توسط: مرکز مطالعات استراتژيک و منطقوی
یادآوری: نسخۀ PDF این تحلیل را از اینجا دانلود نمایید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آنچه درین شماره می‌خوانید:
آنچه درین شماره می‌خوانید:
- نګاهی به سیاست خارجی هند در قبال امارت اسلامی
- مقدمه
- پیشینه ی روابط افغانستان وهند
- پالیسی هند در قبال امارت اسلامی قبل از ۲۰۲۱میلادی
- پالیسی هند در قبال دوباره تسلط یافتن امارت اسلامی
- نتیجه ګیری
- پیشنهادات
- منابع و ماخذ
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقدمه
هند کشوری است که با افغانستان مرز مشترک ندارد، ولی همواره از زوایای متعدد با این کشور روابط داشته و همیشه تلاش ورزیده است که در مسائل مرتبط به افغانستان دخیل باشد. از همینرو در دوره‌های گوناگون تاریخی در قبال این کشور سیاست خارجی مشخصی داشته است. اگر به صورت عام به روابط افغانستان و هند نظر بیفگنیم، از زمان تجاوز شوروی بر افغانستان بدین سو الی دوره جمهوریت (۲۰۰۱ الی ۲۰۲۱) میان دو کشور روابط خوبی حاکم نبوده اما در دوره بیست ساله جمهوریت روابط هند و افغانستان دوباره نزدیک شد.
بعد از پیمان دوحه میان امریکا و طالبان، پیشروی‌های روز افزون طالبان در جبهات نبرد و تحت کنترول درآوردن مناطق بیشتر، هند را هراسان نموده و این کشور را مصمم به تعامل با طالبان از مجرای‌ها غیر رسمی کرد. هند به این فکر شد که اگر طالبان به همه افغانستان تسلط یابند جهت تأمین منافع ملی خود لااقل بدیلی را داشته باشد. هنگامیکه طالبان بر همه افغانستان تسلط یافته و حکومت سرپرست امارت اسلامی حاکم شد، در ابتدا از احتیاط کار گرفت و سپس دیپلوماسی ارائه کمک‌های بشری را روی دست گرفته و از این طریق تا جایی تعامل با امارت اسلامی را شروع کرد.
در این نوشته بنا به اهمیت و مسیر تاریخی روابط هند با افغانستان ضمن اشاره به روابط گذشته، بر تجربه روابط گذشته هند با امارت اسلامی، بی‌باروی‌های موجود و وضعیت کنونی روابط دو طرف مروری خواهیم کرد.
پیشینه روابط افغانستان و هند
از دیدگاه تاریخی هند بعد از گرفتن استقلال از بریتانیا برای اولین بار در سال ۱۹۵۰ میلادی با افغانستان به هدف تحکیم روابط سیاسی معاهده «همکاری دوجانبه» را به امضا رساند. در هنگام تجاوز شوروی بر افغانستان هند با حمایت از اتحاد شوروی علیه مجاهدین مخالفت نمود. از سال ۱۹۹۶ میلادی تا ۲۰۰۱ میلادی که طالبان بر افغانستان تسلط داشتند، هند هرگونه روابط دیپلوماسی و همکاری خود را با این کشور به این دلیل قطع کرد که طالبان را یک گروه تربیت شده پاکستان دانسته و به این باور بود که پاکستان می‌خواهد تحت حاکمیت طالبان در خاک افغانستان برای جنگجویان کشمیری پناه‌گاهای امن محیا کرده کند. به همین جهت در آن دوره با ائتلاف شمال همکاری داشت. هنگامیکه در سال ۲۰۰۱ میلادی حکومت طالبان فروریخت، هند عاجل روابط خود را با دولت نو تشکیل افغانستان برقرار کرد. این کشور ابتدا سفارت خود را در کابل گشود و سپس در مزار شریف، جلال آباد، هرات و قندهار نیز قنسولگری‌های خود را باز نمود و باری دیگر روابط دیپلوماتیک خود را با افغانستان از سر گرفت. همچنان در سال ۲۰۱۱ میلادی میان هند و دولت جمهوری اسلامی افغانستان معاهده «مشارکت استراتیژیک» به امضا رسید که از طریق آن هر دو کشور متعهد شدند در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، تعلیمی و سایر عرصه‌ها همکاری‌های خود را گسترش خواهند داد.
پالیسی هند در قبال امارت اسلامی (قبل از ۲۰۲۱میلادی)
هند پیش از به قدرت رسیدن دوباره طالبان آنها را گروهی دست پرورده و تمویل شده پاکستان می‌خواند. در این مورد یکی از نویسندگان هندی چنین ابراز نظر میدارد: بعد از تأسیس پاکستان در سال ۱۹۴۷م تا ۱۹۹۲ میلادی نفوذ هند در افغانستان نسبت به پاکستان سنگینی می‌کرد؛ از این جهت دنبال راهی افتاد که نفوذ هند را کاهش داده و نقش خود را در عرصه‌های گوناگون در افغانستان افزایش دهد. این بود که بالاخره در تشکیل طالبان این راه را پیدا کرد. اختلافات میان گروه‌های مجاهدین باعث شد که پاکستان در طرح و زمینه سازی به ظهور امارت اسلامی نقش عمده را ایفا کند. همین بود که با آمدن امارت اسلامی، هند پای خود را از افغانستان جمع کرده و ضمن قطع هر نوع روابط دیپلوماتیک خود با افغانستان، رسماً طالبان را یک تروریستی رسما اعلام کرد.
موضع هند زمانی در قبال طالبان سخت‌تر شد که در سال ۱۹۹۹میلادی طیاره مسافربری شرکت ایندینت آیرلاین با شماره پرواز شماره ۸۱۴ را با جمع سرنشینانش گروگان گرفته شده و به قندهار انتقال داده شد. در اثر گروگان‌گیری طیاره یاد شده و هندیان سرنشین آن، از حکومت هند رهایی برخی اشخاص خواسته شد که حکومت هند در ازای رهایی گروگانان سه تن را رها ساخت که از جمله سه تن آنها دو تن آنان پاکستانی بودند که در کشمیر برای تأمین منافع پاکستان برضد حکومت هند مبارزه می‌کردند. یکی از آنان مسعود ازهر نام داشت که بنیان‌گذار جیش محمد بوده و دیگری احمد عمر سید شیخ بود که بعدها دانیال پیرل یک امریکایی ژورنالیست را ربوده و سپس به قتل رساند.
هند بر این باور بود که طالبان گروهی است که جنگ نیابتی پاکستان را به پیش می برد و هدف استرتیژیک هند را در افغانستان نشانه می‌گیرد. هند در این مورد نمونه‌های را ارائه میداد به طور مثال در سال ۲۰۰۸ میلادی در ماه جولای به تاریخ هشتم آن در افغانستان در مقابل سفارت افغانستان موتر بمب‌گذاری شده منفجر شد که در اثر آن یک تن شهروند هند به نام بریگیدر مهتا (Brigadier Mehta) که در مقابل مبارزین کشمیری از تجربه کافی برخوردار بوده و در همان هنگام نیرو‌های دولت افغانستان را تعلیم و تربیت می‌نمود، کشته شد که هدف بم‌گذاری هم همین شخص بود. همچنان در سال ۲۰۰۹ در ماه اکتوبر به تاریخ هشتم آن بالای سفارت هند در کابل حمله مسلحانه صورت گرفت که در نتیجه آن ۱۷ تن کشته و ۶۳ تن دیگر زخم برداشتند. همینطور در سال ۲۰۱۰میلادی در ماه فبروری به تاریخ ۲۶ آن در کابل بر یک هوتل (Guesthouse) که در آن اکثرا داکتران و انجنیران هندی بود و باش داشتند حمله صورت گرفت که در نتیجه آن ۳۶ تن زخم بر داشتند که از آنجمله ۱۸ تن آنان هندی بود. در ارتباط به روابط با امارت اسلامی یک بحث هم مربوط به پالیسی عدم تحمل تروریزم ( of Zero Tolerance Towards Terrorism The Policy) هند است که دو بخش دارد:
اول: حمله دیپلوماتیک (Diplomatic Offensive): اولین بخش پالیسی عدم تحمل تروریزم این است که بر گروه های تروریستی حملات دیپلوماتیک صورت گیرد. یعنی از یک سو اسمای تروریستان افشا گردد و از سوی دیگر کشور های تمویل کننده آنها بر ملا گردد. در این ارتباط هند یک اصطلاح مشهور دارد که می‌گوید: ”Name and Shame” یعنی از راه افشای اسما تروریستان شرمانده شوند. همچنان در راستای مبارزه با تروریستان اقدامات سفارتی نیز شامل است.
دوم: به کارگیری قدرت سخت (Use of Hard Power): در صورت عدم کنترول تروریزم از مجراهای دیپلوماتیک، پالیسی هند اینست به آنها بدون در نظر داشتن اینکه تروریستان در کدام کشورند حمله کند. به این معنا که تروریستان در کشوری که حضور داشته و خطری را متوجه هند می‌سازند هند به هدف در همان کشور به آنها حمله انجام می‌دهد. به طور مثال در سال ۲۰۱۰ در ماه جون به تاریخ چهار آن گروه تروریستی از میان مار به نام (The National Socialist Council of Nagaland) بالای عساکر هندی حمله‌ای را انجام دادند و بعد به میانمار فرار کردند هند پس از چند روز هند بالای شان در داخل خاک میانمار حمله هوایی انجام داد. همچنان در سال ۲۰۱۶ م در ماه ستمبر بتاریخ ۲۸ و ۲۹ آن بر ضد پاکستان حمله سریع را انجام داد که در آن کشمیر تحت الحمایه پاکستان مورد حمله هوایی قرار ګرفت که در آن طیاره‌های هندی داخل خاک پاکستان شده بودند. همین طور در سال ۲۰۱۹ م در ماه فبوری حملات هوایی هند بالای نقاط بالاکوټ پاکستان قابل یادآوری است. اینها نمونه‌هایی هستند که هند مطابق پالیسی خود می‌ګوید هر جای که ترورستان بالقوه حضور داشته باشند ایشان را آرام نګذاشته و در حق شان هیچګاهی کوتاهی نمی کند.
ګر چه یک تعریف قبول شده در سطح جهانی درباره تروریزم وجود نداشته و هر کشور دشمنان و مخالفین خود را بطور یکسان تروریست می‌نامد، ولی در کل مراد و هدف از بحث بالا آن است که پيش از تسلط امارت اسلامی طالبان، هند موقف ضد طالبانی و پالیسی عدم تحمل تروریزم داشته است. روی همین عامل هند نسبت به دیګر کشورهای منطقه مانند روسیه، پاکستان، چین، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، ایران و برخی کشورهای دیګر، با امارت اسلامی روابط سردی دارد. اکنون که از تسلط طالبان تقریباً نزدیک به دو سال می‌ګذرد، هند در مورد طالبان به برخی حقایق رسیده و به صورت تدریجی پالیسی خود را در قبال طالبان تغییر می‌دهد و می‌خواهد با طالبان به صورت تدریجی به تعامل بپردازد ولی در این راستا خیلی محتاطانه ګام بر می دارد.
پالیسی هند در قبال دوباره تسلط یافتن امارت اسلامی
در سال ۲۰۲۰ م در ماه سپتمبر وزیر امور خارجه هند جی شنکر برای اولین بار در مذاکرات میان هیئت مذاکراتی حکومت افغانستان و طالبان، از راه ویدیو کانفرانس اشتراک ورزید. این کار بیانګر آن است که تعامل به طالبان یګانه راه تأمین منافع ملی هند شمرده می شود. ګر چه امارت اسلامی تقریبا در سال ګذشته بارها به شمول هند همه کشورها را اطمینان داده است که از افغانستان به ضد هیچ کشور خطری متوجه نمی شود و نه پالیسی خصمانه را بر ضد هیچ کشوری را روی دست دارد و بر همین بنا کشورهای منطقه و جهان اکثرا راه تعامل را با امارت اسلامی اختیار نموده اند ولی هند پالیسی تماشا و انتظار ( Watch and Wait Policy) را که به آن پالیسی صبر استراتژیک هم می‌گویند پيش ګرفته است. به این معنی که هند پالیسی امارت اسلامی را زیر بررسی دارد هر ګاهی که نسبت به پالیسی های امارت اسلامی مطمئن شود بعد پس از آن به صورت رسمی روابط خود را با امارت اسلامی رونق خواهد بخشید.
هرچند که هند با امارت اسلامی روابط رسمی ندارد اما این را هم احساس میکند که به تعامل با امارت اسلامی ضرورت هم دارد بنابراین در حال حاضر در قبال امارت اسلامی از دو گونه دیپلوماسی کار می‌گیرد: یکی دیپلوماسی کمک‌های بشری و دیگری دیپلوماسی منطقهای. هند در سال ۲۰۲۱ م به مردم افغانستان ۵۰ هزار متریک تن ګندم کمک نمود و همین سال در ماه دیسامبر برای شفاخانه اطفال اندارګاندی نزدیک به ۱.۶ تن ادویه جهت جلوګیری مریضی کرونا و پنج ملیون دوز واکسین کرونا نیز کمک نمود. همچنان برای زلزله زدګان پکتیکا ۲۷ تن کمک های عاجل نمود که در آن خیمه و کمپل شامل بود. از این رهګذر می توان ګفت که دیپلوماسی کمک های عاجل بشری هند مؤثریت لازم را داشت چنانچه این روش طالبان را مایل به برقراری روابط دوجانبه با هند کرد. اقدام دیگر هند این بود که در نیمه سال ۲۰۲۲ م برای سفارت خود در کابل تیمی تخنیکی را به هدف تنظیم کمک های بشری با امارت اسلامی ارسال داشت. این تیم ګاه ګاهی با بزرګان امارت اسلامی دیدار هایی داشت که چنین دیدارهایی به بهبود روابط میان دو کشور مؤثر تمام شده است.
پالیسی نااعلان شده دیگر هند در قبال امارت اسلامی دیپلوماسی منطقهای است. به این معنا که هند نه به شکل فردی بلکه می‌خواهد در همراهی با دیگر کشورهای منطقه به تعامل با اسلامی بپردازد یا اینکه می‌خواهد با کشورهای منطقه یکجا موضع خود را در قبال امارت اسلامی روشن بسازد. در این باره هند در نشست‌های گوناگون منطقهای اشتراک کرده و مواضع مشترک خود را روشن کرده است. هند در سال ۲۰۲۱ م تاریخ ۱۰ و ۱۱ ماه نوامبر برای اولین بار سومین دور ګفتګو های امنیت منطقهای را میزبانی کرد که در آن غیر از پاکستان و چین مشاوران امنیت ملی کشورهای منطقه و همسایه‌های افغانستان مانند روسیه، قزاقستان، قرقزستان، ازبکستان، تاجکستان اشتراک کرده بودند. هند به صفت ګرداننده این نشست موقف خود را واضح ساخته و اعلامیه مشترک را با کشورهای منطقه صادر کرد. در این اعلامیه هند و دیګر کشورهای منطقه بر ایجاد نظام فراګیر که نمایندګی از همه اقشار ملت داشته باشد، مراعات حقوق بشر، جلوگیری از تهدید تروریزم از ناحیه افغانستان و اینکه خاک افغانستان بر خلاف دیگر کشورها مورد استفاده قرار نگیرد، تاکید کردند. همچنان هند با میزبانی روسیه در ارتباط به افغانستان در ۵ فبوری سال ۲۰۲۳ م در نشست چند جانبه که در مسکو دایر ګردیده بود اشتراک ورزید. در این نشست نمایده هند ابراز داشت که هند خواهان افغانستان با ثبات، مصؤن و صلح‌آمیز بوده و از کشورهای منطقه خواست تا در برابر ګروهای تروریستی مانند داعش، القاعده و دیګر ګروه های تروریستی که از افغانستان قد بلند می کنند، همکاری امنیتی و استخباراتی ایجاد کنند. همین طور هند در نشست سازمان شانګهای هم در ارتباط به افغانستان تلاش ورزیده که با هماهنګی کشورهای منطقه موقف مشترک داشته باشد. از تمام این تلاش‌ها معلوم می شود که هند در ارتباط به امارت اسلامی کوشش میکند که یک پالیسی منطقهای را پیش گیرد و به صورت مستقیم جهت تحکیم روابط رسمی با امارت اسلامی و تعامل با آن از احتیاط کار می‌ګیرد.
هند همیشه افغانستان را از زاویه پاکستان می‌بیند. گاه گاه که نفوذ پاکستان در افغانستان افزایش یافته یا روابط آن به دولت های افغانستان نزدیک شده به همان اندازه هند از صحنه دور شده و روابط آن به وخامت گراییده است. به طور مثال در هنگامی تجاوز اتحاد جماهیر شوروی زمانیکه پاکستان از مجاهدین افغانستان پشتیبانی می کرد هند در پهلوی اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت یا زمانی که امارت اسلامی بار اول بر افغانستان تسلط یافت و پاکستان طالبان را به رسمیت شناخت هند فوراً روابط خود را با آن به صورت همه جانبه قطع نمود یا اینکه در دوران جمهوریت زمانیکه روابط هند با افغانستان نزدیک شد روابط دولت افغانستان با پاکستان به خرابی گرایید. درکل می توان گفت اکثر اوقات افغانستان میدان جنگ های نیابتی بین هند و پاکستان بوده و دو کشور تلاش ورزیده اند تا روابط خود را با دولت افغانستان افزایش دهند و تا سطح نشانه گرفتن منافع دیگری به پیش تاختند طوری که نتیجه آن عدم توازن روابط با هر دو کشور بوده و به هیچ وجه بر منفعت افغانستان نیز نمی باشد.
بنابراین گفته می توانیم پیشینه تعامل هند و امارت اسلامی دوستانه و با اعتماد نبوده و برعکس بر شک و عدم اعتماد استقرار داشته است. همین عدم اعتماد تاریخی سبب شد تا که هند به صورت رسمی در دهلی جدید سفارت افغانستان را به امارت اسلامی نسپارد و نسبت به کشور های منطقه روابط پر از بی‌باوری و ضعیفی داشته باشد. هند در این اواخر جهت تحکیم رواوبط به امارت اسلامی از احتیاط کامل بهره برده اما هند از یک طرف بعد از خروج امریکایی‌ها از منطقه نیاز شدید به تحکیم روابط به نظام فعلی افغانستان دارد و از سوی دیگر از این جهت که طالبان از حمایت پاکستان برخوردارند می‌باشند با امارت اسلامی فاصله دارد. روی همین منظور هند در حال حاضر در برابر امارت اسلامی پالیسی مراقب و انتظار (Watch and Wait Policy) را اختیار نموده و به جای تعامل مستقیم استراتژی خود را در قبال امارت اسلامی از طریق دیپلوماسی کمک‌های بشری و سازمان‌های منطقهای به پیش می‌برد.
پیشنهادات
۱- امارت اسلامی از هر راهی ممکن قناعت هند را فراهم کند که سیاست خارجی شان مستقلانه بوده و بر منافع ملی و ارزش های اسلامی استوار می باشد و هیچگاهی از دریچه پاکستان به هند نگاه نمی کند.
۲- امارت اسلامی جدی تلاش نماید تا هند را مطمئن سازد که از خاک افغانستان بر ضد منافع هند استفاده صورت نمی گیرد.
۳- امارت اسلامی تلاش نماید تا میان هند و پاکستان در سیاست خارجی توازن ایجاد کند.
۴- هند در تعامل و تحکیم روابط با امارت اسلامی داخل چارچوب های رسمی شده مانند کشور های منطقه سفارت افغانستان را دهلی به امارت اسلامی بسپارند تا شک و تردیدها از روابط دو طرف برداشته شود.
۵- محصلین افغانستان به مشکل ویزه در هند دست به گریبان هستند، هند باید به این معضل توجه جدی نموده و تسهیلات لازم را در این مورد فراهم نماید.
۶- برای اینکه میان هر دو کشور در روابط تجارتی مانند گذشته بهبود ایجاد شود هند از یک طرف برای تجار افغانستان ویزه فراهم کند و زمینه رفت و آمد را آسان سازی کند و از سوی دیگر در سطح میان دولتین روابط تجاری میان دو کشور را افزایش و انکشاف دهد.
پایان
منابع و ماخذ
[۱] Raghav Sharma, India & Afghanistan: Charting the Future, Institute of Peace and Conflict Studies, 2009, P.1, Access Date: 28/DEC/2020, Available at: http://www.jstor.com/stable/resrep09279
۲ معصوم جان معصومي، د اسلامي امارت بيا ځلي واک ته د رسېدو سره د افغانستان پر وړاندې د هند ډيپلوماتيک تعامل، سيمه ييز مطالعات ځانګړې مجله ۱۴۰۱ کال، ۲ مخ.
۳ Sripathi Narayanan, Pakistan & Afghanistan: Understanding Islamabad’s Policies and Strategies, Institute of Peace and Conflict Studies (IPCS) Special Report, 2010, P. 2, Access Date: 28/Dec/2020, Available at: http://www.jstor.com/stable/resrep09376.
۴ Gareth Price and Chatham House, India’s Policy towards Afghanistan, Chatham House, August 2013, P.1, Access Date: 28/DEC/2020, Available at: https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Asia/0813pp_indiaafghanistan.pdf
۵ Raghav Sharma, India & Afghanistan: Charting the Future, Institute of Peace and Conflict Studies, 2009, P.1, Access Date: 28/DEC/2020, Available at: http://www.jstor.com/stable/resrep09279
۶ Larry Hanauer and Peter Chalk, P. 29.
[۱] Sujan R.Chinoy, The Policy of Zero Tolerance Towards Terrorism, DEC 2020, P. 6-26, Dr. Syama Prasad Mookerjee Research Foundation, Access Date: 8/AUG/ 2021, Available at: Indias-Policy-of-Zero-Tolerance-Towards-Terrorism.pdf
۷ Ibid.
۸ معصوم جان معصومي، مخکنی مأخذ، ۹ مخ.