دور پنجم مذاکرات چهارجانبۀ صلح میان افغانستان، پاکستان، چین و امریکا پس از یک وقفۀ سه ماهه، در اسلام‌آباد برگزار گردید. وزارت خارجۀ پاکستان با نشر اعلامیه‌ای[1] هدف این نشست را چگونگی تطبیق نقشۀ راه صلح که در نشست‌های قبلی نهایی شده بود، اعلام کرد.
این نشست در حالی برگزار می‌گردد که توافق‌نامۀ صلح با حزب اسلامی (حکمتیار) از سوی حکومت افغانستان نهایی شده و مسودۀ آن رسماً به هیأت مذاکره‌کنندۀ آن حزب تحویل داده شده است.
پس از آنکه طالبان از اشتراک در نشست‌های چهارجانبه امتناع ورزیدند و عملیات بهاری خویش را تحت نام “عمری” آغاز کردند، به خصوص پس از حملۀ خونین گروهی در کابل، راهکار صلح حکومت وحدت ملی تغییر یافت و جنگ را اولویت فعلی حکومت خواند. پرسش اینجاست که پس از نشست پنجم مذاکرات چهارجانبۀ صلح تا چه حد امکان از سرگیری مذاکرات صلح با طالبان وجود دارد؟ و نیز گفتگوهای صلح با حزب اسلامی حکمتیار به کجا خواهد انجامید؟
وعده‌های مکرر پاکستان
گروه هماهنگی چهارجانبه در سومین نشست[2] مذاکرات چهارجانبه که به تاریخ ۶ فبروری ۲۰۱۶ در اسلام‌آباد برگزار گردید، توافق نمود که پاکستان تا پایان ماه فبروری طالبان را به میز مذاکره با حکومت افغانستان حاضر خواهد کرد. سپس در نشست چهارم[3] که به تاریخ ۲۳ فبروری در کابل برگزار شد، تعهد پاکستان مبنی بر حاضر کردن گروه طالبان به گفتگوهای مستقیم صلح با حکومت در هفتۀ اول ماه مارچ، بار دیگر تکرار شد.
همچنان در این نشست توافق صورت گرفت که هر چهار کشور به ویژه پاکستان اقدامات جدی را علیه گروه‌های که حاضر به مذاکرات نیستند، روی دست بگیرند.
طالبان این پروسه را با نشر اعلامیه‌ای[4] در ۵ مارچ ۲۰۱۶ تحریم کردند و پاکستان نتوانست طالبان را به میز مذاکره با حکومت وحدت ملی حاضر کند. حکومت افغانستان ادعا دارند که پاکستان به تعهدات خویش عمل نکرده است و تاکید دارد، بر ضد طالبانی که به گفتگوهای صلح حاضر نیستند، باید از سوی پاکستان اقدامات نظامی صورت بگیرد. از همین‌رو، فضای بی‌اعتمادی میان حکومت‌های افغانستان و پاکستان به دلیل عملی نشدن تعهدات پاکستان، حاکم شد. ولی زمانی که ریاست محافظت و امنیت رجال برجسته مورد انفجار و حملۀ گروهی قرار گرفت، روابط میان دو کشور به صورت بی‌سابقه در یک و نیم سال اخیر تنش‌‌آلود گشت.
پنجمین نشست گروه هماهنگی چهارجانبه
از یک ماه به این‌سو و پس از متشنج شدن روابط کابل و اسلام‌آباد، مقامات پاکستانی از آغاز دوبارۀ مذاکرات چهارجانبه سخن می‌زدند. سرتاج عزیز مشاور امنیت ملی پاکستان پس از حملۀ خونین در کابل، در دیدار با وزیر مهاجرین افغانستان در اسلام‌آباد و در در پنجمین کنفرانس “سیکا” در بیجینگ در ملاقات با “وانگ یی” وزیر امور خارجۀ چین بر ادامۀ کار گروه همکاری‌های چهارجانبه تأکید نمود.
بالآخره نشست پنجم گروه همکاری چهارجانبه به تاریخ ۱۸ ماه می ۲۰۱۶ در اسلام‌آباد برگزار گردید و عمر زاخیلوال سفیر افغانستان و نمایندۀ ویژۀ رئیس جمهور در اسلام‌آباد، در این نشست به نماینده‌گی از افغانستان اشتراک ورزید. به نماینده‌گی از پاکستان اعزازاحمد چودری سکرتر وزارت خارجۀ این کشور، ریچارد ولسن نمایندۀ ویژۀ امریکا برای افغانستان و پاکستان به نماینده‌گی امریکا و دینگ ژوجون نمایندۀ چین در امور خارجی به نماینده‌گی از بیجینگ در این نشست شرکت داشتند.
این نشست نیز مانند نشست‌های گذشته، با فراخوان صلح در افغانستان پایان یافت و جهت‌های شرکت کننده به تعهد شان برای حمایت از مذاکرات و یافتن راه حل سیاسی برای پایان جنگ در افغانستان تاکید مجدد ورزیدند. در این نشست حملۀ ۱۹ اپریل در شهر کابل نیز تقبیح شد و نماینده‌گان چهار کشور تعهد نمودند که برای رسیدن به صلح در افغانستان از تمامی امکانات و نفوذ دست داشتۀ خویش استفاده خواهند کرد. بیانیۀ مشترک گروه هماهنگی چهارجانبه اینبار در مورد تاریخ گفتگوها با طالبان چیزی نگفته و بربنیاد این بیانیه، نشست بعدی با مشوره تمام اعضای این گروه چهارگانه برگزار خواهد شد.[5] در این نشست روی تطبیق تعهدات قبلی در چهار نشست گذشته نیز هیچگونه اشاره نشده است.
از آنجاییکه حکومت افغانستان هیئتی را از کابل به هدف اشتراک در این نشست نفرستاد، نشانگر آن است که این نسشت در فضای بی‌اعتمادی برگزار گردید و حکومت اهمیتی به آن قایل نشد. دواخان مینه‌پال معاون سخنگوی رئیس جمهور به رسانه‌ها گفته است که خواست حکومت افغانستان این است که پاکستان اول تعهداتی که در نشست‌های چهارجانبه سپرده است، عملی کند.
آیندۀ مذاکرات چهارجانبه
پس از آنکه پاکستان در آوردن طالبان به پای میز مذاکره با حکومت افغانستان موفق نشد و انفجار مرگباری نیز در کابل رخ داد، رئیس جمهور افغانستان در نشستی در شورای ملی افغانستان گفت که پس از این اعتمادی بر پاکستان ندارد و از پاکستان توقع آوردن طالبان به میز مذاکره را ندارد.[6] مشاور امنیت ملی پاکستان در پاسخ به اظهارات غنی در قبال پاکستان گفت که آوردن طالبان به پای میز مذاکرات تنها کار پاکستان نیست.
به همین دلیل، در حال حاضر ادامۀ نشست‌های چهارجانبه (نشست پنجم) بیشتر به هدف زمینه‌سازی برای بهبود دوبارۀ روابط میان دو کشور می‌باشد، چون پس از دور چهارم مذاکرات چهارجانبه روابط کابل و اسلام‌آباد روبه تیره‌گی نهاده است.
در کل، آیندۀ مذاکرات چهارجانبه برای آغاز گفتگوهای صلح با طالبان تاریک به نظر می‌رسد، چون از یک سو مقامات پاکستانی می‌گویند که کشاندن گروه طالبان به پای میز مذاکره تنها وظیفۀ پاکستان نیست و از سوی دیگر، طالبان نیز این پروسه را تحریم کرده است.
گفتگوهای صلح با حزب اسلامی
پس از آنکه طالبان از اشتراک در مذاکرات چهارجانبه امتناع ورزیدند، گفتگوها میان حکومت افغانستان و حزب اسلامی به رهبری حکمتیار آغاز شد و این حزب هیأت مذاکره‌کنندۀ خویش را به کابل فرستاد. پس از دو ماه گفتگوها مسودۀ توافق‌نامۀ صلح میان حکومت و هیأت حزب اسلامی از جانب حکومت افغانستان نهایی گردید که دارای سه فصل و ۲۵ ماده می‌باشد و برای فرستان به حکمتیار، به هیأت مذاکره کنندۀ حزب اسلامی تسلیم داده شده است. این مسوده از سوی رئیس شورای عالی صلح به امضا رسیده است که به معنای امضای توافق نهایی نیست.
در کنار این متنی که ادعا می‌شود به هیأت حزب اسلامی به عنوان مسودۀ نهایی از جانب حکومت سپرده شده، در رسانه‌ها نیز انتشار[7] یافته است. نظر به پیش‌شرط‌های حزب اسلامی[8] ابهاماتی در این مسوده وجود دارند و توافق روی آن زمانی را دربر خواهد گرفت.
در مادۀ چهارم این مسوده آمده است که هر دو جانب از خروج نیروهای خارجی از افغانستان حمایت می‌کنند، اما در مورد تعیین تاریخ خروج این نیروها که یکی از پش‌شرط‌های حزب اسلامی می‌باشد، چیزی گفته نشده است. همچنان در مادۀ پنجم این مسوده آمده است که حکومت افغانستان پس از امضای توافق‌نامه «اقدام به درخواست» حذف نام‌های حکمتیار و اعضای حزب اسلامی از لست سیاه سازمان ملل متحد و کشورهای دیگر می‌کند. ولی در این مورد از هیچ نوع تضمینی یادآوری نشده، در حالیکه مصئونیت قضایی رهبر و اعضای حزب اسلامی از اساسی‌ترین پیش‌شرط‌های حزب اسلامی به شمار می‌رود.
باآنکه گفته می‌شود حلقاتی در پروسۀ آشتی حزب اسلامی و حکومت افغانستان موانعی ایجاد می‌کنند، ولی باز هم این گفتگوها در صورت توافق دو طرف روی این دو مورد، نتیجۀ مطلوبی را در پی خواهد داشت.
راهکار صلح حکومت افغانستان
راهکار صلح حکومت وحدت ملی با طالبان، بر کشورهای منطقه به خصوص پاکستان متکی است. گرچند نقش کشورهای منطقه در تامین صلح در افغانستان مهم است، ولی تکیه بر کشورهای دیگر چنانچه مذاکرات چهارجانبه نشان داد، نتیجۀ مطلوبی را ببار نخواهد آورد.
اینکه چرا طالبان باوجود تلاش‌های حکومت به میز مذاکره با حکومت افغانستان حاضر نشدند، عامل اصلی آن راهکار کنونی حکومت برای صلح و تکیه بر کشورهای دیگر می‌باشد. طالبان تاکید دارند که دفتر سیاسی آن‌ها در قطر یگانه مرجعی است که به نماینده‌گی از آن‌ها گفتگوهای صلح را به پیش برده می‌تواند. همین دلیل بود که از اشتراک در گفتگوهای چهارجانبۀ صلح که به میانجیگری پاکستان آغاز یافته بود، امتناع ورزیدند.
با توجه به تجارب گذشته، نه تاکید بر جنگ راه‌حل است و نه هم تکیه بر دیگران. بنابراین، برای آغاز گفتگوهای رودررو با طالبان نیاز ورود از در دفتر قطر برای مذاکرات صلح دیده می‌شود. باآنکه آغاز گفتگوهای صلح با طالبان به این زودی‌ها، دشوار به نظر می‌رسد، ولی لااقل حکومت باید از طریق یک گروه بی‌طرف میانجی افغان، به گفتگوهای رودررو با طالبان اقدام نماید.
پایان
[1] «تطبیق نقشۀ راه، آجندای نشست اسلام‌آباد» جزئیات بیشتر در لینک زیر:
[2] «اعلامیۀ مشترک سومین نشست گروه هماهنگی چهارجانبه» به وب سایت وزارت امور خارجۀ افغانستان مراجعه نمایید:
[3] اعلامیۀ مشترک چهارمین نشست گروه هماهنگی چهارجانبه» به وب سایت وزارت امور خارجۀ افغانستان مراجعه نمایید:
[4] برای متن کامل «اعلامیۀ عدم مشارکت نماینده گان امارت اسلامی در نشست‌های چهارجانبه» به وب سایت طالبان مراجعه نمایید:
[5] اعلامیۀ مشترک پنجمین نشست گروه هماهنگی چهارجانبه:
http://www.mofa.gov.pk/pr-details.php?mm=MzcyNQ,,
[6] متن سخنرانی رئیس جمهور غنی در شورای ملی:
http://president.gov.af/ps/news/76964
[7] «د افغان حکومت او حزب اسلامي ترمنځ د ممکنه د ممکنه هوکړه‌ليک متن»:
http://www.bbc.com/pashto/afghanistan/2016/05/160518_ns_afg_peace_agreement
[8] برای پیش‌شرط‌های حزب اسلامی، به صفحۀ انترنتی این حزب مراجعه نمایید «حزب اسلامی و صلح»:
http://www.dailyshahadat.com/index.php/site/editorial_details/347