حوادث مرگبار طبیعی و برف‌باری‌های شدید همه‌ساله از مردم افغانستان قربانی می‌گیرد و بی‌جاشده‌گان داخلی و آسیب‌دیده‌گان چنین حوادث، در کنار تلفات با مشکلات گونه‌گون دیگر مواجه می‌شوند، ولی از یک سو به اقدامات پیشگیرانه در این زمینه توجه لازم صورت نمی‌گیرد و از سوی دیگر پس از وقوع حوادث نیز عملکرد حکومت همواره ضعیف بوده است.
داکتر عبدالله عبدالله رئیس اجرائیۀ حکومت وحدت ملی روز دوشنبه (۱۱ دلو ۱۳۹۵) در نشست شورای وزیران بیان داشت که برف‌باری‌های اخیر در ولایات مختلف کشور، در کنار سایر مشکلات تلفات سنگینی در پی داشته و او خواستار کمک‌های عاجل نهادهای سکتوری در این زمینه شد. به گفتۀ او «برف‌باری‌ها شدیدتر از آنچه است که ما تا حال آماده‌گی آن را گرفته بودیم».
بربنیاد خبرنامۀ وزارت دولت در امور رسیده‌گی به رویداد‌های طبیعی در افغانستان، از آغاز فصل زمستان سال جاری در چندین ولایت کشور به اثر سردی هوا و بارش برف و باران ۲۱ تن جان باخته و ۱۶ تن دیگر زخم برداشته‌اند. در خبرنامه همچنان گفته شده که ۲۱ منزل مسکونی کاملاً تخریب و ۵۹ منزل دیگر قسماً تخریب گردیده‌اند.
پس از نشر این خبرنامه، مقام‌های ولایت جوزجان نیز خبر دادند که ۴۷ تن که بیشتر آنان کودک بودند، در اثر سردی هوا در ولسوالی درزاب این ولایت جان باخته‌اند. به گفتۀ آن‌ها این افراد به دلیل عدم دسترسی به مراکز صحی، مسدود بودن راه‌ها و نبود سرپناه‌ها، جان داده‌اند.
اینکه حوادث طبیعی پس از حوادث امنیتی، بیشترین قربانی را از مردم افغانستان می‌گیرد، در این تحلیل به حوادث طبیعی و وضعیت آماده‌گی حکومت به این حوادث، پرداخته شده است.
حوادث طبیعی و میکانیزم مقابله با این حوادث
حوادث طبیعی با انواع گوناگون مانند زلزله، طوفان، رعد و برق، سیلاب، برف‌کوچ، خشک‌سالی، افزایش درجه حرارت و غیره اتفاق می‌افتند. برخی حوادث طبیعی به گونۀ غیرمستقیم از عملگرد انسان‌ها به وقوع می‌پیوندند. به گونۀ مثال، آلوده‌گی هوا و تخریب جنگل‌ها به دست انسان‌ها که در سرازیر شدن سیلاب‌ها نقش مهمی دارد.
در کل، همه حوادث طبیعی از پیش‌آمدهای ناگواری است که همه‌ساله در گوشه و کنار جهان به اشکال مختلف اتفاق می‌افتد و باعث خسارات مالی و جانی سنگینی می‌شود. هرچند جلو این‌گونه رویدادها گرفته نمی‌شود، اما دستورالعمل‌های مقابله با این گونه رویدادها و اقدامات پیشگیرانه‌ای وجود دارد که تهدیدها و زیان‌های چنین حوادث ناگوار طبیعی را، کاهش می‌دهند.
بر اساس مطالعاتی که در مورد کاهش زیان‌های حوادث طبیعی انجام شده، این سلسله دارای چهار مرحله می‌باشد:
اول: اوقات پیش از وقوع حوادث غیرمترقبه؛
دوم: زمانی که اسباب حوادث طبیعی موجود شود؛
سوم: هنگام بروز حادثه؛
چهارم: مرحلۀ پس از وقوع حادثه.
مهم‌ترین مرحله، مرحلۀ پیش از وقوع حوادث است که می‌توان با استفاده از امکانات دست داشتۀ ادارات مبارزه با حوادث طبیعی تدابیر لازم گرفته شود و این ادارات ظرفیت‌سازی کند تا برای هرگونه حوادث ناگوار تدابیر لازم را روی دست داشته باشد. در کنار این، از سوی این ارگان‌ها به مردم آگاهی داده شود و تهدیدها و زیان‌های همچو حوادث، با اقدامات پیشگیرانه کاهش داده شود.
حوادث طبیعی در افغانستان
افغانستان سرزمین کوهستانی و محاط به خشکه است و میزان حوادث طبیعی چون زلزله، برف‌کوچ‌ها، طوفان‌ها، سیلاب‌ها، لغزش زمین و غیره در آن بالا است. سردی طاقت فرسا در زمستان و همچنان خشک‌سالی‌ها نیز از جملۀ چالش‌های دیگر مردم در افغانستان می‌باشد.
افغانستان دوازدهمین کشور زلزله‌خیز و بیست‌وچهارمین کشور سیلاب‌خیز در جهان است و از نظر خشک‌سالی نیز بیست‌ودومین کشور در جهان به شمار می‌رود.
آمار تقریبی نشان می‌دهد که از سال ۱۹۷۰ تا سال ۲۰۱۲ میلادی حدود ۹ الی ۲۰ هزار تن تنها از اثر زلزله در این کشور کشته شده‌اند. تنها در سال ۲۰۱۲ حدود ۳۸۳ رویداد طبیعی در افغانستان رخ داده که به بیش از ۲۵۸ هزار نفر در ۱۹۵ ولسوالی آسیب رسانیده است. وقوع این حوادث باعث کشته شدن ۴۷۹ نفر شده است.
یکی از مرگبارترین حوادث طبیعی در افغانستان، وقوع زلزله در سال ۱۹۹۸ بود که تنها در ولایت تخار برعلاوۀ خسارات مالی حدود چهار تا چهار نیم هزار تن در آن کشته شدند و بیش از ده هزار نفر دیگر زخمی شدند. در سال‌های ۲۰۰۲، ۲۰۰۵، ۲۰۰۹، ۲۰۱۰، ۲۰۱۲، ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ نیز زلزله‌های شدید به وقوع پیوسته که گاه‌گاهی صدها تن در پی آن کشته و زخمی شده‌اند و مرکز بیشتر این زلزله‌ها کوه‌های هندوکش بوده است. حادثۀ دیگری که در تاریخ معاصر افغانستان بی‌‌پیشینه خوانده شده، لغزش زمین در ولسوالی ارگوی ولایت بدخشان در سال ۲۰۱۴ بود که باعث کشته شدن بیش از ۲۵۰۰ تن شد. در این حادثه ۳۰۰ خانۀ مسکونی به صورت کامل زیر خاک شد.
ارگان‌های مبارزه با حوادث طبیعی مسوولیت و صلاحیت دارند تا خطرات و طرق کاهش آن‌ها را شناسایی نموده و در صورت بروز حادثه، به شکل فوری پروسۀ نجات مردم را آغاز و در منطقه آسیب‌دیده پلان‌های احیای مجدد را عملی نمایند.
فعالیت‌های اداره‌های مبارزه و رسیده‌گی به حوادث طبیعی در سال‌های گذشته موثر نبوده و با مصرف بودجۀ هنگفت مالی نتوانسته به مشکلات مردم در این زمینه پاسخگو باشند. نبود برنامه و ضعف مدیریت در مبارزه با حوادث طبیعی و کمبود امکانات و افراد متخصص در این بخش، از جدی‌ترین مشکلات حکومت افغانستان در امر مبارزه با حوادث طبیعی است. ارگان‌های مربوطه همه‌ساله از تدابیر جدید برای وقوع هرگونه فاجعۀ طبیعی سخن می‌زنند، ولی زمانیکه چنین حوادث رخ می‌دهند، این ارگان‌ها در رسیده‌گی به آسیب‌دیده‌گان ناکام می‌شوند و خسارات سنگین مالی و جانی به مردم وارد می‌شوند.
زمستان امسال و اقدامات دولت
در حال حاضر شمار بی‌جاشده‌گان داخلی در افغانستان که در وضعیت ناگوار زنده‌گی می‌کنند، به حدود ۱٫۲ ملیون تن می‌رسد و از جانب دیگر، در سال جاری بیش از ۸۰۰ هزار مهاجر افغان نیز از کشورهای همسایه به کشور بازگشته اند. زمستان امسال که نسبت به سال‌های پیش سردتر می‌باشد، برای بی‌جاشده‌گان داخلی و مهاجرینی که تازه به کشور بازگشته اند، مشکلات زیادی به بار آورده و تاکنون ده‌ها تن در اثر سردی هوا و برف‌باری‌های شدید کشته شده‌اند.
رئیس اجرائیۀ حکومت وحدت ملی در جلسۀ شورای وزیران از فراخوان ۵۵۰ ملیون دالری برای رسیده‌گی به وضعیت بشری در افغانستان در سال ۲۰۱۷ یادآور گردید و افزود که بر اساس تخمین سازمان ملل، ۹ ملیون تن در این سال به کمک‌های بشری نیاز دارند. داکتر عبدالله در رابطه با برف‌باری‌های شدید اخیر در ولایات مختلف کشور تایید کرد که آماده‌گی‌ها در مقایسه با تلفات و زیان‌های حوادث طبیعی ناچیز بوده است.
ویس برمک، وزیر دولت در امور مبارزه با حوادث طبیعی هفتۀ گذشته در یک نشست خبری در کابل گفت که در جریان سال جاری خورشیدی، برای مبارزه با حوادث طبیعی ۷۰۰ میلیون افغانی در نظر گرفته شده بود؛ اما به گفته‌ی او، با افزایش حوادث امنیتی و بالا رفتن میزان بی‌جاشده‌گان، این رقم به ۱٫۶ میلیارد افغانی افزایش یافت.
در حالیکه حکومت وحدت ملی سال گذشته ادارۀ مبارزه با حوادث طبیعی را به وزارت دولت در امور مبارزه با حوادث طبیعی، ارتقا داد و حکومت تعهد نمود که وزارت مبارزه با حوادث را از نگاه حقوقی، اداری و ظرفیتی تقویت خواهد کرد؛ اما متاسفانه حکومت در امر مبارزه با حوادث طبیعی عملکرد ضعیف داشته و تاکنون تغییر آنچنانی در این مورد به خصوص در زمینۀ اقدامات پیشگیرانه به وجود نیامده است. هنوز هم اقدامات این نهاد به ثبت حوادث طبیعی و کمک‌رسانی به افراد بعد از حادثه متمرکز است.
در کنار وزارت مبارزه با حوادث طبیعی چندین نهاد دیگر داخلی و چندین نهاد خارجی مانند (OCHA، UNICEF، IOM، IMMAP، UNHCR، WFP، ACBAR، ARCS) نیز همکار اند؛ ولی با آن هم ادارات مربوطه امدادرسانی و رسیده‌گی به آسیب‌دیده‌گان را به گونۀ ناقص به پیش می‌برد و پیش از وقوع رویدادها برای جلوگیری و یا حداقل کاهش زیان‌ها، کاری صورت نمی‌گیرد. عامل این ضعف، موجودیت مشکلات در ساختار نهادهای مربوط به مبارزه با حوادث طبیعی می‌باشد که نیازمند توجه جدی حکومت است.
پایان