هفتۀ گذشته مارک لاوکک، معاون سرمنشی سازمان ملل متحد برای امور بشردوستانه در سفر دو روزۀ خویش به افغانستان گفت که در چهار سال حکومت وحدت ملی، ۴۰ هزار غیرنظامی در جنگ افغانستان کشته و زخمی شده‌اند.
با آنکه جنگ جاری امریکا در افغانستان از هفده سال به اینسو در افغانستان جریان دارد، اما این جنگ ۤپس از سال ۲۰۱۴م و روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی، بیش از پیش شعله‌ور گردیده و بر علاوۀ طرف‌های درگیر، ده‌ها هزار تن از افراد ملکی نیز در این جنگ کشته و زخمی شده‌اند؛ ولی تا اکنون نه امریکا و نه هم گروه‌های مخالف مسلح دولت موفق به محو جانب مقابل خویش از میدان جنگ شده‌اند.
اینکه چرا با روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی تلفات ملکی افزایش یافت، عاملین تلفات ملکی در جنگ افغانستان کی‌ها اند و بالآخره چگونه می‌توان از خونریزی مردم بی‌گناه در افغانستان جلوگیری کرد؟ موضوعاتی اند که در این تحلیل روی آن بحث می‌کنیم.
حکومت وحدت ملی و تلفات ملکی
چهار سال قبل از امروز در پی انتخابات نفس‌گیر و جنجالی، در سپتمبر ۲۰۱۴ حکومت وحدت ملی روی کار آمد؛ اما از همان اوایل آغاز کار خود با چالش‌های امنیتی فراوانی روبرو بود، با آنکه سران حکومت وحدت ملی در نخستین ساعت‌های آغاز کار خویش پیمان امنیتی با امریکا را نیز امضاء نمود، ولی جنگ افغانستان سال به سال خونین‌تر و شدیدتر شد.
در زمان حکومت وحدت ملی، دامنۀ جنگ تقریبا به تمام مناطق کشور گسترش یافت و وضعیت امنیتی کشور از یک سال به سال دیگر رو به وخامت گرایید. پس از سال ۲۰۰۱م برای نخستین بار در زمان حکومت وحدت ملی سقوط ولایت کندز به دست طالبان و هجوم گروهی طالبان بر مراکز ولایت‌های فراه و غزنی، زیر کنترول در آوردن اکثریت اداره‌های دولتی در مراکز این دو ولایت و افزایش حملات انفجاری در پایتخت و سایر شهرهای کشور، همه از مواردی اند که تصویر وضعیت ناگوار امنیتی افغانستان را ارائه می‌کند. در این میان با شدت جنگ، افزایش حملات گروهی و انفجاری مخالفین مسلح و بمباردهای هوایی نیروهای خارجی و نظامیان افغان، آمار تلفات غیرنظامیان نیز بیشتر شده است.
با توجه به آمار نهادهای بین‌المللی، پس از سال ۲۰۱۴م و روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی در افغانستان، همه‌ساله سال بیش از ۱۰ هزار فرد غیرنظامی در این جنگ کشته و زخمی شده‌اند.
بر بنیاد گزارش، یوناما مجموع تلفات ملکی در سال ۲۰۱۴م به ۱۰۵۳۴، در سال ۲۰۱۵م به ۱۱۰۰۲، در سال ۲۰۱۶م به ۱۱۵۰۰ و در سال ۲۰۱۷ م به ۱۰۴۵۳ فرد ملکی می‌رسد. با در نظرداشت این آمار، دیده می‌شود که بدون سال ۲۰۱۷م که در آن کاهشی اندکی به چشم می‌خورد، در سال‌های دیگر تلفات غیرنظامیان افغان رو به افزایش بوده است.
بر بنیاد گزارش اخیر یوناما، در شش ماه نخست سال ۲۰۱۸م نیز ۵۱۲۲ فرد ملکي در افغانستان کشته و زخمی شده‌اند. در این میان ۱۶۹۲ تن که شامل ۵۴۴ زن، ۲۶۳ کودک و ۷۸۵ مرد می‌باشد، در اثر جنگ و درگیری‌های مسلحانه کشته شده‌اند و نیر ۳۴۳۰ تن دیگر که شامل ۹۹۲ کودک، ۳۸۷ زن و ۲۰۵۱ مرد می‌باشد، زخمی شده‌اند. با آنکه بر بنیاد گزارش مذکور، آمار تلفات ملکی در شش ماه نخست سال ۲۰۱۸م نسبت به سال گذشته یک درصد افزایش یافته است؛ اما آمار مجروحین ۵ در صد کاهش یافته است.
عاملین تلفات ملکی
جنگ جاری در افغانستان از سوی نیروهای خارجی، دولت افغانستان و مخالفین مسلح (هر گروهی که علیه دولت افغانستان و نیروهای خارجی در این کشور می‌جنگد) به پیش برده می‌شود. بر همین اساس در تلفات غیرنظامیان نیز تمام جوانب دخیل در جنگ افغانستان سهم و نقش خود را دارند. در کل، راهکار‌های جنگی طرفین در این جنگ باعث افزایش تلفات ملکی شده اما این وضعیت پس از ۲۰۱۴م بیشتر از پیش وخیم‌تر گردیده است.
مخالفین مسلح دولت: یکی از عاملین تلفات ملکی در افغانستان گروه‌های مخالف مسلح دولت بخصوص طالبان پنداشته می‌شود. اکثرا افراد غیر نظامی در انفجارها و حملات گروهی و انفجاری گروه‌های مخالف مسلح دولت کشته و زخمی می‌شوند. در طول چهار سال حکومت وحدت ملی، از جمله حملاتی بزرگی مخالفین مسلح دولت افغانستان که در آن ده‌ها فرد ملکی کشته و زخمی شدند، می‌توان حمله بر اعتراض کننده‌گان جنبش روشنایی، حملۀ چهارراهی زنبق، حمله برمرکز آموزشی موعود، حمله بر ورزش کاران در کلب پاهلوانی، حمله بر اعتراض کننده‌گان در ولسوالی مهمندرۀ ولایت ننگرهار و ده‌ها حملۀ مرگبار دیکر را یاد کرد که در طول چهار سال حکومت وحدت ملی صورت گرفته و صدها فرد ملکی در آن کشته و زخمی شده‌اند.
با این حال در گزارش‌های سالانۀ یوناما همواره بگونۀ مشخص عوامل تلفات ملکی ذکر می‌شوند که بخش بزرگی آن به گروه‌های مخالف مسلح دولت بخصوص طالبان منسوب می‌شود. در گزارش سالانۀ یوناما نیز در رابطه به تلفات ملکی در سال ۲۰۱۸م گفته شده که ۶۵ درصد از مجموع تلفات ملکی توسط مخالفین مسلح دولت افغانستان صورت گرفته که ۴۲ درصد آن به طالبان و باقی به داعش و دیگر گروهای مخالف مسلح دولت منسوب شده است. چیزی که طالبان آن را رد می‌کنند.
دولت افغانستان: عامل مهم دیگر تلفات ملکی در افغانستان، نیروهای نظامی دولت افغانستان خوانده می‌شود. نیروهای نظامی افغانستان به دلیل کم توجهی به اصول جنگ و عدم مدیریت درست جنگ، اکثریت اوقات در جنگ‌های زمینی و حملات هوایی خود به مردم ملکی تلفات وارد می‌کنند. در گزارش سالانه یوناما در رابطه به سال ۲۰۱۷م گفته شده که نیروهای نظامی افغانستان مسؤول ۱۶ درصد از تلفات ملکی در این سال بودند.
عملیات نیروهای خارجی: در چهار سال حکومت وحدت ملی، بخصوص پس از اعلام استراتیژي جدید نظامی امریکا برای افغانستان، حملات هوایی نیروهای خارجی چند برابر افزایش یافته است و در موارد متعدد افراد ملکی را مورد هدف قرار داده‌اند. بر بنیاد گزارش‌ها، در سال ۲۰۱۷م نیروهای امریکایی در افغانستان ۲۶۱۱ حمله هوایی انجام داده‌اند، در حالیکه این رقم در سال ۲۰۱۶ م ۱۰۷۱ و در سال ۲۰۱۵م تنها ۲۳۶ حمله بود. به همین دلیل، نیروهای خارجی از عاملین مهم تلفات ملکی در افغانستان محسوب می‌شوند و در حالیکه شمار زیاد از افراد ملکی در حملات هوایی نیروهای خارجی در افغانستان کشته می‌شوند؛ اما از یک‌سو یوناما در گزارش سال ۲۰۱۷م خود تنها ۲ فیصد از تلفات افراد ملکی را به نیروهای خارجی در افغانستان منسوب کرده و از سوی دیگر رهبران حکومت وحدت ملی نیز بر تلفات ملکی در بمباردهای نیروهای خارجی سکوت اختیار کرده‌اند.
نیاز به ختم جنگ و تأمین صلح
در کل ادامۀ جنگ تحت هر عنوانی که باشد به ضرر مردم این کشور است و بر بنیاد هر راهکاری که به پیشبرده شود، باعث بربادی و فلاکت مردم می‌شود. بر همین اساس نیاز است تا با در نظرداشت تجربۀ ۱۷ سالۀ جنگ در کشور، طرفین دخیل در جنگ افغانستان، برای ختم این جنگ تلاش کنند و راهکارهایی را روی دست گیرند که باعث تحکیم صلح در کشور شود.
در طول ۱۷ سال گذشته از سوی امریکا چندین بار در استراتیژی‌های جنگی و رهبری نیروهای خارجی در جنگ افغانستان تغییراتی وارد گردیده و بمباردهای هوایی چند برابر بیشتر شد؛ اما تا اکنون نتیجۀ ملموسی را در ۤپی نداشته است. راهکار جدید نظامی دونالد ترامپ که اصلاً تکرار تجربه‌های ناکام حکومت‌های گذشته امریکا بود، نیز با گذشت یک سال دیده می‌شود که ناکام است و خود جنرال‌های امریکایی می‌گویند که امریکا در جنگ افغانستان با بن بست روبرو است.
پایان دادن به جنگ جاری در افغانستان و تلاش‌های واقعبینانه برای مصالحۀ ملی، رابطۀ مستقیم به آیندۀ وضعیت امنیتی کشور و زندگی مردم دارد. اگر امریکا و جامعۀ جهانی می‌خواهند تا جنگ در افغانستان پایان یابد، لازم است گفتگوهای آغاز شدۀ خویش را در هماهنگی با حکومت افغانستان با طالبان ادامه دهند، از سوی دیگر طالبان نیز با درک این که از راه جنگ به هدف خود رسیده نمی‌توانند، همانگونه که در جنگ تند و جدی هستند در گفتگوهای‌های صلح و خاموش ساختن آتش افروخته شده در این کشور، نیز تلاش ورزند.
امریکا که این جنگ را آغاز کرده، در پایان دادن مسؤولانۀ آن نیز نقش اساسی را بازی کرده می‌تواند. همکاری و یا عدم همکاری همسایه‌ها و سایر کشورهای منطقه در قضیۀ افغانستان، رابطۀ مستقیم با وضعیت امنیتی و حضور امریکا در افغانستان دارد. پس از ایجاد پایگاه‌های دایمی نظامی امریکا در افغانستان و ظهور گروه “دولت اسلامی” در این کشور، برخی کشورهای منطقه به خصوص روسیه، مکرراً سیاست‌های امریکا را در امر مبارزه با “تروریزم” مورد انتقاد قرار می‌دهند. بالعکس ناتو و امریکا، روسیه را به حمایت از طالبان متهم می‌کنند و مقام‌های افغان و امریکایی نگران روابط روسیه و طالبان اند.
این رویارویی‌های کشورهای منطقه و جهان، علاوه بر افغانستان وضعیت امنیتی منطقه را نیز با چالش‌های زیادی مواجه می‌کند و افغانستان را به میدان جنگ‌های نیابتی طولانی مبدل خواهد کرد. اما نیاز است که امریکا برای بدست آوردن همکاری کشورهای منطقه، حضور نظامی خویش را در افغانستان مطابق یک تقسیم اوقات خروجی تعیین کند و تردید‌های که در پیش برخی کشورهای منطقه در برابر حضور امریکا در افغانستان وجود دارند، از بین بروند.
پایان