لیکنه: د ستراتېژیکو او سیمهییزو څېړنو مرکز (CSRS)
یادونه: د دغه تحلیل د پي ډي اېف فایل لپاره دلته کېک وکړئ.
___________________________________________________________________
په دې ګڼه کې لولئ:
- د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د ستراتیژیک چوکاټ ارزونه(۲۰۲۳- ۲۰۲۵)
- سریزه
- د افغانستان د اوسني وضعیت په اړه د ملګرو ملتونو تصور
- د افغانستان لپاره د نوې ستراتيژې د جوړېدو دلايل
- په افغانستان کې د ملګرو ملتونو لومړیتوبونه
- د دې ستراتيژيک چوکاټ د تطبيق امکان او پر وړاندې يې ننګونې او موانع
- پايله
- وړاندیزونه
- مأخذونه
____________________________________
سریزه
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو دفتر، چې له ۲۰۰۲ کال راهیسې د افغان حکومت په غوښتنه په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د مرستندویه ماموریت تر عنوان لاندې (“United Nations Assistance Mission in Afghanistan”) رامنځته شوی، موخه یې د سیاسي سولې او ثبات په رامنځته کولو کې له افغان حکومت او خلکو سره مرسته کول، اقتصادي پراختیا، دوامداره پرمختګ، د ښې حکومتولۍ پراختیا، د قانون حاکمیت او د بشري حقونو د رعایت په برخه کې په ځانګړې توګه د ښځو په برخه کې په دې هېواد کې د خپلو سازمانونو او نورو هېوادونو سره په همغږۍ کار کوي.
په افغانستان کې د یوناما فعالیت د اسلامي امارت له بیا واک ته د رسیدو وروسته په دې هیواد کې د نورو نړیوالو بنسټونو په څیر د جمهوري نظام له سقوط سره ګډوډ او له ننګونو سره مخامخ شو. په افغانستان کې دې غیر معمولي وضعیت د یوناما ماموریت په نوي پړاو کې راوستی او په افغانستان کې د نوي وضعیت له مخې یې فعالیتونه، کاري لومړیتوبونه او موخې له سره تعریف شوي. په همدې اساس په ۲۰۲۲ ز. کال کې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د دغه دفتر ماموریت د یوه بل کال (۲۰۲۳) لپاره وغځاوه.
په اوس وخت کې، یوناما په افغانستان کې د نړۍ د اکثرو هېوادونو د استازو په نه شتون کې، د خپلو پخوانیو دندو په ترسره کولو سره، د نړۍ او افغانستان ترمنځ د ارتباطي پُل په توګه کار کوي. په افغانستان کې د اوسنیو شرایطو له مخې د ټاکل شوي ډول د بېلابېلو اهدافو او د افغانستان اوسنیو شرایطو ته په کتو سره، د تمویل کوونکو او تطبیق کوونکو شریکانو (د ملګرو ملتونو د هیوادونو ټیم) سره په همغږۍ کې د “افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ستراتیژیک چوکاټ” تر عنوان لاندې د یوه نوي سند له مخې چې په انګلیسي (“Strategic Framework for Afghanistan”) دی، د ۲۰۲۳-۲۰۲۵ کلونو لپاره چې په ۷۷ پاڼو کې ترتیب شوی خپور کړ.
په دې یادښت کې کوښښ کیږی چې یاد شوی سند په څو محورونو کې، د افغانستان د وضعیت څخه د ملګرو ملتونو تصور، د افغانستان لپاره د نوې برنامې د جوړولو دلايل، په افغانستان کې د ملګرو ملتونو لومړیتوبونه، د دې ستراتیژۍ د اهدافو د عملي کولو امکانات او د هغې په وړاندې خنډونه او ننګونې وڅېړل شي.
د افغانستان د اوسني وضعیت په اړه د ملګرو ملتونو تصور
تر بل هر څه مخکې ملګرو ملتونو هڅه کړې چې په دې ستراتیژۍ کې د خپلو اهدافو د ټاکلو لپاره د افغانستان د روان وضعیت تصور وړاندې کړي.
لومړۍ موضوع چې په دې سند کې په ګوته شوې د هغه چوکاټ په لاره کې د موجوده وضعیت خنډ دی چې ملګرو ملتونو د ۲۰۳۰ کال[۱] د اجنډا د پرمختګ پلان او د دوامدار پراختیا اهدافو پلي کولو لپاره د افغانستان له حکومت سره په همغږۍ او د[۲] SDGs په ۲۰۲۱ کې تعامل کې ترتیب کړی و. د ملګرو ملتونو په وینا، د لسیزو جګړو او بې ثباتۍ په افغانستان کې د ټولنیز، اقتصادي او سیاسي ژوند پر ډېرو برخو منفي اغېز کړی دی. دا منفي اغیزې د بل هر سکتور په پرتله په ګوښه توب کې خورا جدي دي. خو د ملګرو ملتونو له نظره، سره له دې چې افغانستان د پایداره پراختیا له ۱۶۹ اهدافو څخه یوازې ۱۵ یې تر لاسه کړي، خو د پخواني رژیم سقوط حتی د دغو ۱۵ اهدافو عملي کول هم له منځه یوړل. د ملګرو ملتونو په وینا، دغه انتقال نه یوازې پر سیاسي او امنیتي وضعیت، بلکې د هېواد په ټولیز پرمختګ هم منفي اغېز کړی او د بشري حقونو، جنسیتي برابرۍ او د ښځو پر ځواکمنتیا یې سختې پایلې لرلې دي.
د ملګرو ملتونو په نظر د حکومتدارۍ، بشري حقونو او امنیت په برخو کې، که څه هم د نوي حکومت چارواکو د یاغی حالت څخه اداري تمرکز کړی، لیکن تر اوسه په ملي پالیسیو، قانوني چوکاټونو او یا هم په ټول شموله رهبري کې هیڅ پرمختګ نه دی شوی. په داسې حال کې چې په کابل کې کابینه د پریکړو اصلي وسیله وه، نفوذ په کندهار کې میشته یو ډیر محافظه کار مشرتابه ته لیږدول شوی. چارواکي بالفعل جنسیتی، توکمیز، مذهبي، سیاسي او جغرافیایي تنوع نلري. د دې مسايلو تر څنګ په دې موده کې مهم ميکانيزمونه لکه د بشري حقونو خپلواک کمېسيون يا د ښځو چارو وزارت او هغه لاسته راوړنې چې ښځو په دولتي ادارو کې د رهبرۍ او استازيتوب په برخه کې ترلاسه کړې وې، له لاسه تللی دی. د مدني ټولنو، نادولتي سازمانونو، د بشري حقونو د مدافعینو او رسنیو پر فعالیتونو بندیزونه لګول شوي دي. مدني فضا او د بیان ازادي او راټولیدل محدود دی. که څه هم په امنیتي وضعیت کې د پام وړ ښه والی راغلی، خو سخت دریځې ډلې لا هم فعالې دي.
د ملګرو ملتونو په فکر په افغانستان کې ټولنیز او اقتصادي وضعیت د پخوا په پرتله په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو لپاره چې تر ټولو زیانمنې او محرومې ډلې دي خراب شوی. د ملګرو ملتونو په وینا، د ۲۰۳۰ اجنډا ټولې لاسته راوړنې او په تیرو دوو لسیزو کې ترلاسه شوي دوامداره پراختیايی اهداف په چټکۍ سره له لاسه ورکړل شوي او د ښځو او نجونو حقونه په سیستماتیک ډول تر پښو لاندې شوي دي. په داسې حال کې چې د هېواد وضعيت د افغانستان ټول وګړي اغېزمن کړي دي، ځينې ډلې لکه ښځې، کډوال، داخلي بې ځايه شوي، قومي او مذهبي لږکي تر نورو ډېر زيانمن شوي دي. موجوده نامناسب حالت د کډوالۍ د زیاتوالي او په ځانګړې توګه د دولتي کارکوونکو د تېښتې لامل شوی دی.
د ملګرو ملتونو د اټکلونو له مخې، اقتصاد د کلونو جګړو او د کوویډ – ۱۹ ناروغۍ اغیزو له امله چې سخت اغیزمن شوی و. د طالبانو له واک څخه وروسته، د غیر انساني نړیوالو مرستو د ځنډولو او د نړیوال مالي سیسټم د ګوښه کولو تر اغیز لاندې په چټکۍ سره کمزوری شوی دی. د ملګرو ملتونو په وینا، که څه هم چارواکو بالفعل د مالیاتو د راټولولو، د صادراتو د ښه والي او د سیمه ایز تجارت د ودې او د تیلو او خوراکي توکو په نړیواله کچه د بیې د راټیټدلو په مرسته توانیدلي چې اقتصادی ثبات وساتي. او په پایله کې انفلاسیون له ۱۸٫۳ څخه ۳٫۵ ته راټیټ شی. مګر د هیواد د بهرنیو اسعارو د زیرمو کنګل کیدل، په مالي سیسټم لوړ محدودیتونه او د نړیوالو مرستو کمښت، له کاری چاپیریال څخه د ښځو ایستل، او د وچکالۍ او نور طبیعي آفتونه، لا تر اوسه د خوښې وړ نه ښکاري.
د افغانستان لپاره د نوې ستراتيژې د جوړېدو دلايل
د ملګرو ملتونو له نظره په مخکې وړاندوینه شوې پلانونو کې نوي بدلونونه او ګډوډي، دغه سازمان دې ته وهڅاوه چې په هېواد کې د پام وړ بدلونونو ته ځواب ویلو او په عاجله توګه له شته ستونزو سره د مقابلې لپاره په ۲۰۲۲ کال کې د اجتماعي کار لارښود کولو لپاره ( انتقالي تعامل چوکاټ) تر عنوان لاندې يو لنډمهاله پروګرام جوړ کړي. ترڅو له هغې له لارې شریکان وکولای شي د اوسني بشري غبرګون سربیره د افغانانو د اساسي بشري اړتیاوو برابرولو ته دوام ورکړي. پداسې حال کې چې د حیاتي او لومړنیو اړتیاوو سمدستي اداره کول یو اساسي لومړیتوب دی، لکه څنګه چې ملګري ملتونه پخپله اعتراف کوي، یوازې د سمدستي او اساسي اړتیاوو حل کول په اوږد مهال کې د افغانستان د لوی او مخ په زیاتیدونکي پیمانه د بشري کړاوونو سره د مبارزې لپاره کافي ندي. له بلې خوا، د ملي پرمختیايي پلان نشتوالی چې ملګري ملتونه یې په اړه سخته اندیښنه څرګندوي، د دې لامل شوی چې دا سازمان د خپل هیوادونو د همغږۍ ډلې سره په مشوره، څو کلن ستراتیژیک چوکاټ د ۲۰۳۰ کال اجنډا او د دوامدار پراختیا اهدافو ته د هیواد بیا رغونې لپاره ترتیب کړي.
د دې حقیقت تر څنګ چې ملګري ملتونه په اوسني ستونزمن او خطرناک حالت کې د افغانستان له خلکو سره مرسته کول د خپل یو مهم ماموریت په توګه ګڼي، د داسې منظم چوکاټ ډیزاین د لارې د افغانستان نوی حکومت هم هڅوي چې د ۲۰۳۰ کال د اجنډا او د دوامدارې پراختیا د اهدافو د پلي کولو په لور حرکت وکړي. که څه هم ملګري ملتونه د خپلو موخو د ترلاسه کولو په برخه کې د افغانستان د نويو واکمنانو محدودیتونه او په ځانګړې توګه پر ښځو د بندیزونو لګولو په برخه کې محدودیتونه ارزوي، خو هیله لري چې نوی افغان حکومت به په دې برخه کې خپلو راتلونکو کړنې داسې جوړې کړی چې د افغانستان په پرمختیایي اهدافو په ترلاسه کولو کې مرسته او ملاتړ وکړي او لار هواره کړي. د ملګرو ملتونو په وینا، له تبعیض پرته د ټولو افغانانو د اړتیاوو پوره کول او د نړیوالو معیارونو سره سم د هغوی د حقونو د تامین اصلي مسوولیت د اوسني واکمن حکومت دی. د دوی په پالیسیو او کړنو کې د پام وړ بدلون پرته به، په ځانګړې توګه د ښځو او انجونو د حقونو په اړه، د افغانستان خلک به له ستونزو سره مخ شي. د دې بشردوستانه مداخلو سربیره، د لومړنیو بشري اړتیاوو د برابرولو لپاره، دا به یوازې هغه وخت اغیزمن وي چې چارواکي د ښځو او نجونو لپاره اړینو خدماتو ته د لاسرسي محدودیتونو لرې کولو په ګډون د اړینو خدماتو مساوي برابرولو او د اقتصادي پیاوړتیا چاپیریال کې کافي پانګه اچونه وکړي. او د مرستو د او د پرمختګ پروګرامونو د ګډوډولو څخه ډډه وکړي.
بل دلیل چې د ملګرو ملتونو لخوا د څو کلن پروګرام د جوړولو لپاره ورکول کیدی شي دا دی چې دا سازمان د ملاتړ راجلبولو لپاره یو لیکلی پروګرام پلانوي او د اړتیا وړ بودیجې تخصیص کوي ترڅو هر هیواد په داسې حالت کې له افغانستان سره مرسته وکړي چې هلته مستقیم شتون نلري، دا اړینه ده چې یو لیکل شوی او په پام کې نیول شوی پروګرام ډیزاین کړئ. له همدې امله دا پروګرام یا چوکاټ د مرسته کوونکو هیوادونو سره په پوره همغږۍ کې جوړ شوی دی. په حقیقت کې ملګرو ملتونو د افغانستان اوسنیو شرایطو ته په کتو د هېوادونو او نړیوالو سازمانونو د مرستو او ملاتړ د جلبولو لپاره داسې چوکاټ جوړ کړی دی.
د دغه ډول پلان د جوړولو بل لامل دا دی چې ملګري ملتونه د خپلو ټولو بنسټونو لپاره چې په افغانستان کې کار کوي، د دې پروګرام له لارې، د دې چوکاټ څخه د خپلو اړوندو هیوادونو د پالن کولو وسایلو په راټولولو کې مرسته کوي ترڅو د ملګرو ملتونو په سیسټم کې اعظمي همغږي یقیني کړي ترڅو د دوامدار پراختیا اهدافو ته ډله ایزې پایلې وړاندې کړي. برسېره پر دې، دا چوکاټ به د یو متحد ستراتیژیک چوکاټ په توګه عمل وکړي او په دې توګه به په افغانستان کې د ملګرو ملتونو ډیری ماموریتونه متحد او همغږي مخ ته ولاړ شي.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو لومړیتوبونه
د همغږۍ ډلې په همکارۍ د ملګرو ملتونو د اټکلونو او شننو له مخې،[۳] په افغانستان کې اوسني وضعیت درې لوی لومړیتوبونه رامنځته کړي دي: “دوامداره بنسټیز خدمتونه، د ژوند اقتصادي فرصتونه او ټولنیز همغږي، د جنډر برابري، بشري حقونه او د قانون حاکمیت”. د دې لومړیتوبونو لپاره په پام کې نیول شوی اساسي معیار د افغانانو سمدستي او راتلونکي اړتیاوې دي. که څه هم منابع به په ټولو دریو سکتورونو کې په متوازن ډول همغږي شي، مګر لومړی لومړیتوب ته ډیره پاملرنه کیږي ځکه پدې لومړیتوب کې د خلکو اساسي اړتیاوې په ګوته کیږي. د ملګرو ملتونو په وینا دا لومړیتوبونه د همغږۍ ډلې د غړو له خوا داسې مهال ډلبندی شوي، چې نور هېوادونه چې د همغږۍ ډلې غړي نه دي هم پر دغو مسایلو ټینګار کوي. د بېلګې په توګه، د افغانستان د ګاونډیو هېوادونو د بهرنیو چارو د وزیرانو په څلورمه غونډه کې د سمرقند اعلامیه د ترهګرۍ او نشه یي توکو د قاچاق له ګواښونو څخه د یوه سوله ییز، متحد، خپلواک هېواد په توګه د افغانستان د پرمختګ لپاره ژمنه څرګنده کړه. همدارنګه په دې غونډه کې د یوه ټول شموله او پراخ دولتي سیستم د رامنځته کولو پر اهمیت چې د افغاني ټولنې د ټولو طبقو د ګټو انعکاس ولري، ټینګار وشو.
د ملګرو ملتونو له نظره، د دغه سازمان په ستراتیژیک چوکاټ کې درې عمده لومړیتوبونه چې د همغږۍ ډلې او نورو هېوادونو په ګډون د ټولو خواوو د هیلو انعکاس کوي، درې مثبتې پایلې لرلی شي. د لومړی لومړیتوب د ترلاسه کولو په صورت کې د ۲۰۲۵ کال تر پايه پورې د افغانانو اکثريت، په ځانګړې توګه هغه کسان چې تر ډېره حده یو طرفه شوی دي، کولای شي بنسټيزو خدمتونو ته یا هم لږ تر لږه کيفيت لرونکي بنسټيزو خدمتونو ته مساوي لاسرسی ولري. د دویم لومړیتوب په پوره کولو سره، ډیری افغانستان به د ۲۰۲۵ کال تر پایه د دوامدار معیشت د ډیرو اقتصادي فرصتونو، دندو او د خوراکي توکو د تولید زیاتوالي او د طبیعي زیرمو ښه مدیریت سره د ټول شموله اقتصاد څخه ګټه پورته کړي او دریم لومړیتوب به مرسته وکړي. چې د ۲۰۲۵ کال تر پایه به په افغانستان کې ډیر خلک وکولای شي په یوه ټولنیزه همغږي، جنسیتي برابري او ټول شموله ټولنه کې برخه واخلي چیرې چې د قانون حاکمیت او بشري حقونه په تدریجي ډول ملاتړ کیږي او ډیر خلک کولی شي په حکومتولۍ او پریکړه کولو کې برخه واخلي.
د دې ستراتيژيک چوکاټ د تطبيق امکان او پر وړاندې يې ننګونې او موانع
ملګرو ملتونو د خپل ستراتیژیک چوکاټ امکانات او تطبیق په څو اساسي شرطونو مشروط ګڼلی دی. لومړۍ موضوع چې ډېر پرې ټینګار شوی او تقریباً د دې چوکاټ د تطبیق لپاره تر ټولو مهم شرط ګڼل کېدای شي، د افغانستان د موجوده واکمنې ادارې همکاري ده. د ملګرو ملتونو په وینا، نړیوالې بشردوستانه مداخلې او د بنسټیزو اړتیاوو پوره کول به یوازې هغه وخت اغیزمن وي چې اوسنی چارواکي د اړینو خدماتو مساوي برابرولو او د اقتصادي چاپیریال په فعالولو کې کافي پانګه اچونه وکړي او په شمول د ښځو او نجونو لپاره اړینو خدماتو ته د لاسرسي محدودیتونه لرې کړی. د دې ترڅنګ حکومت باید د ملګرو ملتونو په کاري چارو کې د لاسوهنې مخه ونیسي او په دغه سازمان کې په ځانګړې توګه د ښځو د فزیکي خوځښت او فعالیت پر وړاندې شته محدودیتونه لرې کړي.
بله مسئله چې د دې چوکاټ د بشپړ پلي کیدو مخه نیسي او په پلي کیدو خنډ واقع کیدلی شي د اوسني افغان حکومت انزوا او ټیټه کچه بین الافغاني تعامل دی. لیدل کیدی شي چې د یوناما او یو څو نورو بسپنه ورکوونکو سربیره، د حکومت سره نړیوال سیاسي تعاملات محدود شوي دي. د ۲۰۲۱ کال له اګست راهیسې، د منظم پرمختیایي همکارۍ بیا پیلولو لپاره د پالیسۍ بدلونونو په اړه کوم پرمختګ نه دی شوی. په پایله کې، د بې طرفه او خپلواکو بشردوستانه کړنو او بشري اړتیاوو لپاره د لومړنیو مرستو لپاره د فضا ساتنه د خورا ننګونې سره مخ شوې ده، او دې وضعیت د افغانستان خلکو ته د بنسټیزو مرستو رسولو لپاره د نړیوالې مرستندویه ټولنې وړتیا د پام وړ کمه کړې ده.
بله مسئله د روان وضعیت او په پرله پسې ډول بدلیدونکی وضعیت، د سیاسي ثبات نشتوالی او په حکومت کې د خلکو لږ ګډون دی. د ملګرو ملتونو په وینا، یو انحصاری او غیر استازی حکومت چې پر مدني ټولنو پرله پسې محدودیتونه لري، د داخلي تاو تریخوالي له امله د تاوتریخوالي او ناامنیو زیاتوالی، د طالبانو او مخالفو ډلو ترمنځ جګړه، د سخت دریځو ډلو د فعالیتونو زیاتوالی، د بې وزلۍ او د نورو لاملونو له امله د جرمونو د کچې زیاتوالی، سیاسي وضعیت خرابوي او حکومت د سیاسي ننګونو او بې ثباتۍ سره مخ کوي. په طبيعي توګه، دا ډول حالت د ملګرو ملتونو د پروګرامونو د سم او وخت پلي کولو لپاره اړین فرصت له منځه وړي.
بله مهمه مسئله چې د چوکاټ د پروګرامونو په پلي کولو کې منفي اغیزه لري د تمویل کونکو څخه د دوی د مخکې اعلان شویو ژمنو په وړاندې د مرستې کچه ده. دا اثر په دوو لارو ځان څرګندوي؛ لومړی، ځکه چې په افغانستان کې تمایلات او د موجوده حکومت کړنې (په ځانګړې توګه د ښځو پر وړاندې د زیاتیدونکو محدودیتونه) تمویل کونکي د نورو مرستو څخه د نه کولو ته هڅوي. او دوهم، نړیوال تمایلات او تغیرات (لکه د اوکراین جګړه) ممکن د ملاتړو کوونکو پام نورو مسئلو ته واړوي او د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د مرستندویه ټولنې د مالي ملاتړ د کمیدو لامل شي. همدارنګه ښايي ځينې هېوادونه د ملګرو ملتونو رول له پامه غورځوي او خپلې مرستې د خپلو ځانګړو سياسي موخو له مخې له خپلو خپلواکو لارو مصرف کړي.
بل مهم شی چې د مرستو رسولو او د پروګرامونو د پلي کولو بهیر ورو کوي له نړیوال مالي سیستم څخه د افغانستان انزوا دی. دا فکتور هم په دوه ډوله د مرستو د رسولو په بهیر منفي اغیزه لري. لومړی، دا چې د افغانستان د بانکي سیستم پر وړاندې محدودیتونه د مالی او نغدو پیسو انتقال ستونزمنوي او دویم دا چې دا ډول محدودیتونه اقتصادي خرابوالی ګړندی کوي، بېکاري، بې وزلي، د خوړو خوندیتوب او بشري اړتیاوې زیاتوي او شته ستونزې څو چنده کوي.
د ثانوي عواملو په توګه، د جغرافیایي خنډونو په څیر شیان لکه د اقلیم بدلونونه، د طبیعي پیښو زیاتوالی او شدت او د بشردوستانه اړتیاو کې د پام وړ زیاتوالی په شمول د هیواد دننه او بهر د خلکو لوی ځای کیدنه چې د بشردوستانه اړتیاوو د زیاتوالي لامل کیږي، کیدی شي. په پلان شوي تطبیق کې د چوکاټ پروګرامونه ګډوډوي.
پایله
د پایلې په توګه، د ملګرو ملتونو د ستراتیژیک چوکاټ څخه څو ارزونې ترسره کیدی شي:
لومړی: د ملګرو ملتونو نوی نوښت د څو کلن چوکاټ د طرحې او پراختیا لپاره د افغانستان د ملاتړ لپاره، چې اوس مهال ډیرو مرستو ته اړتیا لري، وخت او مناسب ګڼل کیږي.حقیقت دا دی چې د هغې عمومي موخه د افغانستان خلکو ته د اقتصادي ملاتړ برابرول دي، په داسې حال کې چې د احصایو او راپورونو له مخې د افغانستان د خلکو لویه برخه مرستې او ملاتړ ته سخته اړتیا لري، یو مناسب، پر وخت او اغیزمن اقدام ګڼل کیږي.
دويم: دا نوښت ښيي چې افغانستان د نړيوالو چارواکو له خوا نه دى هېر شوى او د ملګرو ملتونو تر مشرۍ لاندې نړيواله ټولنه د نورو نړيوالو ستونزو ترڅنګ افغانستان ته ځانګړې پاملرنه کوي.
درېیم: د افغانانو د ستونزو او اړتیاوو په ګوته کول او ورته لومړیتوب ورکول د افغانستان اوسنی وضعیت او د افغانستان راتلونکي ښه په ګوته کوي.
څلورم: د دې ستراتیژۍ په رڼا کې هیوادونه او مرستندویه سازمانونه وهڅول شي چې له افغانستان سره لازیاتې مرستې وکړي.او په پای کې، د افغانستان اوسنی حکومت په افغانستان کې د ملګرو ملتونو او نورو سازمانونو له فعالیتونو څخه واضح درک ولري او اړ دی چې له اړمنو خلکو سره د مرستې په برخه کې له ملګرو ملتونو سره لا زیاته همکاري وکړي.
د يادو شويو خوشبينو قضيو سره سره، د ملګرو ملتونو ستراتيژيک چوکاټ د يوه فرمایشی او د افغانستان له ټولنيز او کلتوري چاپيريال سره تقريباً د یو نامناسب چوکاټ په توګه ارزول کيدای شي. دا ټول چوکاټ د هغو غوښتنو پوښښ دی چې کله ناکله د افغانستان په دیني او کلتوري ټولنه کې د تطبیق وړ نه وي. په دې برخه کې تر ټولو مهم بحث د ښځو پر ځواکمنتیا د چوکاټ ټینګار دی.خو له دې نه انکار نه شي کېدای چې ښځې حقونه لري، حقونه يې بايد د اسلامي شريعت په چوکاټ کې وي، چې هېڅکله په چوکاټ کې په پام کې نه دی نيول شوی.له دې هاخوا، د دې چوکاټ یو خورا جدي ټینګار د “جنسي مساوات او د ښځو او نارینه وو مساوي حقونو” دی چې دا هم په ځینو ځایونو کې د اسلامي شریعت سره په تضاد کې دی.
بله موضوع چې په ټوله کې په چوکاټ کې مطرح ده په افغانستان کې د خورا ناوړه وضعیت ښودل دي.که څه هم په دې چوکاټ کې د « نسبي امنیت تامین او د انفلاسیون د مخنیوي او د صادراتو د زیاتوالي» دوه مثبتې پېښې په لږو ټکو مطرح شوې دي، خو په دې لنډه اشاره کې د نورو مثبتو پېښو له پامه غورځول چې د اسلامي امارت د بېرته ستنېدو په پایله کې رامنځته شوي، هغه ظلم دی چې په دې چوکاټ کې تر سره شوی دی.
وړاندیزونه
د ملګرو ملتونو د ستراتیژیک چوکاټ له مخې، دوه شیان وړاندیز شوي:
١- اسلامي امارت ته وړاندیز کیږي چې په یاد شوي چوکاټ کې د اقتصادي موخو د ترلاسه کولو لپاره لازم شرایط برابر کړي چې د افغانستان لپاره یو ښه فرصت دی او په ورته وخت کې له ملګرو ملتونو سره د همکارۍ په زیاتولو سره له نورو سازمانونو سره د مثبت تعامل لاره هواره کړي.
٢- ملګرو ملتونو ته وړاندیز کیږی چې په دې پلان کې دیني او کلتوري حساسیتونه تعدیل او اصلاح کړي او په هر پلان کې د افغانستان دیني او کلتوري شرایط همیشه په نظر کې ونیسی.
یادښتونه او سرچینې
[۱]. ملګرو ملتونو د دوامدار پرمختګ اوولس اهداف اعلان کړل چې هیوادونه یې باید د ۲۰۱۵ څخه تر ۲۰۳۰ پورې د ۲۰۳۰ اجنډا په توګه ترلاسه کړي. د دغه پروګرام له مخې، د ملګرو ملتونو ټول غړي هېوادونه بايد په ملي، سيمه ييزه او نړيواله کچه د دوامدارې پراختيا د موخو او شاخصونو په برخه کې د همکارۍ او تعامل په مرسته تر ٢٠٣٠ کال پورې لاندې اوولس موخې ترلاسه کړي: د بې وزلۍ ختمول، د لوږې ختمول، سالم ژوند او هوساینې ته وده ورکول، باکیفیته زده کړه، جنسیتي برابري، د پاکو اوبو او فاضله اوبو شتون، پاکو او ارزانه انرژۍ ته لاس رسی، دوامداره او موثره اقتصادي وده، د انعطاف وړ او ټول شموله صنعتي زیربناوو وده، په ښارونو کې د نابرابرۍ کمول او پایداره او انعطاف منونکي ټولنو، د دوامدار تولید او مصرف نمونې، د اقلیم د بدلون سره د مبارزې لپاره اقدامات، د سمندرونو او بحرونو باثباته استعمال، د ایکوسیستم ښه کول او د جیو تنوع له لاسه ورکولو مخنیوی ، یوه باثباته او سوله ایزه ټولنه او د دوامدار پرمختګ لپاره د نړیوالې ملګرتیا بیا ژوندی کول.
[۲]. د SDGs مخفف (Sustainable Development Goals )دوامدار پراختیا اهدافو سره ولاړ دي. پدې اهدافو کې د ۲۰۳۰ اجنډا ۱۶۹ فرعي اهداف شامل دي چې هیوادونه یې باید ترلاسه کړي.
[۳]. د همغږۍ په ډله کې اوس مهال د استرالیا، کاناډا، چک جمهوریت، ډنمارک، جرمني، ایټالیا، فنلنډ، جاپان، لوګزامبورګ، هالنډ، ناروې، قطر، سویډن، ترکیې، سویس، د امریکا متحده ایالات، انګلستان او همدا راز د اروپا اتحادیه، د اسیا پراختیايي بانک، د ملګرو ملتونو نړیوال پراختیايي بانک، اسلامي پراختیايي بانک، د پیسو نړیوال صندوق او ملل متحد شامل دي.