلامي امارت په وړاندې د تاجکستان د ستراتیژۍ د بنسټیزې بیاکتنې څرګندونه ده.[7] که څه هم د بلخ والي دوشنبې ته د سفر موخه د تاجکستان د سرحدي چارو وزارت سره په ګډه غونډه کې ګډون کول وو او دا چې د اسلامي امارت په نظام کې د بلخ والي لوړ مقام لري، نو هغه سفر یوازې د ګاونډي هېواد د والي لخوا د ټیټې کچې سفر نه ګڼل کیده، بلکې د اسلامي امارت د استازي لخوا د چمتووالي سفر ګڼل کیده ترڅو په راتلونکي کې د دواړو هېوادونو ترمنځ په لوړه کچه تعامل او اړیکې پراخې کړي. همدارنګه، د بلخ د والي دوشنبې ته د سفر په وخت کې، د تاجکستان ولسمشر امام علي رحمان لخوا د ترهګرۍ او افراطیت سره د مبارزې په اړه د خپلواکو دولتونو د ګډو ګټو په دریم کنفرانس کې د تاجکستان او ټولې سیمې د امنیت لپاره د افغانستان د ثبات اهمیت باندې ټینګار وشو.[8] د افغانستان په اړه د تاجک ولسمشر په نظر کې دا بدلون دا هم په ګوته کوي چې تاجکستان د اسلامي امارت سره د تعامل لپاره یوه نوې لاره پرانیزي.

د اسلامي امارت په وړاندې د تاجکستان د چلند د بدلون لاملونه

د اسلامي امارت په وړاندې د تاجکستان د بهرني سیاست د بدلون لاملونه په څو برخو ویشل کیدی شي:

د اسلامي امارت سره د اړیکو د پراختیا لپاره بهرنۍ پالیسي: لومړۍ خبره چې باید له پامه ونه غورځول شي د اسلامي امارت پخوانۍ هیله ده چې له تاجکستان سره اړیکې پراخې کړي. که څه هم تاجکستان د اسلامي امارت سره د مخالفت کړی او مخالفینو ته یې خوندي ځای برابر کړی دی، خو د اسلامي امارت نه یوازې له خپل تاسیس راهیسې د دوشنبې سره په شخړه کې نه دی ښکیل شوی، بلکې تل یې له تاجکستان سره د ښو اړیکو د لرلو هیله ښودلې ده. د مثال په توګه، د اسلامي امارت د حکومت ویاند ذبیح الله مجاهد یو ځل ویلي وو: “تاجکستان زموږ ګاونډی دی او موږ غواړو ورسره پرمختللي اړیکې جوړې کړو. زموږ پالیسي دا ده چې له ګاونډیانو سره ستونزې له منځه یوسو او ستونزې یوازې د خبرو اترو له لارې حل کیدی شي.”[9] دا ښیي چې د معادلې یو اړخ لا دمخه حل شوی او بل اقدام بل لوري ته پریښودل شوی وو.

د روسیې فشار: مسکو یقینا غواړي چې د اسلامي امارت سره د تعامل له لارې په افغانستان کې ثبات وساتي ترڅو د ناامنۍ مخه ونیسي او خپله خاوره له ناآمنۍ وساتي. د روسیې د بهرني سیاست ماډل ښیي چې د دغه هېواد نه غواړي چې افغانستان په هیڅ ډول ناامنه شي؛ ځکه چې پدې حالت کې، د هغه هېواد لپاره دوه ویجاړونکي پایلې د تصور وړ دي: لومړۍ پایله د افغانستان له لارې د مرکزي اسیا ناامني ده او دوهمه یې په سیمه کې د بهرنیو قدرتونو لکه متحده ایالاتو د شتون لپاره یوه بهانه ده؛ پر همدې اساس روسیه د مرکزي اسیا پر هېوادونه فشار اچوي چې له اسلامي امارت سره تعامل لاره خپله کړي.

د امنیتي معادلې بدلول: دا ممکن له یو اړخیز امنیتي معادلې څخه دوه اړخیز بدلون وي. که څه هم د تاجکستان لپاره په افغانستان کې د ناامنۍ عوامل د تاجک طالبانو په څیر ډلې دي، خو د داعش ګواښ د تاجکستان او اسلامي امارت دواړو لپاره د خورا عملي ګواښ په توګه د دوشنبې او کابل د ګډ دښمن په وړاندې په یوه جبهه کې اچوي. څرنګه چې د داعش ګواښ د نورو په پرتله ډیر څرګند دی، دوشنبه هڅه کوي چې د اسلامي امارت سره د تعامل له لارې په ګډه سره دغه ستونزه حل کړي.

په بهر کې د اسلامي امارت د مخالفو جبهو ته نه پاملرنه: بله خبره د نورو هېوادونو، په ځانګړې توګه د سیمه ییزو قدرتونو له خوا د اسلامي امارت د مخالفو جبهو ته نه پاملرنه ده. په دې برخه کې، دوشنبې په افغانستان کې د اسلامي امارت د مخالفو جبهو د بې اغیزۍ په اړه قانع شوی او که لوی قدرتونه ورته پام ونه کړي، د هغوی ملاتړ یې بې ګټې کار ګڼلی دی.

په اقتصادي برخه کې د تاجکستان اړتیا: بل ټکی د یو پیاوړي اقتصادي محرک په توګه دی. د افغانستان له ګاونډیو هېوادونو سره د اسلامي امارت د اقتصادي تعامل پراختیا او پیشرفت تاجکستان په افغانستان کې په اقتصادي انزوا کې اچولی او د دې لامل شوی چې په افغان اقتصاد کې یې د پام وړ ونډه له لاسه ورکړي. له بلې خوا، د تاجکستان لپاره، د “په وچه کې مهار هېواد” په توګه، افغانستان د سویلي او لویدیځې آسیا سره د نښلولو لپاره غوره انتخاب دی، پداسې حال کې چې نورو د افغانستان له لارې سیمه ایز اتصال ته لومړیتوب ورکړی دی، او که چیرې پدې برخه کې ځنډ وشي، دوشنبه به د زیان رسونکو پایلو سره مخ شي.

سیاسي او جیوپولیتیک فکتور: یو بل سیاسي او جیوپولیتیک ټکی دا دی چې تاجکستان د اسلامي امارت سره په ټکر کې له ماتې سره مخ شوی او د اسلامي امارت په اړه د دوشنبې ادعاوې او امنیتي پلانونه د ګاونډیو او لویو سیمه ایزو قدرتونو لخوا له پامه غورځول شوي دي. له جیوپولیتیک پلوه، دوشنبه د افغانستان ډګر د خپلو ګاونډیو، په ځانګړې توګه ازبکستان سره د خپل اصلي سیال په توګه د سیالۍ لپاره خالي کړی دی او د دې دوام به د جیوپولیتیک اړیکو له پلوه د دوشنبې لپاره یو لوی ګوزار وي.

د دواړو هېوادونو ترمنځ د اړیکو د پراختیا فرصتونه:

پورتنیو ارزونو ته په پام سره د اسلامي امارت په لور به د دوشنبې حرکت تر کومه پر مخ لاړ شي؟ لیدل کیږي چې د دوشنبې په ستراتیژۍ کې محسوس او عیني ګټې (سرحدي امنیت، اقتصادي پروژې، د نفوذ ساتل) په تدریجي ډول د دوشنبې په ستراتیژۍ کې د ډیرو انتزاعي اصولو (بشري حقونه، د ښځو حقونه، ټول شموله حکومت) باندې غالب شوي دي او تاجکستان په ورته لاره روان دی چې نور یې د اسلامي امارت سره د اړیکو پراختیا په لور په چټکۍ سره حرکت کړی دی. په بل عبارت، تاجکستان، د خپلو ګاونډیانو د مثال په تعقیب، موجوده واقعیت پیژني او د مطلوب وضعیت څخه هاخوا حرکت کوي. له همدې امله، سیاسي، امنیتي او اقتصادي اړتیاوې دوشنبې د مثبت تعامل په لور هڅوي او د موجوده رجحاناتو پر اساس، تاجکستان ګام په ګام د اسلامي امارت سره د تعامل او اړیکو جوړولو لپاره لاره هواروي. خو دا هم د پام وړ ده چې دوشنبي څخه باید تمه ونه شي چې تر دې حرکت وکړي لکه څنګه چې نور هېوادونه حرکت کوي. په دې برخه کې، د تاجکستان ډیر ورو او سست حرکت، چې د څیړنې په لومړۍ برخه کې ښیي چې دوشنبي د شخړې او تضاد د پخوانۍ طریقې څخه د وتلو له لارې د تعامل او اړیکو په لور حرکت کړی، مګر دا په ډیر ټیټ سرعت سره په دې لوري حرکت کوي. په هرصورت، دا سرعت ښیي چې دوشنبه به د اسلامي امارت سره په ډیر خلاص تعامل کې ښکیل شي ځکه چې سیاسي واقعیت او اقتصادي اړتیاوې ښیي چې د دوشنبې د اسلامي امارت سره مثبت تعامل حتمي دی.

پایله

د تاجکستان د کړنو، چلند او خبرو اترو بیاکتنه او تحلیل ښیي چې د اسلامي امارت په وړاندې د دغه هېواد چلند او بهرنۍ پالیسي د مقابلې او شخړې له پالیسۍ څخه د ګډو مصلحتونو او تعامل په پالیسۍ کې بنسټیز بدلون موندلی دی. البته هغه پروسه چې دوشنبي غوره کړې ده، د اسلامي امارت په اړه د هغه هېواد د دښمنۍ او بې باورۍ تاریخ ته په پام سره، یو حرکت نه ده، بلکې یو تدریجي، وخت نیونکی او ګام په ګام پروسه ده. د دوشنبې چلند ښیي چې د حکومت یې خپل اقدامات په زنځیري ‌ډول د مقابل لوري د آزموینې پراساس رامنځته کړي دي. د مثال په توګه د قونسلګرۍ سپارل، سرحدي بازارونو پرانیستل او بیا یې د تعامل لوی اقدامات رامینځته کړل. د تعاملاتو پرمختګ ښيي چې دوشنبه د اسلامي امارت له غبرګون څخه راضي دی. د څو ټیټې کچې سرحدي نښتو پرته، د اسلامي امارت پالیسي د تاجکستان په کورنیو چارو کې نه لاسوهنه او د تاجک دښمنو ډلو لخوا د تاجکستان د ګټو او امنیت په وړاندې د هر ډول تخریب مخنیوی دی. البته د دې فکتور سربیره، نور عوامل هم د دوشنبي هڅولو کې شته دي چې د دښمنۍ او شخړې له پالیسۍ څخه د تعامل او ملګرتیا چلند ته لاړ شي، چې تر ټولو مهم یې پورته تحلیل شول. په راتلونکي لید کې، داسې ښکاري چې د نورو ملاحظاتو سره سره، محسوس امنیتي او اقتصادي ګټې تاجک چارواکي قانع کړي دي چې د اسلامي امارت سره تعامل ته وده ورکړي، او اوسنی رجحان ښیي چې دوشنبه، که څه هم د نورو په پرتله خورا ورو سرعت سره، د اسلامي امارت سره د مثبت تعامل په لاره روان دی. له همدې امله، تمه کیدی شي چې د دواړو هېوادونو ترمنځ اړیکې به په تدریجي ډول په نږدې راتلونکي کې د اقتصادي او امنیتي تعامل لوړو کچو ته لوړې شي. که څه هم دا پروسه ممکن د څو کلونو بې باورۍ شتون له امله د بدلونونو او ورو والي سره مل وي، په نهایت کې د سیاسي واقعیتونو او اقتصادي اړتیاوو تر اغیز لاندې د اسلامي امارت سره د مثبت تعامل هغه اقدام دی چې دوشنبه یې باید ترسره کړي.

وړاندیزونه

د پورته ارزونو په رڼا کې څو وړاندیزونه کیدی شي:

۱. اسلامي امارت باید د تاجکستان سره د باور جوړولو لپاره نور ګامونه پورته کړي؛

۲. د دواړو هېوادونو ترمنځ د تعامل د لا پراخولو لپاره د دواړو هېوادونو ترمنځ د تعامل لپاره ډیپلوماټیکې لارې پرانیستل اړین دي؛

۳. د افغانستان اوسني شرایطو تاجکستان ته ډیر ښه اقتصادي فرصتونه برابر کړي دي؛ له همدې امله، د هغه هېواد لپاره اړینه ده چې د مثبت تعامل او د اسلامي امارت سره د اړیکو د پراختیا لپاره حرکت ګړندی کړي.

۴. د اړیکو د پراختیا لپاره، د دواړو هېوادونو لپاره اړینه ده چې ګډې سیاسي-امنیتي او اقتصادي کمیټې جوړې کړي.

سرچیني

[1]. چرا تاجیکستان به‌دنبال کمربند امنیتی در اطراف افغانستان است؟. خبرگزاری ایرنا،‌ تاریخ نشر: ۳/۸/۱۴۰۳ قابل دسترسی:

[2]. مدیریت کنسولگری افغانستان در «خاروغ» تاجیکستان به طالبان سپرده شد. خبرگزاری تسنیم؛ تاریخ نشر ۱۳/۱/۱۴۰۲ قابل دسترسی

[3]. بازارهای مرزی تاجیکستان با افغانستان فعال شدند. خبرگزاری ایرنا، تاریخ نشر ۱۴/۶/۱۴۰۲ قابل دسترسی:

[4]. تاجیکستان و طالبان؛ دشمنان دیروز، دوستان فردا؟، خبرگزاری جمهور. تاریخ نشر ۲۲/۶/۱۴۰۳ قابل دسترسی:

[5]. همان

[6]. تاجیکستان با پذیرش دیپلمات طالبان در دوشنبه موافقت کرد. خبرگزاری شفقنا، تاریخ نشر ۱۵/۸/۱۴۰۳ قابل دسترسی:

[7]. سفر والی طالبان به تاجیکستان در میان نگرانی‌های امنیتی دوشنبه. سایت رادیو آزادی، تاریخ نشر ۲/۸/۱۴۰۴ قابل دسترسی:

[8]. امامعلی رحمان: ثبات افغانستان کلید امنیت تاجیکستان و منطقه است. اتحاد نیوز؛ تاریخ نشر ۲۴/کتبر/۲۰۲۵ قابل دسترسی:

[9]. تغییر سیاست تاجیکستان؛ از موضع سختگیرانه تا تعامل با طالبان.  خبرگزاری تسنیم. تاریخ نشر ۱۰/۷/۱۴۰۴ قابل دسترسی