توسط: مرکز مطالعات استراتژيک و منطقوی
یادآوری: نسخۀ PDF این تحلیل را از اینجا داونلود کنید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آنچه درین شماره می‌خوانید:
- جنگ تجاری ایالات متحده و هند و تأثیرات آن بر منطقه
- پیشینهٔ جنگ تجاری میان هند و ایالات متحده
- دلایل افزایش تعرفهٔ ایالات متحده بر هند
- پیامدهای منطقه‌ای
- نتیجه‌گیری
- منابع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقدمه
پس از جنگ جهانی دوم میان ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی سابق جنگ سرد آغاز شد. در این جنگ، هند بر خلاف ایالات متحده، در کنار اتحاد شوروی ایستاد؛ چنان‌که در زمان حملۀ اتحاد شوروی بر افغانستان، هند در برابر مجاهدین از حملۀ شوروی بر افغانستان حمایت کرد. در این دوره پاکستان اما با ایالات متحده پیمان دوستی داشت و در افغانستان از مجاهدین بر ضد اتحاد شوروی پشتیبانی می‌کرد. [1] ایالات متحده به همین هدف روابط خود را در منطقه با پاکستان نزدیک ساخت و کمک‌های اقتصادی و نظامی در اختیار آن قرار داد تا آنرا در برابر اتحاد شوروی در کنار خود داشته باشد و از راه پاکستان شوروی را در افغانستان شکست دهد.
زمانی که جنگ سرد پایان یافت و ایالات متحده دیگر نیازی به پاکستان نداشت، رو به هند آورد تا از بازار بزرگ تجاری هند برای اهداف اقتصادی خود استفاده کند؛ یعنی پس از سال ۱۹۹۱ روابط میان هند و ایالات متحده به نزدیکی گرایید. اما در سال ۱۹۹۸ زمانی که هند سلاح هسته‌ای ساخت، این روابط یک بار دیگر تیره شد و ایالات متحده بر هند تحریم وضع کرد. ولی هنگامی که حادثۀ یازدهم سپتمبر رخ داد و ایالات متحده تصمیم گرفت به افغانستان حمله کند، برای جلب حمایت پاکستان و هند، تحریم‌ها را از این کشورها برداشت و روابط هند و ایالات متحده به حالت عادی بازگشت. این روابط عادی زمانی به همکاری مبدل شد که هر دو کشور در جولای ۲۰۰۵ پیمان همکاری استراتژیک را امضا کردند. [2] پس از این پیمان، هر دو کشور روابط نزدیک‌تری را با هم حفظ کردند و حتی ایالات متحده در منطقه، در برابر چین، هند را متحد خود می‌دانست. اما در آگست ۲۰۲۵ رئیس‌جمهور ایالات متحده، ترامپ، به این دلیل بر هند تعرفۀ تجاری را افزایش داد که هند از روسیه نفت می‌خرد و روسیه این پول را در جنگ اوکراین به‌کار می‌گیرد. پس از افزایش تعرفه، نخست‌وزیر هند، نریندرا مودی، تصمیم گرفت به چین سفر کند و در نشست سازمان همکاری شانگهای شرکت نماید. اگر این سفر انجام شود، نخستین سفر مودی به چین در هفت سال گذشته خواهد بود. پس از آن، ایالات متحده تعرفه بر هند را از ۲۵ درصد به ۵۰ درصد افزایش داد و این اقدام روابط میان هند و ایالات متحده را تنش‌آلود کرد.
در این تحلیل بر علل افزایش تعرفه بر هند از سوی ایالات متحده، پیشینۀ جنگ تجاری میان دو کشور، تأثیرات این جنگ بر روابط دوجانبه و در نهایت تأثیرات این روابط خراب بر منطقه بحث خواهد شد.
پیشینهٔ جنگ تجاری میان هند و ایالات متحده
بر بنیاد ارقام سال ۲۰۲۴، هند برای ایالات متحده دهمین و ایالات متحده برای هند نخستین شریک تجاری است؛ تجارت دوجانبه میان دو کشور سالانه به ۱۲۹٫۲ میلیارد دالر می‌رسد. [3]
یادداشت: آمار تجاری هند مربوط به سال ۲۰۲۳ و آمار ایالات متحده مربوط به سال ۲۰۲۴ است؛ از همین رو در ارقام تفاوت وجود دارد.
بر بنیاد ارقام سال ۲۰۲۳، ایالات متحده به ارزش ۴۷ میلیارد دالر کالا از هند وارد می‌کند؛ در این کالاها سنگ‌های نیمه‌قیمتی، وسایل الکترونیکی، تجهیزات طبی، راکتورهای هسته‌ای و ماشین‌ها و مواد سوختی و نفت شامل است.
جنگ تجاری میان هند و ایالات متحده نخستین‌بار در فبروری ۲۰۱۸ زمانی آغاز شد که ترامپ به دلیل تعرفهٔ بلند هند بر موترسایکل‌های امریکایی هارلی-دیویڈسن انتقاد کرد و آن را ناعادلانه خواند. هند بر این موترسایکل‌ها تا ۱۰۰ درصد تعرفه وضع کرده بود، در حالی که ایالات متحده بر بایسکل‌های هندی صفر درصد تعرفه گذاشته بود.
در ماه مارچ ۲۰۱۸ ترامپ بر فولاد و المونیم هند تعرفهٔ ۲۵ درصدی وضع کرد و آن را بخشی از آجندای گستردهٔ تجاری خود دانست. پس از آن، در ماه مارچ ۲۰۱۹ امتیازات ویژهٔ هند را تحت چتر «نظام ترجیحات تعمیم‌یافته» Generalized System of Preferences (GSP) پایان داد. تحت این سیستم، ایالات متحده به برخی کشورها این امتیاز را می‌دهد که بعضی کالاهای‌شان بدون تعرفه وارد ایالات متحده شود. زمانی که ایالات متحده این امتیاز هند را لغو کرد، در نتیجه کالاهایی صادراتی هند به ارزش نزدیک به ۵٫۸ میلیارد دالر از این معافیت محروم شدند، [4] که این برای هند زیان بزرگی بود.
در ادامهٔ این جنگ تجاری، ترامپ به‌تازگی در ۳۰ جولای ۲۰۲۵ تعرفه بر کالاهای هندی را ۲۵ درصد افزایش داد و در ادامه، در ۶ آگست همان سال این تعرفه را به ۵۰ درصد بالا برد.
دلایل افزایش تعرفهٔ ایالات متحده بر هند
افزایش تعرفهٔ ایالات متحده بر هند چند دلیل دارد که در اینجا به‌طور کوتاه بحث می‌شود:
۱– خرید نفت از روسیه توسط هند
در سال ۲۰۲۴، هند و روسیه ۶۶ میلیارد دالر تجارت دوجانبه داشتند و هر دو طرف توافق کردند که تا سال ۲۰۳۰ تجارت دوجانبه را به ۱۰۰ میلیارد دالر برسانند. [5] بر اساس گزارش رویترز، هند بزرگ‌ترین خریدار نفت خام روسیه است که از جنوری تا جون ۲۰۲۵ روزانه نزدیک به ۱.۷۵ میلیون بشکه نفت وارد کرده است که این نسبت به سال گذشته ۱ درصد افزایش را نشان می‌دهد. در مجموع از مارچ ۲۰۲۴ تا مارچ ۲۰۲۵، هند ۵۱.۶۱ میلیارد دالر نفت از روسیه خریده است. هند سومین واردکننده و مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان است که ۳۵ درصد نیاز نفتی خود را از روسیه تأمین می‌کند. از آغاز جنگ اوکراین، به‌ویژه از جنوری ۲۰۲۳ تا جولای ۲۰۲۵، هند ۱۱۹.۳ میلیارد دالر نفت از روسیه خریداری کرده است که از نگاه خرید نفت از روسیه در جهان در جایگاه دوم قرار دارد. [6]
یکی از دلایل افزایش تعرفهٔ ایالات متحده بر هند همین خرید گستردهٔ نفت از روسیه است. ترامپ باور دارد که هند این نفت را تنها برای نیاز خود نمی‌خرد، بلکه آن را در بازارهای بین‌المللی می‌فروشد و از آن سود می‌برد و روسیه با این پول جنگ خود را در اوکراین ادامه می‌دهد.
ترامپ در صفحهٔ Truth Social خود نوشته است: “هند نه تنها بخش بزرگی از نفت روسیه را می‌خرد، بلکه آن را در بازار جهانی با سود بالا می‌فروشد. برای هند مهم نیست که از ماشین جنگی روسیه در اوکراین چند انسان کشته می‌شوند. به همین دلیل، من تعرفه بر کالاهای وارداتی هند را افزایش می‌دهم.” [7]
از این سخنان ترامپ آشکار می‌شود که یکی از دلایل افزایش تعرفه بر هند، خرید نفت روسی توسط هند است.
۲– ناکامی مذاکرات تجاری
زمانی که ترامپ برای بار دوم رئیس‌جمهور ایالات متحده شد، در فبروری ۲۰۲۵ نریندرا مودی به واشنگتن سفر رسمی کرد. در جریان این سفر، هر دو طرف توافق کردند که تا سال ۲۰۳۰ تجارت دوجانبه را به ۵۰۰ میلیارد دالر افزایش دهند و در این توافق مقرر شد که برای تنظیم این تجارت و تعرفه‌های مربوطه مذاکراتی را آغاز کنند.
در ماه‌های مارچ و جولای ۲۰۲۵ نمایندگان هند و ایالات متحده پنج دور مذاکره انجام دادند. [8] در ابتدا چنین به نظر می‌رسید که دو طرف بتوانند بر سر تعرفهٔ ۱۵ درصدی توافق کنند، اما برخی خواسته‌های خاص ترامپ در زمینهٔ کاهش تعرفه توسط هند پذیرفته نشد. در نتیجه، مذاکرات موفق نشد و ترامپ ابتدا تعرفهٔ ۲۵ درصدی و سپس ۵۰ درصدی بر کالاهای هند وضع کرد.
۳– ابزار فشار بر هند
در نظام بین‌المللی کنونی، هند نیز از قدرت‌های بزرگ به‌شمار می‌رود و از زمان اتحاد جماهیر شوروی متحد قوی روسیه باقی مانده است. هند می‌خواهد در روابط میان روسیه و ایالات متحده توازن ایجاد کند و روسیه را از دست ندهد، زیرا در قضیهٔ پاکستان ایالات متحده برای هند شریک قابل اعتماد نبوده و در موارد تاریخی چندین بار جانب پاکستان را گرفته و روابط نزدیک با آن برقرار کرده است.
ایالات متحده می‌خواهد از این تعرفه‌ها به‌عنوان ابزاری برای فشار بر هند استفاده کند؛ از یک سو روابط هند با روسیه را در چارچوب سیاست خارجی ایالات متحده تنظیم کند، از سوی دیگر روابط تجاری هند با ایران را کاهش دهد و مهم‌تر از همه در مذاکرات تجاری بر هند فشار وارد کند. ترامپ همواره در جریان مذاکرات بر طرف مقابل فشار وارد می‌کند تا دست بالا را داشته باشد و امتیاز بگیرد. بنابراین، ایالات متحده می‌خواهد با این تعرفه‌ها بر هند فشار وارد کند تا در مذاکرات تجاری خواسته‌های امریکا را بپذیرد.
اما این نکته نیز قابل ذکر است که ممکن است این تعرفه‌ها و فشارهای ایالات متحده برای مدت محدودی باشد، زیرا امریکا نمی‌خواهد متحد بزرگی همچون هند را در برابر چین از دست بدهد. همچنان هند نیز با نرم‌تر شدن موضع ایالات متحده موضع خود را تعدیل خواهد کرد، چراکه هند نیز نمی‌خواهد قدرت بزرگی مانند ایالات متحده را از دست بدهد.
پیامدهای منطقه‌ای
رئیس‌جمهور ایالات متحده، ترامپ، در دورهٔ دوم ریاست‌جمهوری خود در سیاست خارجی به سیاست افزایش تعرفه‌ها روی آورد و تقریباً هیچ کشوری در جهان از این تعرفه‌ها در امان نمانده است. در آسیای جنوبی نیز ترامپ اعلام کرد که بر پاکستان، بنگلادش و هند تعرفه‌های گمرکی را افزایش می‌دهد، اما پاکستان و بنگلادش به‌دلیل آگاهی از ضعف‌های اقتصادی خود و همچنان منافع گستردهٔ استراتژیک‌شان، در مذاکرات گمرکی بسیار محتاط عمل کردند و نگران آیندهٔ روابط دوجانبهٔ خود با ایالات متحده بودند. از این‌رو، تعرفه‌های ترامپ را پذیرفتند و حاضر شدند اصلاحات تجاری را بپذیرند تا روابط خود را با ایالات متحده حفظ کرده و حتی تقویت کنند.
در این میان، پاکستان از همه بیشتر موفق به نظر می‌رسد. به‌منظور اجرای طرح تجاری ترامپ و گسترش روابط اقتصادی دیگر، رئیس ارتش این کشور، عاصم منیر، به ایالات متحده سفر کرد و پس از ضیافت چاشت با ترامپ، مذاکرات را موفق ارزیابی کرد و همهٔ شروط ترامپ را در زمینهٔ تجارت و تعرفه‌ها برای داشتن روابط بهتر در آینده پذیرفت. بنگلادش نیز در ابتدا با تعرفهٔ ۳۷ درصدی مواجه شد که تهدیدی جدی در برابر صادرات ۸.۳ میلیارد دالری این کشور به ایالات متحده بود، اما برای بهبود روابط و جلوگیری از تیره‌شدن آن، این تعرفه‌ها را پذیرفت و اصلاحات تجاری را آغاز کرد. نتیجه این شد که ترامپ تعرفهٔ این کشور را از ۳۷ درصد به ۲۰ درصد کاهش داد و بنگلادش هم از این روند سربلند بیرون آمد. با این‌حال، هنگامی که ایالات متحده بر هند تعرفه وضع کرد و دلیل آن را خرید نفت از روسیه دانست، نخست‌وزیر هند، نریندرا مودی، اعلام کرد که آنها بر اساس منافع ملی خود عمل خواهند کرد و خرید نفت از روسیه را ادامه خواهند داد. این واکنش مودی سبب شد روابط هند و ایالات متحده رو به تیرگی گراید.
از آنجا که جنگ‌های تجاری معمولاً طولانی نمی‌شوند و به‌زودی به حالت عادی بازمی‌گردند، این احتمال وجود دارد که ایالات متحده این جنگ تجاری با هند را زودتر پایان دهد و چنین متحد مهم و قدرتمندی را در آسیای جنوبی از دست ندهد. با توجه به تصمیم‌ها و سیاست‌های ترامپ، این سناریو عملی به نظر می‌رسد، زیرا ترامپ همواره تصمیماتش را خیلی سریع تغییر داده است. علاوه بر این، در خاورمیانه، هند شریک مهم اسرائیل و همکار تجاری در زمینهٔ سلاح است. بنابراین، از این منظر نیز ایالات متحده خواهد کوشید تا این تعرفه‌ها را کاهش دهد تا هند به دلیل تیرگی روابط، به ایران نزدیک نشود؛ امری که هم به زیان ایالات متحده در برابر چین خواهد بود و هم به زیان اسرائیل در برابر ایران.
البته باید سناریوی دوم را نیز بررسی کرد و آن این است که ترامپ از تعرفه‌های خود عقب‌نشینی نکند و جنگ تجاری با هند ادامه یابد و روابط دو کشور بیش از پیش تیره شود. در این حالت، می‌توان پیامدهای زیر را پیش‌بینی کرد:
نخست این‌که، هند در آسیای جنوبی همواره شریک بزرگ استراتژیک ایالات متحده بوده است و ایالات متحده از آن در برابر چین بهره‌برداری کرده و در منطقهٔ هند و اقیانوس آرام منافع چین را به چالش کشیده است. بنابراین، نخستین تأثیر این جنگ تجاری در منطقه می‌تواند نزدیکی بیشتر چین و هند باشد. نشانهٔ عملی این امر هم دیده شد؛ نریندرا مودی اعلام کرد که پس از هفت سال به چین سفر خواهد کرد و در نشست سازمان همکاری شانگهای شرکت خواهد نمود. [9] این اعلام پس از تیرگی روابط با ایالات متحده صورت گرفت.
دوم این‌که، هند بیش از پیش به روسیه نزدیک خواهد شد و این نزدیکی ابتدا بر نظم منطقه‌ای و سپس بر نظم جهانی تأثیر عمیق خواهد گذاشت. زیرا هند قدرتی است که اگر در رقابت روسیه و ایالات متحده به هر طرف متمایل شود، همان طرف تقویت می‌شود. بنابراین، اگر روابط با ایالات متحده همچنان تیره بماند و ترامپ عقب‌نشینی نکند، تغییرات عمده‌ای در نظم جهانی به‌وجود خواهد آمد و ایالات متحده برتری خود را از دست خواهد داد.
سوم این‌که، تاکنون هند به دلیل تحریم‌های ایالات متحده نتوانسته بود روابط گسترده‌ای با ایران برقرار کند. اما اگر روابط تیره با واشنگتن ادامه یابد، بعید نیست که هند روابط عمیق‌تری با ایران برقرار کند و همکاری در پروژه‌های منطقه‌ای گسترده را آغاز نماید. چراکه ایران نیز صادرکنندهٔ بزرگ انرژی در منطقه است و هند به این انرژی نیاز دارد. البته باید توجه داشت که این روابط بیشتر اقتصادی و سیاسی خواهد بود و هند احتمالاً در حوزهٔ امنیتی تلاش نخواهد کرد که در مقابل اسرائیل به ایران نزدیک شود.
چهارمین موضوع مربوط به روابط افغانستان و هند است. تیرگی روابط ایالات متحده و هند تأثیر مثبتی بر نظام حاکم در افغانستان خواهد داشت، زیرا فاصله گرفتن هند از ایالات متحده و نزدیکی‌اش با چین، روسیه و ایران به‌معنای نزدیک‌شدن به امارت اسلامی است. روسیه امارت اسلامی را به رسمیت شناخته و ایران و چین هم روابط نزدیکی با آن دارند. در نتیجه، این کشورها هند را نیز تشویق خواهند کرد که با امارت اسلامی روابط نزدیک برقرار کند، سفارت باز کند و پروژه‌های مشترک منطقه‌ای را به اجرا گذارد.
در مورد افغانستان، یک نکتهٔ مثبت دیگر نیز این است که با نزدیکی روابط هند و ایران، سرمایه‌گذاری هند در بندر چابهار افزایش خواهد یافت و این سرمایه‌گذاری تأثیر مثبت بر افغانستان خواهد گذاشت، زیرا افغانستان نیز بخشی از پروژهٔ چابهار است و از این سرمایه‌گذاری بهره‌مند خواهد شد.
نتیجه‌گیری
هند در دوران جنگ سرد، متحد و هم‌پیمان نزدیک اتحاد شوروی بود و از نظر تاریخی پاکستان متحد ایالات متحده و هند متحد روسیه باقی مانده است. هندی‌ها هنوز هم بر این باورند که ایالات متحده شریک قابل اعتماد آنان نیست؛ به همین دلیل روابط خود را با روسیه قطع نکرده و با وجود تحریم‌های بین‌المللی همچنان در سطح بالا از روسیه نفت خریداری می‌کنند. تا کنون، ایالات متحده در مورد خرید نفت از روسیه واکنش نشان نداده بود، زیرا هند در منطقه متحد نزدیک امریکا علیه چین به شمار می‌رفت و این نگرانی وجود داشت که مبادا با مطرح کردن این موضوع، این متحد مهم از دست برود. اما ترامپ جرأت به خرج داد و بر هند تعرفه‌ها را افزایش داد. در واکنش، هند نیز موضع جدی گرفت و اعلام کرد که منافع ملی آنان ایجاب می‌کند از روسیه نفت بخرند و آنان هرگز خرید نفت از روسیه را متوقف نخواهند کرد.
روابط تیره میان هند و ایالات متحده در منطقه به سود پاکستان تمام می‌شود، زیرا هرچه هند و امریکا از یکدیگر فاصله بگیرند، به همان میزان پاکستان و ایالات متحده به هم نزدیک‌تر خواهند شد. اما ایالات متحده در منطقه یکی از بزرگ‌ترین متحدان خود علیه چین، یعنی هند را از دست خواهد داد. در چنین شرایطی، برای ایران، چین، روسیه و افغانستان فرصت مناسبی فراهم می‌شود تا با قدرتی چون هند روابط نزدیک برقرار کرده و او را به بلوک خود جذب نمایند.