محکمه بین‌المللی هاگ می‌گوید که بر اساس تحقیقات اولیۀ این نهاد، ایالات متحده امریکا با شکنجه کردن زندانیان در افغانستان جنایات جنگی را مرتکب شده است. این نخستین بار است که دوسیه‌های عاملان جرایم جنگی در افغانستان، که شامل جنایات نیروهای امریکایی در این کشور نیز می‌شود، روی میز محکمۀ هاگ قرار می‌گیرد.
هرچند ایالات متحده امریکا عضو این محکمه نیست؛ اما اتباع آن کشور در صورت ارتکاب جرم در کشوری که عضو محکمه است، توسط این محکمۀ مورد پیگرد قرار گرفته می‌تواند و از آنجاییکه افغانستان عضویت محکمه بین‌المللی هاگ را دارد، جرایم جنگی نیروهای امریکایی در افغانستان شامل صلاحیت‌های این نهاد می‌باشد.
ایالات متحدۀ امریکا در حالی مرتکب جنایات جنگی در جنگ افغانستان شده که خود را حامی حقوق بشر در جهان می‌داند و کشورهای دیگر را به دلیل نقض حقوق بشر مورد انتقاد قرار می‌دهد.
گزارش سنای ایالات متحده
پس از حملۀ امریکا بر افغانستان در سال ۲۰۰۱ الی سال ۲۰۱۳ گزارشی به نظر نمی‌آید که جنایات جنگی ایالات متحدۀ امریکا در جنگ افغانستان را مورد بررسی قرار داده باشد، ولی در سه سال اخیر دو گزارش در این مورد نشر شده که یکی از آن، گزارش مجلس سنای امریکا و گزارش دوم نیز گزارش کنونی محکمۀ هاگ می‌باشد.
گزارش مجلس سنای امریکا در مورد شکنجۀ زندانیان در زندان گوانتانامو که در اواخر سال ۲۰۱۴ به نشر رسید، اعتراف رسمی بالاترین مرجع قانون‌گذاری در ایالات متحدۀ امریکا به نقض حقوق بشر توسط این کشور است.[۱]
نگاهی به گزارش سنای امریکا نشان می‌دهد که در مقایسه با آنچه که واقعا در گوانتانامو اتفاق افتاده، گزارش سنا فقط به موارد کم اهمیت‌تر پرداخته تا جنایات هولناکی را که در این زندان اتفاق افتاده است، کتمان کند. در این گزارش تلاش شده تا با اعتراف به مواردی از شکنجه مانند سیلی زدن، تحقیر، کوبیدن زندانی به دیوار، نگهداشتن زندانی بصورت برهنه در هوای سرد، بی‌خوابی متوالی و غرق مصنوعی در آب که مانع نفس کشیدن زندانی می‌شود، موارد هولناک دیگری از شکنجه را پنهان کنند.
در این گزارش هیچ اشاره‌ای در مورد زندانیانی که دست به خودکشی زدند نمی‌یابیم؛ تا سال ۲۰۱۲ لااقل هفت زندانی در زندان گوانتانامو خودکشی کردند که هفتمین زندانی «عدنان عبدالطیف» ۳۲ ساله اهل یمن بود. یکی از زندانیان گوانتانامو بنام جمعه محمد الدساری در نامه‌ای که در رسانه‌ها به نشر رسید، نوشته بود که «ما در اینجا به بدترین ظلم و شکنجۀ بدنی مواجه هستیم».
همچنان گاه‌گاهی از زبان زندانیانی که از گوانتانامو آزاد شده بودند، نیز شمه‌ای از این شکنجه‌ها بگوش رسیده و عکس‌ها وحتی ویدیوهایی هم از شکنجه‌ها منتشر شده بود. دو تن از زندانیان افغان این زندان «عبدالرحیم مسلم دوست» و «ملا عبدالسلام ضعیف» پس از آزادی از گوانتانامو، خاطرات خود را بدست نشر سپردند. ملاعبدالسلام ضعیف زندانی سابق گوانتانامو شکنجه‌های روحی و جسمی هولناک این زندان را در کتابی بنام «تصویری از گوانتانامو» بیان کرده است.
گزارش اخیر محکمۀ هاگ
محکمۀ بین‌المللی جرایم (ICC) در گزارش اخیر خویش که روز دوشنبه (۱۴ نوامبر) منتشر شد، جنایات بشری را در کشورهای مختلف مورد بررسی قرار داده و به جنایات جنگی در افغانستان نیز اشاره‌ای داشته است.[۲]
این گزارش نگاشته است که گروه‌های مسلح ضد حکومت افغانستان از ماه جنوری سال ۲۰۰۷ تا ماه دسامبر سال ۲۰۱۵ مسؤول کشتن حدود ۱۷ هزار تن از افراد ملکی می‌باشند و علاوه بر آن، این گروه‌ها بر اماکن محفوظ مانند مکاتب، ادارات ملکی حکومتی، شفاخانه‌ها، مساجد و سازمان‌های خیریه بشری نیز حمله کرده‌اند.
محکمه بین‌المللی جرایم همچنان در رابطه به شکنجه زندانیان، تجاوز جنسی، بدرفتاری با محبوسین و سایر جنایاتی که از سوی اداره امنیت ملی، پولیس ملی، پولیس سرحدی و پولیس محلی صورت گرفته، نیز در این گزارش یادآوری کرده است. این گزارش می‌گوید که بین ۳۵ تا۵۰ درصد کسانی که به ارتباط بحران جنگ توسط حکومت افغانستان دستگیر شده‌اند در تمام توقیف‌گاه‌ها با بدرفتاری و شکنجه روبه‌رو بودند.
این گزارش در خصوص جنایات نیروهای امریکایی در افغانستان می‌نگارد که نیروهای نظامی ایالات متحده و کارمندان اداره مرکزی استخبارات امریکا (CIA) حداقل ۸۸ زندانی (۶۱ زندانی را اردوی امریکا و ۲۷ زندانی دیگر را سی آی ای) شکنجه کرده‌اند.
در این گزارش مقدماتی تحقیقی گفته شده که این جنایات بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ زمانی‌که جورج دبلیو بوش رئیس جمهور امریکا بود، صورت گرفته است و اردوی امریکا با این زندانیان رفتار بی‌رحمانه کرده و عزت آنها را پایمال کرده است.
کتمان جنایات هولناک‌تر
در این اواخر پس از آنکه روابط روسیه و امریکا بر سر مسئلۀ سوریه به وخامت گرایید، روسیه با انتقاد از ایالات متحدۀ امریکا گفت، نظامیان امریکایی که در خاک افغانستان مرتکب جنایات جنگی شده‌اند، هرگز مورد محاکمه قرار نگرفته‌اند و افغانستان باید انها را در داخل این کشور محاکمه کند.
هرچند تا هنوز محکمه بین‌المللی جرایم در مورد جنایات جنگی که در طول سال‌های جنگ و بعد از آن در زمان حضور نیروهای خارجی در افغانستان صورت گرفته، آمار و معلومات مشخص را ارائه نکرده است، اما در گزارش اخیر این نهاد به چند نمونه محدود از جنایات جنگی نیروهای امریکایی در مورد زندانیان بی‌گناه اشاره شده است.
حقیقت آن است که دستگیری و شکنجۀ زندانیان بی‌گناه افغان یگانه جنایت نیروهای امریکایی نیست، بلکه این نیروها در جریان یک و نیم دهه گذشته هزارها افغان بی‌گناه بشمول سالخوردگان، کودکان و زنان را در جریان حملات هوایی، عملیات شبانه و غیره کشته و زخمی کرده و شماری زیاد افراد بی‌گناه را بازداشت و زندانی کرده‌اند که شماری از آنها تحت شکنجه‌ها جان‌های خود را از دست داده‌اند. همۀ این کشتارها آگاهانه انجام شده و جزء جنایات جنگی محسوب می‌شوند که به گونۀ مثال می‌توان به بمباردمان شفاخانۀ داکتران بدون مرز در کندز اشاره کرد که مسؤولین شفاخانه، کوردینات دقیق شفاخانه را به نیروهای امریکایی فرستاده بودند و در جریان بمبارد نیز در تماس با نیروهای ایتلاف به آنان گفته بودند که “درجریان تخریب یک شفاخانه هستید”.
محکمه بین‌المللی جرایم در هاگ با کتمان این همه جنایات و برای اعادۀ حیثیت این نهاد با نشر این گزارش مختصر تلاش دارد تا از یک سو جنایات چندین‌ساله نیروهای خارجی در افغانستان را نادیده بگیرد و از سوی دیگر، نهاد خود را ناظر اوضاع جلوه دهند.
تأثیرات شکنجه‌ها و بدرفتاری‌ها
اطلاعات بدست آمده از زندانیانی که شکنجه می‌شوند، معمولا یا ناقص ویا نادرست می‌باشد، ولی بیشتر زندانیان پس از آزادی، مبدل به چهره‌های تندروتر می‌شوند. بعنوان مثال، عبدالرحیم مسلم دوست قبل از زندانی شدن توسط امریکا، نه رابطه‌ای با القاعده داشت و نه با طالبان. او یک تاجر کوچک صابون در پیشاور پاکستان بود که در عین حال اوقات فراغت را به نوشتن و ترجمۀ کتاب و مقاله می‌گذرانید. اما همین شخص بعد از آزادی از زندان گوانتانامو بار دیگر مورد تعقیب امریکا قرار گرفت، زیرا او دو سال پیش یکی از اعضای مهم گروه “دولت اسلامی” به رهبری ابوبکر البغدادی در آسیای جنوبی به شمار می‌رفت. هرچند بعدا به دلیل مخالفت‌های گونه‌گون از این گروه جدا شد.
حامد کرزی رییس جمهور پیشین کشور نیز در سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ زندان بگرام را به فابریکۀ طالب‌سازی تشبیه کرده و گفته بود که تحقیر و توهین از سوی نیروهای امریکایی، زندانیان در زندان بگرام را به ایستادگی علیه این کشور وادار می‌سازد.
پایان
[۱] Committee Study of the Central Intelligence Agency’s Detention and Interrogation Program, see it online:
https://fas.org/irp/congress/2014_rpt/ssci-rdi.pdf
[۲] ICC, The Prosecutor of the International Criminal Court, Fatou Bensouda, issues her annual Report on Preliminary Examination Activities (2016), see it online:
https://www.icc-cpi.int//Pages/item.aspx?name=pr1252