عبدالقدیر خموش رئیس اداره ملی کانکور به روز دوشنبه هفتم دلو (۱۳۹۸) در مراسم رونمایی بسته رهنمود امتحانات کانکور بیان داشته است، که با بایومتریک کردن داوطلبان کانکور دست کسانی را که – وی آنها را مافیاها خواند – به نحوی در امور کانکور دخالت می کردند، کوتاه شده است، به گفته وی دیگر هیچ کسی قادر نخواهد بود به عوض کسی دیگری در امتحانات کانکور آزمون را سپری نماید.
پس از آنکه در سال ۲۰۰۱م حکومت جدید به رهبری حامد کرزی تاسیس شد، در کنار سایر نهاد های دولتی به تحصیلات عالی کشور نیز توجه صورت گرفت. پوهنتون های جدید ایجاد و هزاران تن قادر گردیدند از طریق امتحان کانکور به پوهنتون های دولتی و خصوصی راه یابند. اما، با آنهم تحصیلات عالی نه تنها اینکه نتوانسته است خود را مطابق معیارات بین المللی عیار سازد، بل، از کشورهای همسایه ما نیز عقب مانده تر است.
هر چند دستاورد های کمی در عرصه تحصیل در افغانستان قابل لمس است، اما، از نظر کیفی تحصیلات عالی کشور مورد انتقاد شدید قرار دارد. هر چند کیفیت تحصیل تنها به سیستم کانکور مربوط نمی شود، اما، در این میان از نقش کانکور نیز نمی توان در کم کیفیت سازی تحصیلات عالی انکار کرد. در این تحلیل کوشیده شده است که روی مشکلات و اصلاحات سیستم کانکور تماس گرفته شده و مورد بررسی قرار گیرد.
مشکلات کانکور
تقریبا تمام کسانیکه از مکاتب در افغانستان فارغ می شوند می خواهند که به تحصیلات شان تا سطوح عالی ادامه دهند. اما، رسیدن به این خواست برای همه ممکن نیست. برای اینکه فارغان مکاتب بتوانند به خواست های تحصیلی شان برسند به ناچار یا باید از فلتر کانکور بگزرند و یا هم پول کافی داشته باشند تا تحصیلات خود را در پوهنتون های خصوصی ادامه دهند. متاسفانه هر دو گزینه عاری از دشواری های جدی در وضعیت افغانستان نمی تواند باشد. رفتن از مسیر کانکور به سوی پوهنتون ها اگر به معنی گذشتن از «هفت خوان رستم» نباشد کمتر از آن هم نیست.
از مشکلات متعلمین در دورهء لیسه، پایین بودن کیفیت دروس مکاتب می باشد. درست در همین زمان است که متعلمین خود را برای سپری کردن امتحان کانکور نیز آماده می نمایند. پایین بودن کیفیت درس در لیسه های دولتی و خصوصی باعث آن میگردد که جوانان به کورس های خصوصی بخاطر آمادگی کانکور رو آورده و مصارف اضافی را متحمل شوند.
مشکل دیگر در دوران لیسه، کثرت مضامین است و یک متعلم برای اینکه بتواند از فلتر کانکور عبور نماید ناچار است که به تعداد بیشتر از ۷۰ جلد کتاب را بطور دقیق و موشگافانه مطالعه نماید. در حالیکه رشته بندی در دوران لیسه می تواند این مشکل را تاحد زیادی تقلیل دهد.
عدم آشنایی متعلمین به روش امتحان کانکور و هراس از این امتحان؛ از معضلات دیگری است که داوطلبان کانکور با آنها دست و پنجه نرم می کنند. تشویش و اضطراب به خودی خود،چانس کامیابی داوطلبان را در آزمون کانکور کم می کند. بی نظمی و آلودگی صوتی در محل های که امتحان برگزار می شوند از مشکلات های دیگر در جریان امتحان کانکور به حساب می آيند.
در روز امتحان کانکور برای داوطلبان حد اوسط در حدود ۱۶۰ دقیقه وقت داده می شود که ۱۶۰ سوال کانکور را جواب بدهند، در حالیکه کجایی این کار می تواند منطقی باشد درحالیکه یک سوال ریاضی حد اقل ۱۰ دقیقه وقت نیاز دارد تا حل شود.
یکی از مشکلات دیگری را که سیستم کانکور در افغانستان ببار آورده است این است که باعث عدم جا به جای استعداد ها می شود. مثلا کسی استعداد در مسایل حقوقی و سیاسی دارد زمانیکه نمره فاکولته حقوق و علوم سیاسی را پوره کرده نمی تواند، می رود مثلاً به فاکولته ادبیات، که این امرکشنده علاقه و استعداد فرد دریک وقت است. شاید کم کسی قادر باشد که در رشته غیر دلخواهش متخصص شود. و نیز تعدادی از مضامین که در مکاتب و یا هم در کورس های آموزشی خصوصی برای سپری کردن امتحان کانکور مطالعه می شوند، در فردای عبور از کانکور و وارد شدن به محیط پوهنتون اصلا به درد محصل نمی خورد.
ضرورت اصلاحات در سیستم اخذ کانکور
به دلیل اینکه کانکور یک پروسه ملی است، برای جلوگیری از سواستفاده های سیستماتیک از این روند، ایجاب می کرد تا اداره مستقلی برای مدیریت آن ساخته شود. در ۲۲ اسد سال ۱۳۹۷ رئیس جمهور کشور طی فرمانی اداره ملی امتحانات را به حیث یک ارگان مستقل از وزارت تحصیلات به میان آورد.
در دوران حکومت وحدت ملی در سیستم کانکور اصلاحات دیگری نیز به میان آمد که در خور ستایش است. یکی از این اصلاحات بایومتریک شدن داوطلبان می باشد که از تقلب کاری در کانکور تا حدودی زیادی جلوگیری نموده است. قبل ازاین یک شخص می توانست به عوض شخص دیگر وارد صحنه گردیده و امتحان بدهد. با وصف بایومتریک شدن سیستم کانکور،هنوز هم شایعاتی مبنی بر دستکاری نتائج کانکور، شنیده می شود که امیدواریم مسئولان محترم ادارهء ملی کانکور متوجه آن باشند.
پیشنهادات و راه حل ها
برای اینکه بتواند کیفیت تحصیل در افغانستان بهتر شود، اصلاحات بوجود آمده از سوی حکومت وحدت ملی نمی تواند کافی باشد، و سیستم کانکور افغانستان به یک تغییر بنیادین و ماهیتی نیاز دارد.
در نخست باید از فارغان صنوف نهم مکاتب یک امتحان کانکور خفیف برای رشته بندی گرفته شود که شاگردان در این زمان حق یک انتخاب داشته باشند، تا قادر شوند رشته های دلخواه شان را انتخاب نمایند. پس از رشته بندی ( وزارت معارف نصاب تعلیمی و تربیتی خویش را طوری عیار سازد که بیشترین توجه روی موضوعاتی صورت گیرد که به درد همان رشته ها بخورد) در امتحان کانکور دوم که از فارغان صنوف دوازدهم مکاتب گرفته می شود، سوالات طوری ترتیب شود که بیشتر برگرفته شده از مضامین اختصاصی رشته های مورد نظر باشد. این از دو جهت مفید است، یکی اینکه داوطلبان از قبل در مورد امتحان کانکور معلومات می داشته باشند و دیگر هم اینکه معلومات اختصاصی شان در پوهنتون نیز به درد شان می خورد.
سهمیه بندی کانکور در سالهای اخیر یک بحث جنجال برانگیز شده است. شاید این سهمیه بندی از نظر سیاسی یک امر درست تلقی شود، اما از نظر تعلیمی نه تنها اینکه نمی تواند کمکی به پیشرفت کیفیت تحصیل در کشور نماید بلکه می تواند دروازه های فساد و اقرباء پروری را به شکل دیگری در تحصیلات عالی افغانستان باز نماید. بهترین راه این است که حکومت افغانستان به عوض سهمیه بندی روی بهبود وضعیت معارف در مناطقی بیشتر تمرکز کند که تعداد کمتری از کاندیدان را به امتحان کانکور تقدیم می نمایند.
اگر امتحان کانکور هر قدر هم شفاف برگزار شود، و کیفیت درسی در مکاتب کشور بلند برده نشود با آنهم نمی توانیم کیفیت تحصیلی را در کشور بهتر بسازیم. چون پیش نیاز تحصیلات بهتر را تعلیمات خوبتر تشکیل می دهد. بنا بر این ضرور است که به صورت عموم، روی کیفیت تعلیمی و تربیتی از سوی نهاد های دولتی و خصوصی توجه بیشتری صورت گیرد.
با آنکه از کاهش دخالت زورمندان در کانکور گفته می شود با آنهم تا هنوز این دخالت ها به شکل کامل از بین نرفته و اخبار دقیقی از مداخلهء زورمندان و اصحاب قدرت در صحنهء امتحان از مناطق مختلف گزارش داده می شود. حکومت باید به همکاری ادارهء ملی کانکور؛ این مداخلات ظالمانه را به صفر برساند.
نتیجه گیری
تشکیل ادارهء ملی کانکور و بایومتریک شدن سیستم امتحان، گامهای خوبی در راستای شفاف سازی اخذ امتحان کانکور در کشور بوده می تواند اما برای اینکه بتواند کارایی خود را بالا ببرد به تغییرات ماهیتی دیگری نیز نیاز مند است. بعضی ازین اقدامات به دوره مکتب ارتباط می گیرد، مثلاً اینکه از صنوف نهم به بعد شاگردها رشته بندی شوند تا دخول به پوهنتون ها، ساده تر و تخصصی تر گردد.
سیستم کانکور در افغانستان باید طوری اتوماتیک و عیار ساخته شود که اراده انسانها نتواند در نتایج آن دخالت داشته باشد. به جای سهمیه بندی کانکور لازم است که حکومت روی بهبود وضعیت معارف در جاهای کار کند که گفته می شود عقب افتاده هستند. سیاسی سازی روند تعلیم و تحصیل می تواند برای افغانستان خیلی خطرناک باشد، چون کیفیت تحصیل را پایان آورده و آنرا در خدمت دستگاه حاکم قرار می دهد. بهبود کیفیت درسی مکاتب و جلوگیری از دخالت های زورمندان در روند امتحان کانکور، برای داشتن یک تحصیلات عالی باکیفیت امری حیاتی می باشد.
واقعاً نظریات تان درست و منطقی است، می‌فهمم این متن مربوط به دوران جمهوریت می‌شود؛ ولی متأسفانه در زمان الامارت هم هنوز نساب راهیابی به آموزشگاه‌ها همینطور است. خیلی تأسف‌بار خواهد بود اگر حکومت فعلی هم همین به اصطلاح ره به ترکستان جمهوری را ادامه دهد. خودم حاضر مجبور به گذشتن از صراط کانکور استم که واقعاً از لحاظ تخصصی و منطقی یک سیستم خیلی غیرمنصفانه و بی‌نتیجه است. امیدوارم این معضل خطرناک و اساسی هرچه سریعتر حل شود و به‌جای آن برعلاوه‌ی حل معضلات کیفیت تدریس و کیفیت و کمیت کتب، روند راهیابی به آموزشگاه‌ها بعد از صنف نهم طبقه‌بندی شود.