این بار شهر آستانه پایتخت کشور قزاقستان میزبان نشست سران “سازمان همکاری‌های شانگهای” (SCO) بود. در این نشست که در روزهای ۸ و ۹ ماه جون سال جاری میلادی برگزار گردید، اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان نیز در رأس یک هیأت عالی‌رتبۀ دولتی اشتراک کرد.
رئیس جمهور غنی علاوه بر اشتراک و سخنرانی، در حاشیه‌های این نشست با رؤسای جمهور چین، تاجکستان، ازبکستان، نخست وزیران هند و پاکستان، وزیر خارجۀ ایران و نیز سکرتر جنرال سازمان همکاری‌های شانگهای نیز دیدار و گفتگو کرد.
سازمان همکاری‌های شانگهای یک سازمان میان دولتی_منطقوی بوده و افغانستان نیز به حیث کشور مطرح در جغرافیای این حوزه، از سال ۲۰۱۲م به این‌سو به حیث عضو ناظر در نشست‌های این سازمان اشتراک می‌کند و پیشنهاد عضویت کامل به سازمان شانگهای را نیز داده است.
در این تحلیل پیشینۀ سازمان همکاری‌های شانگهای، نشست اخیر (جون ۲۰۱۷) در آستانه، دیدار‌های رئیس جمهور غنی در حاشیه‌های این نشست و تاثیرات این اجلاس بر قضایای مربوط به افغانستان، مورد بررسی قرار گرفته است.
سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO)
پنج کشور منطقه (چین، روسیه، قزاقستان، قرغزستان و تاجکستان) سازمان «شانگهای ـ ۵» را در سال ۱۹۹۶م به منظور تقویت اعتماد متقابل، غیرنظامی کردن مرزها، مبارزه با افراط‌گرایی، مواد مخدر و گروه‌های جدایی طلب، بنیان نهادند. بعدا در سال ۲۰۰۱م زمانیکه ازبکستان نیز به این سازمان پیوست، «شانگهای ـ ۵» به «سازمان همکاری‌های شانگهای» تبدیل شد. منشور سازمان همکاری‌های شانگهای (SCO) که در آن اهداف و اصول سازمان و همچنان فعالیت‌های اصلی آن ذکر شده، در ۱۵ جون ۲۰۰۲م در نشست سران کشورهای عضو در شهر پیترزبورگ روسیه امضاء و به تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۳م په اجراء درآمد.
اهداف اصلی این سازمان تقویت اعتماد متقابل میان کشورهای عضو، ترویج همکاری مؤثر در بخش‌های مختلف، تلاش مشترک برای حفظ و تضمین صلح و ثبات در منطقه و نیز حرکت به سوی ایجاد یک نظم سیاسی و اقتصادی بین‌المللی دموکراتیک، عادلانه و منطقی جدید است.[۱] در حال حاضر این سازمان دارای هشت عضو دایمی (چین، روسیه، قزاقستان، قرغزستان، تاجکستان، ازبکستان، هند و پاکستان)[۲] و چهار عضو ناظر (افغانستان، ایران، بلاروس و مغولستان) می‌باشد که در کنار این، شش کشور دیگر (آذربایجان، ارمنستان، کامبودیا، نیپال، ترکیه و سریلانکا) نیز به عنوان شرکای گفتگو در این سازمان حضور دارند.
نشست اخیر در آستانه
در هفدهمین نشست سازمان شانگهای در آستانه، علاوه بر موضوعات داخلی سازمان، روی مسایل جهانی و منطقوی بخصوص وضعیت جاری در شرق میانه، شمال افریقا، اوکراین و نیز افغانستان بحث و تبادل نظر صورت گرفت.
در این نشست به کشورهای پاکستان و هند عضویت دایمی در این سازمان داده شد که نشان‌دهندۀ اهمیت روزافزون و توسعۀ بیشتر این سازمان می‌باشد. روی وضعیت سوریه نیز بحث‌هایی صورت گرفت و تأکید بیشتر بر حل بحران سوریه از طریق گفتگو و راه‌های دیپلوماتیک بود. مسألۀ اوکراین و نیز موضوع برنامۀ اتومی ایران نیز از موضوعات مهمی بود که در این نشست روی راه‌های حل آن بحث و گفتگو صورت گرفت.[۳]
در این نشست سران کشورها تأکید کردند که یگانه راه‌حل منازعات و تنش‌های موجود در منطقه، گفتگوهای سیاسی و دیپلوماتیک می‌باشد و در این زمینه همه برای تلاش بیشتر متعهد شدند. برعلاوه، آن‌ها از تلاش‌های دولت و مردم افغانستان در راستای ایجاد یک دولت باثبات و مبارزه با “تروریزم”، افراط‌گرایی و مواد مخدر حمایت کردند.
تلاش جلب همکاری به افغانستان
افغانستان از سال ۲۰۱۲م به این‌سو به عنوان عضو ناظر در نشست‌های این سازمان به گونۀ منظم اشتراک می‌کند. در اجلاس اخیر نیز رئیس جمهور غنی در رأس یک هیأت بلندرتبۀ دولتی اشراک ورزید. در این سفر حنیف اتمر مشاور امنیت ملی، همایون قیومی مشاور ارشد رئیس جمهور در امور زیربناها، محمد شاکر کارگر نماینده ویژۀ رئیس جمهور در امور کشورهای مشترک المنافع و شاه‌زمان میوندی مشاور ارشد رئیس جمهور در امور روابط عامه و ارتباطات استراتیژیک، نیز وی را همراهی می‌کردند.
رئیس جمهور غنی در سخنرانی خود خطاب به سران سازمان شانگهای گفت: «من اینجا آمده‌ام تا افزایش همکاری‌ها را در عرصۀ مبارزه علیه “تروریزم” اعلام نمایم و در مقابل تروریزمی که کشورهای منطقه را به شمول افغانستان به گونۀ جدی تهدید می‌کند، لازم است اقدامات عملی اتخاذ گردد.» وی افزود که افغانستان در خط نخست مبارزه با “تروریزم” قرار دارد و هم اکنون بیست گروه “تروریستی” علیه مردم ما می‌جنگند و همه‌روزه از ما قربانی می‌گیرند. سخنی که غنی همواره در منبرهای جهانی آنرا به زبان می‌آورد. علاوه بر این غنی گفت: «ما انتظار داریم سازمان همکاری‌های شانگهای روی استراتیژی مبارزه علیه “تروریزم” و قاچاق مواد مخدر کار کند.» وی به این نشست پیشنهاد کرد که کشورهای منطقه براساس یک میکانیزم مشخص، کشورهای حامی تروریزم و تروریزم فرا-منطقوی را تعریف نمایند.
او همچنان اظهار داشت که افغانستان روابط خوب اقتصادی، تجارتی و ترانزیتی با ترکمنستان دارد و همکاری‌ها با کشورهای ازبکستان، تاجکستان، قزاقستان، قرغزستان و آذربایجان درحال توسعه می‌باشد و در این عرصه‌ها روابط افغانستان با هند و ایران در مرحلۀ انکشاف است که بندر چابهار یکی از ابتکارات ترانزیتی و تجارتی میان سه کشور محسوب می‌شود. به گفتۀ او «هدف عمدۀ ما این است که آسیای مرکزی به آسیای جنوبی وصل گردد و پاکستان نیز نقش خویش را در این زمینه ایفا و بهبود ببخشد.»[۴]
تاثیرات و دست‌آوردها برای افغانستان
سازمان همکاری‌های شانگهای مهم‌ترین سازمان در منطقه به شمار می‌رود که به همین دلیل نشست اخیر بدون شک دست‌آوردها و تاثیراتی برای افغانستان به عنوان عضو ناظر این سازمان نیز در پی دارد و در این زمینه می‌توان به چند نکتۀ ذیل اشاره کرد:
نخست؛ رئیس جمهور غنی در حاشیه‌های این نشست دو روزه، با شماری از سران و مقام‌های کشورهای اشتراک‌کننده دیدارها و ملاقات‌هایی داشت که گسترش روابط سیاسی و اقتصادی و نیز مبارزه با “تروزیرم” از مهم‌ترین موضوعات این دیدارها بود. مهم‌ترین آن ملاقات رئیس جمهور غنی با شی‌جین‌پینگ رئیس جمهور چین بود. در این دیدار شی‌جین‌پینگ گفت که کشورش آماده است افغانستان را در زمینۀ تجهیز وسایل مورد ضرورت نیروهای امنیتی و دفاعی و همچنان در قسمت فراهم‌آوری تجهیزات برای مبارزۀ موثر با “تروریزم” که تهدید جدی و بزرگ برای دو کشور مبدل شده است، همکاری کند. علاوه بر این وی افزود که چین آماده است نشست سه‌جانبه‌ی میان افغانستان، پاکستان و چین را راه‌اندازی کند. مهم‌تر از این، چین و افغانستان دو تفاهم‌نامۀ همکاری در عرصه‌های احداث خط آهن شیرخان- هرات و تطبیق پروژۀ برق روی حوزۀ آب کابل ـ کنر، به امضا رساندند.[۵]
دوم؛ در حال حاضر روابط کابل ـ اسلام‌آباد در اوج تیره‌گی خود قرار دارد و هر دو کشور همدیگر را به پناه دادن به گروه‌های تندرو متهم می‌کنند. اما سران دو کشور در حاشیۀ نشست شانگهای باهم دیدار کردند و هر دوطرف روی روابط دو کشور، وضعیت منطقه و مبارزه با “تروریزم” گفتگو کردند. در این دیدار هر دو جانب توافق کردند که میکانیزم نشست‌های گروه هماهنگی چهارجانبه و دیدار‌های دوجانبه به منظور اقدامات قوی و مشخص علیه گروه‌های “تروریستی” استفاده کنند. علاوه بر پاکستان، نخست وزیر هند نیز در دیدار با رئیس جمهور افغانستان اظهار داشت که هند آماده است در هماهنگی با شرکای خود به خصوص امریکا، افغانستان را در عرصۀ صلح و ثبات همکاری نماید.
سوم؛ عضویت کامل افغانستان در این سازمان موضوع مهم دیگر است. در این نشست هند و پاکستان عضویت کامل این سازمان را بدست آوردند که به دلیل آن چانس عضویت کامل افغانستان نیز بیشتر شد. از سوی دیگر رئیس جمهور غنی در حاشیۀ این نشست با رشید عالم اف، سکرتر جنرال سازمان همکاری‌های شانگهای دیدار کرد. در این دیدار عالم اف گفت: «ما توجه خاص نسبت به افغانستان داریم و این سازمان خواهان تامین صلح و امینت در افغانستان است چون افغانستان ظرفیت مناسب برای آیندۀ درخشان دارد.» وی بر گسترش روابط افغانستان و کشورهای عضو این سازمان تاکید کرد.[۶]
چهارم؛ در هفدهمین نشست سازمان همکاری‌های شانگهای و دیدار‌های دوجانبۀ رئیس جمهور غنی با سران کشورها، کنفرانس «پروسۀ کابل» مورد حمایت همه قرار گرفت و کنفرانس «پروسۀ کابل» را یک گام مهم در رسیدن به صلح و ثبات دایمی در افغانستان دانستند.
پنجم؛ روسای کشورهای تاجکستان و ازبکستان نیز در دیدار با رئیس جمهور غنی، بر افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجارتی با افغانستان تأکید کردند. در این زمینه میر ضیایف، رئیس جمهور ازبکستان پیشنهاد کرد، تا یک کمیسیون مشترک اقتصادی میان ازبکستان و افغانستان به منظور توسعۀ اقتصادی و تجارتی ایجاد گردد.[۷]
پایان
[۱] Shanghai cooperation organization web: “about SCO” at: http://eng.sectsco.org/about_sco/
[۲] هند و پاکستان تاکنون از جملۀ کشورهای عضو ناظر این سازمان بودند که در نشست اخیر (هفدهمین کنفرانس سازمان شانگهای – ۲۰۱۷م) عضویت کامل این سازمان را به دست آوردند.
[۳] Shanghai cooperation organization web: ”Press release on the results of the Shanghai Cooperation Organization Heads of State Council Meeting”, ۰۹ June 2017, see it online:
http://eng.sectsco.org/news/20170609/289274.html
[۴] ارگ ریاست جمهوری: «رئیس جمهور غنی در هفدهمین اجلاس سران سازمان همکاری‌های شانگهای اشتراک و سخنرانی کرد» ۱۹ جوزا ۱۳۹۶ هـ ش:
http://president.gov.af/fa/SHNGAI/17
[۵] ارگ ریاست جمهوری: «رئیس جمهور غنی با رئیس‌جمهوری مردم چین ملاقات کرد» ۱۸ جوزا، ۱۳۹۶ هـش:
http://president.gov.af/fa/news-0608
[۶] ارگ ریاست جمهوری: «رئیس‌جمهور غنی با سکرتر جنرال سازمان همکاری‌های شانگهای ملاقات کرد» ۱۹ جوزا ۱۳۹۶هـ ش:
http://president.gov.af/fa/news/92
[۷] ارگ ریاست جمهوری: «رئیس جمهور غنی با رئیس جمهوری ازبکستان ملاقات کرد» ۱۹ جوزا ۱۳۹۶ هـ ش:
http://president.gov.af/fa/AFUZ/9