افغانستان با هند روابط دیرینه و تاریخی دارد. در زمان حکومت حامد کرزی این روابط در وضعیت خوبی قرار داشت و پس از تشکیل حکومت وحدت ملی در افغانستان تا چند ماه این روابط شکار بی‌اعتمادی شده بود. در این اواخر یک بار دیگر با رفت و آمد مقام‌های بلندرتبه، روابط میان دو کشور رو به خوبی نهاده است.
داکتر عبدالله رئیس اجرائیۀ افغانستان به تاریخ ۳۱ جنوری ۲۰۱۶ در یک سفر چهار روزه به هندوستان رفت. داکتر عبدالله در جریان این سفر، با نریندرا مودی نخست وزیر هند، سوشما سواراج وزیر خارجۀ این کشور و اجیت دووال مشاور امنیت ملی دیدار کرد. آقای عبدالله در کنفرانس “مبارزه با تروریزم” که در دهلی‌نو به هدف افزایش همکاری در امر مبارزه با تروریزم در منطقه، برگزار شده بود و هم‌چنان در یک نشست اقتصادی در مورد بندر چابهار، نیز اشتراک کرد.
در این بخش تحلیل هفته، پیشینۀ روابط افغانستان با هند، روابط دو کشور در زمان حکومت کرزی و پس از ایجاد حکومت وحدت ملی، مورد تحلیل قرار گرفته است و اینکه سفر رئیس اجرائیه به این کشور، چه تأثیری روی حال و آیندۀ این روابط خواهد داشت؟
پیشینۀ روابط افغانستان با هند
افغانستان با هند از سالیان متمادی روابط دوستانه داشته است و بیشتر تجار دو کشور برای تجارت به کشورهای یکدیگر رفت و آمد می‌کردند. این روابط در نیمه‌ی اول قرن بیستم زمانی گرم‌تر شد که افغانستان، جمهوری هند را در پی آزادی آن کشور در سال ۱۹۴۷ به رسمیت شناخت و در سال ۱۹۴۹ نجیب الله خان نخستین سفیر کبیر افغانستان، در دهلی تعیین گردید.
در زمان آغاز جنگ سرد، هر دو کشور در موقف جداگانه با سایر کشورهای جهان قرار داشتند و حرکت جداگانه‌ای را بنام حرکت کشورهای بی‌طرف به میان آوردند. پس از تهاجم شوروی‌ها، روابط بین ملت‌های این دو کشور، رو به خرابی نهاد. در زمان جنگ‌های داخلی در افغانستان، طرز و روش هند شکل مداخله را به خود گرفت؛ اما با سرنگونی رژیم طالبان و روی کار آمدن حکومت کرزی، نفس تازه‌ای در روابط میان دو کشور دمیده شد.
روابط کابل-دهلی در زمان کرزی
افغانستان و هند روابط تاریخی و دیرینۀ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باهم دارند. هرچند روابط دو کشور با فراز و نشیب‌هایی در گذشته روبه‌رو شده، ولی باز هم در تاریخ معاصر افغانستان جز زمان رژیم طالبان، روابط میان حکومت‌های دو کشور حسنه بوده است.
از لحاظ دیپلوماتیک، در دوران رژیم طالبان روابط افغان-هند خوب نبود، اما پس از به قدرت رسیدن حامد کرزی در افغانستان و حضور پررنگ ایتلاف شمال در دورۀ موقت حکومت حامد کرزی، روابط دیپلوماتیک با دهلی‌نو شکل جدیدی به خود گرفت.
در زمان حکومت حامد کرزی به طور کلی روابط هند و افغانستان خوب بود، اما در دورۀ دوم حکومت کرزی این روابط خیلی بهتر نسبت به دورۀ اول بود. حامد کرزی در طول ۱۳ سال حکومت‌اش ۱۴ سفر رسمی به هندوستان داشت و از طرف هند من‌موهن‌سنگ صدراعظم این کشور در سال ۲۰۰۵ به کابل آمد و سنگ تهداب ساختمان جدید پارلمان افغانستان را بنیان نهاد.
به منظور توسعه و گسترش روابط دوستانه میان دو کشور قونسلگری‌های هند در ولایت‌های هرات، قندهار و مزار شریف آغاز به کار کرد. این کشور قرارداد تجاری را با افغانستان به امضاء رسانید که به موجب آن محصولات گمرکی شماری از کالاهای صادارتی افغانستان کاهش و قسما از میان برده شد.
هند به عنوان ششمین کشور بزرگ کمک‌کننده به افغانستان، از سال ۲۰۰۱ بدین‌سو در عرصه‌های اقتصادی، امنیتی و ساخت زیربناها در حدود دو میلیارد دالر به افغان‌ها کمک نمود. شاهراه زرنج-دلارام که افغانستان را از طریق ایران به هند وصل می‌سازد، در زمان حکومت حامد کرزی (در سال ۲۰۰۹) از طرف هند ساخته شد و کار ساخت بند سلما و ساختمان جدید پارلمان افغانستان نیز در همین دوره آغاز شد. هم‌چنان هند قرارداد معدن آهن حاجی‌گگ را نیز به دست آورد. هزاران تن را در بخش‌های ملکی و نظامی آموزش داد و به هدف گسترش هرچه بیشتر روابط در سال ۲۰۱۱ توافق‌نامۀ استراتیژیک را نیز با افغانستان امضا نمود. این توافقنامه، بر مبنای مواد اساسی معاهدۀ دوستی هند و افغانستان در ۴ جنوری ۱۹۵۰، عقد گردید. در صورت عملی شدن این توافقنامه، نقش هند در بخش امنیت و اقتصاد افغانستان بیشتر از این، پررنگ‌تر خواهد شد.
روابط کابل-دهلی در زمان حکومت وحدت ملی
رئیس جمهور غنی راه‌کار سیاست خارجی خود را پیش از رئیس جمهور شدن در منشور تیم انتخابی‌اش (تحول و تداوم) روشن ساخته بود. در مراسم حلف‌برداری نیز روی همان راه‌کار خود تاکید کرد و تاهنوز نیز تاحدی روی راه‌کار خود ثابت مانده است.
هرچند از همان آغاز، راه‌کار سیاست خارجی اشرف غنی هندمحور نبود و جایگاه هند در حلقۀ چهارم سیاست خارجی رئیس جمهور غنی قرار داشت، ولی با آن هم گاه‌گاهی هند را در جایگاه اول سیاست خارجی خود (همسایه‌ها) قرار داده و روابط با دهلی‌نو را پرارزش خوانده است.
در ماه اپریل ۲۰۱۵ رئیس جمهور غنی در نخستین سفر خود به هند رفت. در ماه نوامبر همین سال حنیف اتمر مشاور امنیت ملی افغانستان به هند سفر نمود و سپس حکمت خلیل کرزی نیز به منظور بحث و گفتگو در مورد عملی شدن پیمان استراتیژیک کابل-دهلی به این کشور سفر نمود.
در اواخر سال ۲۰۱۵ نریندرا مودی نخست وزیر هند برای افتتاح ساختمان جدید پارلمان، در نخستین سفر خود به افغانستان آمد. کار ساختمان جدید پارلمان افغانستان با مصرف ۲۲۰ میلیون دالر و بند برق آبی سلما با مصرف ۳۰۰ میلیون دالر از طرف هند تکمیل و به بهره‌برداری سپرده شد.
باآنکه در اوایل حکومت وحدت ملی به دلیل روابط نزدیک با پاکستان، روابط کابل-دهلی نسبتا خوب نبود، ولی در این اواخر با افزایش رفت و آمدهای مقامات بلندپایۀ دو کشور، روابط کابل-دهلی رو به خوبی نهاده است.
سفر اخیر داکتر عبدالله به هند
این دومین سفر رئیس اجرائیۀ افغانستان به هند است. داکتر عبدالله در ماه مارچ سال ۲۰۱۵ در نخستین سفر خود به هند رفت که بیشتر شکل غیررسمی داشت، ولی با آن هم با معاون صدراعظم هند و شماری از مقام‌های بلندرتبۀ این کشور دیدار کرد.
سفر اخیر رئیس اجرائیه نسبت به سفر نخستش پرارزش است، چون در این سفر با نریندرا مودی صدراعظم هند، سوشما سواراج وزیر خارجه و اجیت دووال مشاور امنیت ملی و شماری از مقامات بلندرتبۀ این کشور دیدارها و نشست‌های دوجانبه داشت. در دیدارهای داکتر عبدالله با مقامات هندی، روی سه نکته تمرکز صورت گرفت:
- عملی شدن مفاد موافقت‌نامۀ استراتیژیک میان دهلی و کابل؛
- فرصت‌های همکاری سه جانبۀ میان ایران، هند و افغانستان با استفاده از بندر چابهار؛
- و امضای موافقت‌نامه‌های سیاسی و اقتصادی میان دو کشور.
داکتر عبدالله در ملاقات با مقامات هندی، خواهان عملی‌شدن مفاد قرارداد استراتیژیک میان هند و افغانستان گردید و اطمنان داد که طرف افغانستان آماده است در این بخش همکاری نماید.
بندر چابهار نیز محور همکاری‌های تهران، کابل و دهلی‌نو پنداشته می‌شود. هرچند پیش از این نیز تلاش‌هایی برای ساخت بندر چابهار از طرف هند صورت گرفته است، اما به دلیل فشار امریکا نتوانست این بندر را فعال سازد. فشارهای امریکا به دلیل خرابی روابط امریکا و ایران بر سر برنامۀ اتومی ایران بود. رئیس اجرائیه در دیدار با مقامات هندی، خواهان تسریع روند بهره‌برداری از بندر چابهار گردید و ابراز امیدواروی نمود تا ایران٬ افغانستان و هند در این راستا با هم همکاری نمایند.
در جریان این سفر، دو قرارداد در بخش سیاسی و اقتصادی نیز میان کابل و دهلی به امضا رسید. قرارداد سیاسی که امضا شد، سهولت رفت و آمد را برای کسانی که پاسپورت سیاسی دارند، فراهم خواهد ساخت و دیپلمات‌های هر دو کشور بر اساس این قرارداد بدون صدور ویزه رفت و آمد می‌کنند. قرارداد دیگر در بخش گسترش تجارت میان دو کشور امضا شد. رفع ویزه از پاسپورت‌های سیاسی یکی از دستاوردهای مهم این سفر و نمونه‌ای از روابط حسنه میان دو کشور بود.
هند از نقش گستردۀ پاکستان در قضایای افغانستان تشویش دارد و پس از آغاز نشست‌های چهارجانبه به ابتکار پاکستان تشویش‌های هند، افزایش یافته است. حکومت افغانستان اکنون می‌خواهد این تشویش‌های هند را رفع کند.
توازن در روابط با پاکستان و هند
در سياست خارجی افغانستان٬ ایجاد توازن در روابط با هند و پاکستان٬ برای رهبران کشور هرگز کار آسانی نبوده است. حکومت افغانستان از سال ۲۰۰۱ الی سال ۲۰۰۹ با هر دو کشور هند و پاکستان روابط نسبتا خوبی داشت. پس از آن، زمانی که حملات طالبان افزایش یافت، روی سیاست خارجی حامد کرزی نیز تاثیر کرد و تردیدها نسبت به پاکستان بیشتر شد. به این ترتیب افغانستان نسبت به پاکستان به هند نزدیک شد. در کنار آن مداخلۀ امریکا در انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در سال ۲۰۰۹ نیز روی سیاست خارجی حامد کرزی تاثیرگذار گشت و در مرحلۀ ۲۰۰۹-۲۰۱۴ روابط کابل با اسلام‌آباد و واشنگتن روز به روز بدتر شد. بالعکس در این مدت روابط افغانستان با چین، روسیه و هند گرم‌تر شد.
حکومت افغانستان در سال ۲۰۱۳ خواهان همکاری‌های نظامی از هند گردید و به خصوص درخواست خرید سلاح‌های سنگین را به هند داد. هرچند جواب هند به این درخواست افغانستان منفی بود، ولی باز هم روی روابط میان افغانستان و هند تاثیری نگذاشت.
پس از تشکل حکومت وحدت ملی سیاست خارجی افغانستان تغییر کرد و اشرف غنی به هدف جلب همکاری پاکستان در پروسۀ صلح افغانستان، پالیسی نزدیک شدن به پاکستان را در پیش گرفت. یکی از مهم‌ترین گام‌های اشرف غنی این بود که درخواست خرید سلاح‌های سنگین از هند را به تعویق انداخت. به همین دلیل در هفت ماه اول این حکومت، روابط با هندوستان روز به روز سردتر شد، ولی زمانی که حکومت افغانستان از همکاری صادقانۀ پاکستان در پروسۀ صلح ناامید شد، دوباره تلاش کرد تا روابط با هند را بازسازی نماید.
اشرف غنی به تاریخ ۲۷ اپریل سال ۲۰۱۵ در نخستین سفر خود به هند رفت و بی‌اعمادی به میان آمده میان دو کشور را کم‌تر نمود. دست‌آورد این سفر، این نیز بود که صدراعظم هند درخواست سابقه افغانستان برای دریافت سلاح‌های سنگین را قبول کرد و از رئیس جمهور غنی خواست تا لیست نیازهای نظامی خود را به آنان بسپارد. این سفر اشرف غنی به عنوان آلۀ فشار بر ضد پاکستان نیز پنداشته شد. سپس در سفر حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی افغانستان به دهلی، اعلام شد که هند قرار است چهار هلیکوپتر نظامی Mi-25 را در اختیار نیروهای افغانستان قرار بدهد. سفر نریندرا مودی صدراعظم هند به کابل برای افتتاح ساختمان جدید پارلمان افغانستان، نیز یک زنگ خطر برای پاکستان پنداشته شد.
هرچند در این اواخر روابط با هر دو کشور در وضعیت نسبی خوب قرار دارد، ولی نظر به پیشینۀ روابط با این دو کشور، این توازن نیز ادامه نخواهد داشت. حکومت افغانستان در طول یک و نیم دهۀ گذشته نتوانست تا توازن در روابط با پاکستان و هند را حفظ نماید. روابط با این دو کشور بیشتر به عنوان یک حربۀ فشار استفاده شده است.
آیندۀ روابط کابل-دهلی
اگر براساس سیاست خارجی حکومت وحدت ملی، روابط کابل-دهلی را مورد ارزیابی قرار دهیم، روش خواهد شد که در این اواخر روابط میان دو کشور نسبت به اوایل تشکیل این حکومت، رو به خوبی نهاده است. از سوی دیگر چون جایگاه هند در سیاست جهانی رو به بهتر شدن است و هند با افغانستان مشترکاتی دارد، از همین جاست که روابط میان دو کشور به طرف گسترش می‌رود.
سرنوشت ميلياردها دالری که هند در بازسازی و توسعه‌ی افغانستان کمک کرد٬ نيز مهم است. سخاوت هند با هدف درازمدت حفظ افغانستان در کنار خود٬ دو برابر شد. با این حال٬ اگر روابط افغانستان و پاکستان به طور مثبت تغيير کند٬ این محاسبات تغيير خواهند کرد.
از سوی دیگر٬ هند نباید احساس کند که روابطش با افغانستان با این تحولات تهدید شدنی است. تا کنون٬ روابط افغاسنتان و پاکستان هيچ موفقيتی به دنبال نداشته است؛ چنين تغييری به سال‌ها اعتمادسازی ضرورت دارد، تا چندین دهه سوءظن و بدگمانی را از بين ببرد.
پایان