توسط: مرکز مطالعات استراتژيک و منطقوی
یادآوری: نسخۀ PDF این تحلیل را از اینجا دانلود نمایید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آنچه درین شماره می‌خوانید:
- نگاهی به روابط امارت اسلامی‌افغانستان و تاجکستان
- روابط امارت اسلامی‌و تاجکستان در دهه ۱۹۹۰م
- نگاه تاجکستان به امارت اسلامی‌در نظام جمهوریت
- روابط امارت اسلامی‌با تاجکستان پس از حاکمیت مجدد در افغانستان
- جذابیت‌های اقتصادی دو کشور برای یکدیگر
- نتیجه‌گیری
- پیشنهادات
- منابع
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقدمه
تاجکستان یکی از همسایه‌های شمالی افغانستان است که دارای ۱۳۵۷ کیلومتر مرز مشترک می‌باشند. طول مرز مشترک دو کشور را عمدتاً دریای آمو در بر گرفته و به‌مثابه یک مرز طبیعی میان دو کشور عمل می‌کند. به‌لحاظ تاریخی سرزمین‌های کنونی افغانستان و تاجکستان تا قبل از تقسیم سرزمین‌های اسلامی‌توسط قدرت‌های استعماری دارای یک پیکری واحد بودند. همچنین مردمان ساکن در دو کشور به لحاظ تباری، زبانی، دینی و فرهنگی باهم مشترک می‌باشند. پس از اینکه قدرت‌های استعماری در شمال روسیه تزاری و در جنوب هند برتانوی بر منطقه نفوذ یافته و مرزهای استعماری میان سرزمین‌های خراسان قدیم کشیده شد، افغانستان و تاجکستان که هر دو مربوط به خراسان تاریخی بودند از هم دور شدند. با تشکیل شوروی و ضمیمه شدن رسمی‌مناطق آسیای مرکزی به اتحاد شوروی، تاجکستان به عنوان یکی از جمهوری‌های اتحاد شوروی در همسایگی افغانستان ایجاد شد. با فروپاشی شوروی و استقلال تاجکستان، روابط رسمی‌میان دو طرف در سال ۱۹۹۲ میلادی شروع شد که به دلیل بروز جنگ‌های داخلی در افغانستان و حمایت تاجکستان از یک طرف نبرد، روابط دو کشور شکل دیگری را به خود گرفت. پس از سال ۲۰۰۱ میلادی و رویکار آمدن نظام جمهوری به حمایت امریکا در افغانستان، تاجکستان همانند دیگر کشورها روابط خود با کابل را از سر گرفت که روز تا روز به گرمی‌آن افزوده می‌شد. جدا از روابط رسمی‌که میان افغانستان و تاجکستان وجود داشت، پهلوی دیگر روابط افغانستان و تاجکستان تعامل میان امارت اسلامی‌و تاجکستان است. از اینرو پرسش اصلی این است میان امارت اسلامی‌و تاجکستان چه سرگذشتی بوده و روابط این دو پس از حاکمیت مجدد امارت اسلامی‌بر افغانستان چگونه است؟ برای ارائه پاسخ به این پرسش ابتدا روابط دو طرف در دهه ۱۹۹۰ بررسی شده پس از آن نگاه تاجکستان به امارت اسلامی‌در جریان جنگ بیست ساله امارت با نظام جمهوری در افغانستان را مورد واکاوی قرار داده و به تعقیب آن روابط دو طرف در دوره حاکمیت مجدد امارت اسلامی‌مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
روابط امارت اسلامی‌و تاجکستان در دهه ۱۹۹۰م
تاجکستان که در جنگ‌های داخلی افغانستان از حزب جمعیت که حکومت مجاهدین تحت عنوان «دولت اسلامی‌افغانستان» بر محور آن تشکیل یافته بود، حمایت می‌کرد با ظهور تحریک طالبان و تصرف کابل توسط آن، وارد مرحله جدید از دخالت در افغانستان شد. چنانکه با تأسیس امارت اسلامی‌و قرار گرفتن تمام گروههای مجاهدین تحت یک چتر واحد علیه آن که علاوه بر تمام دره پنجشیر و کل قسمت‌های ولایات بدخشان و تخار و بخش‌هایی از ولایات کندز، بغلان، پروان و کاپیسا را در اختیار داشت، تاجکستان تنها کشوری در آسیای مرکزی بود که علیه امارت اسلامی‌قرار گرفته و مستقیماً از نیروهای مخالف امارت اسلامی‌موسوم به «جبهه شمال» حمایت می‌کرد. تاجکستان در طول دوره نبرد امارت اسلامی‌با جبهه اتحاد شمال،به عنوان تنها مسیر دسترسی جبهه اتحاد شمال به بیرون عمل کرده و به کشور محوری در هماهنگی کمک‌های سایر کشورها به جبهه مذکور تبدیل شده بود. بنابراین در طول دوره اول امارت اسلامی، کشور تاجکستان در میان کشورهای آسیای مرکزی تنها کشوری بود که مستقیماً علیه امارت اسلامی‌قرار گرفته و در کنار جبهه مخالف آن قرار داشت.
نگاه تاجکستان به امارت اسلامی‌در نظام جمهوریت
پس از تهاجم امریکا به افغانستان و تأسیس نظام جمهوری در افغانستان که مستقیماً تحت حمایت امریکا قرار داشت، تاجکستان روابط خود را با کابل از سر گرفت. این کشور در کنار برقراری روابط گسترده با کابل، همکاری‌های اطلاعاتی و نظامی‌خود را با امریکا برای مبارزه با امارت اسلامی‌که در آن زمان نبرد خود را به شکل چریکی با امریکا و حکومت افغانستان آغاز کرده بود، شروع کرد که شامل اجازه عبور طیاره‌های نظامی‌امریکا از حریم هوایی آن کشور و تبادل اطلاعات در خصوص فعالیت مجاهدین امارت اسلامی‌در شمال کشور بود. تاجکستان که با توجه به داشتن پیشینه سوء ظن با امارت اسلامی‌و امکاناتی که امریکا در اختیارش قرار می‌داد بیشتر از کشورهای دیگری آسیای مرکزی علاقه داشت که پایگاه‌های نظامی‌در اختیار امریکا قرار دهد اما به دلیل فشار روسیه از این کار منصرف شد و در چند سال اول تهاجم امریکا به افغانستان به همان همکاری‌های استخباراتی، ترانزیتی و نظامی‌به آن کشور اجازه داد. همکاری‌های تاجکستان با امریکا بر مبارزه علیه امارت اسلامی‌با گذشت چند سال کم رنگ شده و پس از اینکه نیروهای امارت اسلامی‌در صفحات شمال کشور کنترول بخش‌هایی از مناطق مرزی افغانستان و تاجکستان را در اختیار گرفته و از ناحیه خود به دولت تاجکستان اطمینان دادند، که از طرف ما به هیچ کس ضرری نخواهد رسید، تصور مقامات تاجکستانی در قبال امارت اسلامی‌تغییر کرد. از آن زمان به بعد موضع عملی دولت تاجکستان در قبال امارت اسلامی‌تغییر کرد چنانچه در رسانه‌های دولتی آن کشور استفاده از عناوینی چون گروه تروریستی کنار گذاشته شده و از عبارت «گروه مسلح» به آدرس امارت اسلامی‌استفاده صورت گرفت. همچنین در پاسخ به ارائه تضمین امنیتی که امارت اسلامی‌از قرار گرفتن نیروهایش در همسایگی تاجکستان در ولایات بدخشان و کندز، تاجکستان همانند سایر کشورهای منطقه ادامه جنگ علیه امارت اسلامی‌را مناسب ندانسته و مذاکره و ایجاد صلح را بهترین گزینه برای پایان دادن به جنگ در افغانستان قلمداد کرد.
روابط امارت اسلامی‌با تاجکستان پس از حاکمیت مجدد در افغانستان
روابط سیاسی
پس از اینکه امارت اسلامی‌مجدداً در افغانستان به قدرت رسید، تاجکستان با اتخاذ همان رویکرد دوره اول در مقابل امارت اسلامی‌هیچ گونه روابط سیاسی با آن برقرار نکرد و از اینرو تنها کشوری در سطح منطقه و جهان بود که رسماً وجود امارت اسلامی‌را حتی در سطح دیفکتو قبول نکرد. گذشته از اینکه دولت تاجکستان حاضر به برقراری هیچ‌گونه روابطی سیاسی با امارت اسلامی‌نشد موضع رسمی‌این کشور نیز در قبال امارت اسلامی‌که بارها از زبان رئيس جمهور آن و دیگر مقامات بلندپایه آن کشور در محافل بین‌المللی شنیده شده خصمانه بوده است. مقامات دولت تاجکستان نه‌تنها در محافل بین‌المللی بلکه حتی در محافل داخلی خود نیز همواره وجود امارت اسلامی‌را در همسایگی خود تهدیدی علیه امنیت ملی خود و منطقه قلمداد کرده اند. رفتار این کشور نیز در قبال امارت اسلامی‌که بازتاب‌دهنده پالیسی و مواضع اعلامی‌آن کشور است، حمایت از مخالفین امارت اسلامی‌می‌باشد. علی‌رغم اینکه رسماً مقامات این کشور از حمایت مستقیم مخالفین امارت اسلامی‌انکار کرده اند اما حضور و فعالیت برخی از چهر‌ه‌های مخالف امارت اسلامی‌در شهر دوشنبه نشان می‌دهد که تاجکستان عملاً آنها را مورد حمایت قرار می‌دهد. گذشته از اینکه رئيس جمهور تاجکستان بارها اعلان کرده است که «تاجیکستان هیچ حکومت دیگری را که در افغانستان از طریق ظلم و ستم و بدون در نظر گرفتن موقعیت مردم افغانستان، به‌ویژه تمام اقلیت‌های ملی آن تشکیل شده باشد به رسمیت نخواهد شناخت»،[۱] گاهی نیز نگرانی خود را که آنچه وی وجود تروریستان در ولایات افغانستان هم‌مرز با تاجکستان اعلان کرده است که این ادعا از سوی مقامات امارت اسلامی‌رد شده است.[۲] حتی رئیس جمهور این کشور برای جلوگیری از گسترش ناامنی از افغانستان به دیگر کشورها بارها در محافل بین‌المللی پیشنهاد ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان را کرده است که اولین بار در نشست مجازی سازمان پیمان امنیت جمعی مطرح کرد.[۳] همچنین این کشور تا حال چند مانور نظامی‌در اطراف مناطق مرزی خود با افغانستان انجام داده است که در دو بار آن نظامیان روسی نیز اشتراک داشتند.
به صورت کلی سه موضوع عمده موجب شده تا کشور تاجکستان نگاه منفی و خصمانه در قبال امارت اسلامی‌داشته باشد. اولین موضوع مسئله حضور قوم تاجک در ساختار حکومت افغانستان است. از نظر حکومت تاجکستان سهم قابل ملاحظه و شایسته قوم تاجک در ساختار امارت اسلامی‌دیده نمی‌شود. به زعم مقامات تاجکستان، در امارت اسلامی‌حقوق شایسته تاجک‌ها در ساختار حکومت به آنها داده نشده و موضع رسمی‌رئیس جمهور آن کشور این است که امارت اسلامی‌رفتاری تبعیض‌آمیز به تاجک‌ها روا داشته و تا زمانی که حقوق و سهم تاجک‌ها در حکومت افغانستان داده نشود، امارت اسلامی‌را به رسمیت نخواهد نشاخت. موضوع دوم حضور گروههای ضد دولت تاجکستان در افغانستان است. دولت تاجکستان مدعی است که گروههای ضد دولت تاجکستان به‌خصوص گروه «انصارالله» در افغانستان مستقر بوده و از آنجا علیه تاجکستان فعالیت تخریبی می‌نمایند. هرچند به صورت صریح حکومت تاجکستان مدعی تبانی انصارالله با امارت اسلامی‌نشده ولی از مواضع مقامات آن کشور می‌توان برداشت کرده که آنها به شکل ضمنی به چنین پیوندی باور دارند. سومین نگرامی‌عمده دولت تاجکستان را قاچاق مواد مخدر از افغانستان به تاجکستان تشکیل می‌دهد. دولت تاجکستان ادعا می‌کند که همواره مقادیری زیادی از مواد مخدر از افغانستان به تاجکستان قاچاق شده و از این ناحیه به شدت متضرر می‌باشد.
در مقابل رویکرد‌های منفی و خصمانه دولت تاجکستان در برابر امارت اسلامی، مقامات امارت اسلامی‌همواره تشویش‌های تاجکستان را بی‌جا و بی‌مورد خوانده اند. سخنگوی امارت اسلامی‌انتقاد تاجکستان از عدم حضور تاجک‌ها در ساختار حکومت را مداخله در امور داخلی افغانستان دانسته و همواره از چنین مداخلاتی دولت‌های دیگر منجمله تاجکستان را برحذر داشته است. همچنین امارت اسلامی‌حضور گروههای مخالف دولت تاجکستان در خاک افغانستان را رد کرده و همواره تأکید کرده است که هیچ گروه تروریستی خارجی در خاک افغانستان حضور نداشته و امارت اسلامی‌به هیچ کس اجازه فعالیت تخریبی علیه هیچ دولتی را نمی‌دهد. در خصوص قاچاق مواد مخدر نیز مقامات امارت اسلامی‌عزم راسخ خود را برای مبارزه با کشت و قاچاق آن اعلان داشته است. گذشته از این، امارت اسلامی‌همواره در واکنش، موضع نسبتاً نرم و صلح‌جویانه اتخاد کرده و ضمن دعوت به خویشتن‌داری طرف مقابل و عدم مداخله در امور داخلی افغانستان، تمایل و آمادگی خود را به داشتن روابط خوب و حسنه با کشور تاجکستان ابراز کرده است.[۴] هرچند معمولاً روابط سیاسی تنش‌آلود فضای روابط امنیتی کشورها را شدیداً متأثر ساخته و حتی در مواردی منجر به برخورد نظامی‌هم می‌شود اما در خلال یک و نیم سالی که از همسایگی امارت اسلامی‌با جمهوری تاجکستان می‌گذرد، بجز یک درگیری مختصر نظامی‌و تبادل آتش میان دو طرف در ماه ثور ۱۴۰۱ ه.ش در نزدیک شیرخان‌بندر که صرف چهار ساعت به طول انجامید،[۵] فضای امنیتی دو طرف در وضعیتی نسبتاً آرام به‌سر می‌برد.
از طرفی دیگر نشانه‌های مثبتی نیز از تاجکستان نیز دیده شده است. چندی پیش خبرهایی از سفر هئيت وزارت خارجه افغانستان به شهر خاروغ مرکز ولایت بدخشان تاجکستان و بازدید از تأسیسات قنسولگری افغانستان در آن شهر پخش شد.[۶] در ادامه بعداً اعلان شد که نمایندگان رسمی‌امارت اسلامی‌کنترول قنسولگری را به دست گرفتند.[۷] بااین حال سفارت افغانستان در شهر دوشنبه هنوز هم تحت کنترول سفیر دوره جمهوری قرار داشته و سکرتری که توسط امارت اسلامی‌در آن سفارت معرفی شده بود توسط ظاهر اغبر سفیر تعین شده نظام جمهوری افغانستان در تاجکستانرد شده است. باوجود اینکه رسماً قنسولگری‌ها بخشی از سفارت می‌باشد اما در این مورد باید گفت که سفارت هنوز در اختیار مخالفین امارت اسلامی‌قرار دارد درحالیکه قنسولگری خاروغ عملاً تحت هدایت وزارت خارجه امارت اسلامی‌فعالیت می‌کند. هرچند که دولت تاجکستان رسماً اظهار نظری در این مورد نکرده است اما سکوت معنادار دولت تاجکستان نشان می‌دهد که آن کشور اندک اندک به طرف تعامل مثبت با امارت اسلامی‌درحال گام برداشتن می‌باشد چرا که قبلاً به دستور رئیس جمهور تاجیکستان بازارچه‌های مرزی که میان دو کشور وجود داشت باز شدند[۸] که عملاً به معنای حرکت به طرف عادی‌سازی روابط را میان دو کشور نشان می‌دهد.
روابط فرهنگی
با آنکه تاریخ دقیق پیشینه مشترکات فرهنگی افغانستان با تاجکستان گذشته از مشترکات دینی و مذهبی آن، مشخص نیست، اما قصائد پدر شعر فارسی ( أبو عبد الله جعفر رودکی) شاعر قرن سوم هجری پیرامون رود آمو، که می‌گوید: ” ریگ آموی و درشتی راه او @ زیر پایم پرنیان آید همی ” مصداق درست تاریخ مشترک فرهنگی میان دو کشور پنداشته می‌شود. [۹] پس از استقلال تاجکستان روابط فرهنگی این کشور با افغانستان در کنار روابط سیاسی و اقتصادی آن کش و قوس‌های مخصوص خود را داشته است، با آنکه تاجکستان در دور اول حکومت امارت اسلامی در افغانستان از هیچ نوع رابطه‌ی با این کشور برخوردار نبود. اما در جریان جنگ بیست ساله در افغانستان، هر دو کشور توانسته بودند در کنار روابط سیاسی رفت و آمد و نشست و برخواست‌های فرهنگی به شکل رسمی میان دو کشور را برقرار نمایند. و ضمن برنامه‌های مشترک فرهنگی و ادبی، در سال ۱۳۹۲ خورشیدی میر علی دوست یوف معین وزارت فرهنگ تاجکستان جهت اشتراک در جشنواره غزنی به حیث پایتخت ثقافت اسلامی به دعوت وزیر فرهنگ افغانستان به این کشور آمده بود. [۱۰] پیش ازین نیز سید مخدوم رهین وزیر اسبق اطلاعات و فرهنگ افغانستان به دعوت وزیر فرهنگ تاجکستان به آن کشور سفر کرده است. [۱۱] هرچند حضور ۵ هزار ۶۱۹ مهاجر افغان در تاجکستان در اثر گزاری و تأثیر پذیری فرهنگی میان اتباع دو کشور نقش به سزایی دارد،[۱۲] اما بارویکار آمدن دوباره امارت اسلامی در افغانستان روابط فرهنگی به شکل رسمی میان دو کشور در کنار روابط سیاسی متوقف شده است. لازم به ذکر است که روابط فرهنگی تاجکستان با کشورهای دیگر همگام با روابط سیاسی آن تنظیم می‌شود و با تیره‌گی روابط سیاسی روابط فرهنگی این کشور نیز به طور کامل تغییر می‌کند. چنانکه پس از دعوت محی الدین کبیری رهبر نهضت اسلامی تاجکستان از سوی جمهوری ایران در کنفرانس وحدت اسلامی، در ۱۳۹۴ خورشیدی، طی واکنش تاجکستان، فعالیت‌‌های رایزن فرهنگی ایران در دوشنبه متوقف شده و روابط دو کشور به شدت به سردی گراییده بود. [۱۳]
امروزه اهمیت روز افزون مسائل فرهنگی، سیاست مداران زیادی را علی رغم اینکه برخی علاقه‌مند لحاظ کردن ارزشهای فرهنگی نمی‌باشند، اما مجبور به دخیل ساختن موضوعات فرهنگی در سیاست خارجی من‌حیث راه گشای بسیاری از بن بست‌های سیاسی در دستگاه دیپلماتیک خویش می‌نماید.[۱۴] بدون شک کشور‌‌هایی که دارای ظرفیت‌ها و قابلیت‌های قوی فرهنگی هستند در سیاست خارجی خویش نیز از جایگاه بلند و مورد توجهی در حوزه روابط بین الملل برخوردار می باشند. بنابراین نیاز است هرکدام از کشورهای افغانستان و تاجکستان با استفاده از پیشینه و مشترکات دینی و فرهنگی، جهت برقراری روابط سیاسی و تحکیم روابط اقتصادی میان دو کشور توجه جدی نمایند.
روابط اقتصادی
علی رغم نگاه منفی و عدم داشتن روابط سیاسی تاجکستان با امارت اسلامی، آن کشور در خصوص تعامل و روابط اقتصادی خود با امارت اسلامی‌حاضر به تغییر منفی نشده است. بررسی روابط اقتصادی دو طرف نشان می‌دهد که در این زمینه نه تنها کاهشی رونما نشده بلکه بیشتر از سال‌های قبل رونق گرفته است چنانچه در سال ۲۰۲۰ میلادی تجارت دو طرف که حدود ۳۷.۲ میلیون دالر بود در سال ۲۰۲۲ میلادی به ۵۲.۷ میلیون دالر افزایش رشد یافته که در مقایسه با زمان مشابه در سال قبلی ۳۸ درصد افزایش را نشان می‌دهد[۱۵] که شامل برق (برق بخش عمده صادرات تاجکستان به افغانستان را دربر می‌گیرد) و سایر کالاهای تجارتی می‌باشد. عمده ترین راه تجارتی میان دو کشور از طریق پل دوستی* که برفراز دریای آمو در شیرخان‌بندر قرار دارد، انجام می‌شود. پس از حاکم شدن امارت اسلامی‌این پل همواره بر روی ترافیک موتر‌های باربری باز بوده و بجز از چند روز که در نتیجه درگیری میان دو طرف بسته شده بود، دیگر سکتگی در باز بودن آن رخ نداده است. براساس گزارش‌ها، درحال حاضر افغانستان در میان هفت شریک اصلی تجاری تاجکستان قرار گرفته و چشم‌انداز داد و ستد تجاری دو کشور رشد و گسترش را نشان می‌دهد. برق از جمله اصلی‌ترین محصولی است که از تاجکستان به افغانستان صادر می‌شود. موضوع مهمی‌که علی‌رغم وجود تنش در روابط سیاسی میان دو طرف به گرمی‌انجام شد، امضاء تمدیدنامه صادرات برق از تاجکستان به افغانستان برای سال ۲۰۲۳ میلادی بود که در کشور ترکیه بین مقامات ذی‌صلاح دو کشور صورت گرفت.[۱۶]
جذابیت‌های اقتصادی دو کشور برای یکدیگر
جدا از روابط اقتصادی موجود میان دو کشور، افغانستان و تاجکستان به عنوان دو همسایه، جذابیت‌های اقتصادی فراوانی برای یکدیگر دارند که برای شکوفایی اقتصادی هر دو کشور نقش حیاتی ایفا خواهند کرد که در ادامه به سه مورد بزرگ آن اشاره می‌شود:
– اولین جذابیت بزرگ اقتصادی مارکیت مصرفی دو کشور برای یکدیگر است. افغانستان و تاجکستان تولیداتی دارند که در صورت فراهم‌سازی زمینه‌های و سهولت‌های بیشتر، می‌توانند به عنوان مکمل یکدیگر عمل کرده و نیازمندی‌های متقابل یکدیگر را به سادگی رفع نمایند.
– دومین جذابیت اقتصادی دو کشور برای یکدیگر ترانزیت می‌باشد. افغانستان در دو بعد می‌تواند برای تاجکستان از رهگذر ترانزیت نقش بی‌بدیل ایفا کند. بعد اول نقش حمل و نقل کالاهای تجارتی است که افغانستان می‌تواند تاجکستان را به بازارهای آسیای جنوبی و آسیای غربی وصل کند. در این زمینه طرح‌های بزرگی چون خط ریلی تاجکستان- افغانستان- ایران یا خط ریلی پنج ملت قبلاً ریخته شده است که می‌باید هرچه زودتر اجراء شود. این پروژه که می‌تواند سه کشور تاجکستان، افغانستان و ایران را از طریق خطوط ریلی و جاده‌ای به‌هم وصل کند، بیشتر از همه به سود تاجکستان تمام خواهد شد زیرا این کشور محاط به خشکه از طریق افغانستان به ایران و بنادر دریایی آن کشور وصل خواهد شد که قطعاً تأثیر بسیار زیادی بر اقتصادی هر سه کشور به‌خصوص تاجکستان خواهد گذاشت. در صورت احداث این خط ترانزیتی، کشورهای ایران، افغانستان، تاجکستان، قرغزستان و چین از طریق یک شبکه ریلی به هم وصل می‌شوند که به پروژه پنج ملت نیز مسمی‌است.
بعد دوم نقش ترانزیتی افغانستان برای انتقال انرژی برق تاجکستان به جنوب می‌باشد. جدا از اینکه افغانستان تنها مسیر ممکن برای تاجکستان است که آن کشور را به آسیای جنوبی، آسیای غربی و آب‌های آزاد وصل می‌کند، همچنین تنها مسیری است که می‌تواند انرژی تولیدی آن کشور را به مارکیت‌های بزرگ پاکستان و هند از طریق خود انتقال دهد. در این زمینه پروژه مشهور و پرمنفعت کاسا ۱۰۰۰ از پروژه‌های حیاتی برای اقتصادی تاجکستان محسوب می‌شود. از طریق این پروژه عظیم ۱۰۰۰ میگاوات برق که از دو نیروگاه بزرگ در تاجکستان و قرغزستان تأمین می‌شود به پاکستان انتقال داده خواهد شد. این پروژه که قرار بود قبلاً تکمیل شود تنوانست در موعد مقرر تکمیل شود که با حاکمیت امارت اسلامی‌به این ادعای طرف تاجکستانی که وضعیت افغانستان آشفته می‌باشد، کاملاً متوقف شد. خوشبختانه جدیداً بانک جهانی اعلان کرده است که به درخواست سه کشور همسایه ی افغانستان کار آن از سر گرفته می‌شود.[۱۷]
– سومین جذابیت اقتصادی که مشترکاً میان دو کشور وجود دارد، استفاده مشترک از دریای آمو می‌باشد. هر دو کشور می‌توانند هم برای استفاده از آب این دریا به‌منظور کشت و زراعت و هم برای تولید برق بند‌های مشترک بالای دریای آمو احداث کنند. در این زمنیه قبلاً صحبت‌هایی میان دو کشور انجام شده بود که می‌باید دوباره بالای آنها غور شده هر دو کشور از این منبع بزرگ بهرمندی لازم را ببرند.
نتیجه‌گیری
تاجکستان و افغانستان به‌عنوان دو کشور همسایه، دارای پیشینه تاریخی، اشتراکات دینی، قومی، زبانی و فرهنگی که هرگز نمی‌توانند بدون داشتن روابط سیاسی حسنه احساس راحت نسبت به یکدیگر داشته باشند. هرچند که درحال حاضر روابط سیاسی دو کشور قطع می‌باشد اما وجود اشتراکات گسترده میان دو کشور داشتن روابط خوب را به سادگی فراهم می‌کند. از طرفی دیگر دو کشور به‌جای اینکه علیه یکدیگر اعلامیه‌های منفی صادر کرده و آینده روابط میان دو ملت برادر را بیشتر مکدر سازند لازم است تا هر دو کشور مساعی مشترک را علیه مسائل امنیتی موجود به‌خصوص در زمینه مبارزه با گروههای تخریب‌کار و مواد مخدر که برای هر دو کشور بلای خانمان‌سوز است بسیج کرده و خود و منطقه را از شر آنها خلاص کنند. علاوه بر این وجود روابط گستردهی اقتصادی نشان می‌دهد که دو کشور نمی‌توانند بدون یکدیگر به سرمنزل سعادت برسند. ظرفیت‌ها و نیازمندی‌های متقابل اقتصادی الزامیت داشتن روابط خوب سیاسی برای هر دو کشور را امری اجتناب‌ناپذیر نشان می‌دهد. بااینکه افغانستان برای شکوفایی اقتصادی نیازمند همسایه‌های خود من جمله تاجکستان می‌باشد و از این رهگذر باید جویای داشتن روابط خوب سیاسی با آنها باشد، اما برای تاجکستان این نیازمندی مضاعف می‌نماید، زیرا افغانستان برای تاجکستان نه‌تنها که مقصد خوب صادراتی می‌باشد، بلکه تنها کشوری است که باعث دسترسی تاجکستان به آسیای جنوبی و آب‌های آزاد می‌شود. باتوجه به اینکه هر دو کشور اولویت را به رشد و توسعه اقتصادی داده ایجاب می‌کند که با برقراری روایط سیاسی، از ظرفیت‌های اقتصادی متقابل که هر دو کشور برای یکدیگر دارند استفاده لازم صورت گیرد.
با توجه به مباحثی که مطرح شد پیشنهادات ذیل ارائه می‌گردد:
- پیشنهاد می‌شود که دو کشور هرچه زودتر روابط سیاسی خود را آغاز کنند. از آنجا که امارت اسلامی‌قبلاً آمادگی خود را در این زمینه نشان داده است روی سخن بیشتر به طرف تاجکستان می‌باشد.
- پیشنهاد می‌گردد که امارت اسلامی‌برای رفع هرگونه انتقاد می‌باید به نگرانی‌های مشروع کشورها منجمله تاجکستان در روشنایی منافع ملی رسیدگی لازم نماید؛
- دو کشور با از سرگیری روابط سیاسی تلاش‌های خود را بالای به انجام رساندن پروژه‌های مشترک اقتصادی متمرکز نمایند تا بتوان هر چه زودتر از مزایای آنها بهره‌مند شد.
- از آنجا که افغانستا و تاجکستان به‌لحاظ ترانزیتی متمم یکدیگر می‌باشند، پیشنهاد می‌گردد که دو طرف با ایجاد کمیسیون‌های تخصصی در این زمینه گام‌‌های اساسی را بردارند؛
- ضرورت است هر دو کشور از این فرصت بدست آمده که بانک جهانی برای از سرگیری کار پروژه کاسا ۱۰۰۰ اعلان آمادگی کرده است، استفاده بهینه نموده و هرچه عاجل جهت تشریک مساعی در این زمینه در هماهنگی با سایر کشورهای ذی‌نفع اقدام سریع نمایند. پایان
منابع
*. در کنار اینکه افغانستان با تاجکستان از طریق چند پل کوچک وصل می‌باشد، پل بزرگی به نام پل دوستی در شیرخان بندر در سال ۱۳۸۶ به کمک امریکا برای اتصال دو کشور بر فراز دریای آمو ساخته شد.
[۱]. موسسه مطالعات راهبردی شرق. «نگاهی به چرایی مخالفت تاجیکستان با سران جدید افغانستان»، تاریخ نشر ۲۰ عقرب ۱۴۰۰، قابل دسترسی:
https://www.iess.ir/fa/translate/2866/
[۲]. تلویزیون سحر افغانستان. «ابراز نگرانی تاجیکستان از حضور گروههای تروریستی در افغانستان»، تاریخ نشر ۲۳ میزان ۱۴۰۱ قابل دسترسی:
https://af.sahartv.ir/news/middle_east-i5621
[۳]. خبرگزاری صدای افغان (آوا). «پیشنهاد تاجیکستان برای ایجاد کمربند امنیتی در اطراف افغانستان»، تاریخ نشر: ۲۰ جدی ۱۴۰۱، قابل دسترسی:
[۴]. خبرگزاری تسنیم. «طالبان: بدنبال روابط خوب با همه کشورها از جمله تاجکستان هستیم»، تاریخ نشر: ۱۶/۸/۱۴۰۰ قابل دسترسی
https://www.tasnimnews.com/fa/news
[۵]. خبرگزاری تسنیم. «درگیری نیروهای طالبان و مرزبانان تاجیکستان»، تاریخ نشر ۲۶ ثور ۱۴۰۱، قابل دسترسی:
[۶]. خبرگزاری تسنیم. «هیئت رسمی‌طالبان از کنسولگری افغانستان در خاروغ تاجیکستان بازدید کرد»، تاریخ نشر: ۵ حمل ۱۴۰۲، قابل دسترسی:
[۷]. پایگاه خبری تحلیلی روایت. «کنسولگری افغانستان در شهر بدخشان تاجیکستان به طالبان واگذار شد»، تاریخ نشر: ۱۲ حمل ۱۴۰۲، قابل دسترسی:
[۸]. سایت کلکین. «تاجیکستان در مقابل طالبان: صدایی واحد و تنها در آسیای میانه»، تاریخ نشر ۲۵ قوس ۱۴۰۲، قابل دسترسی:
[۹] . رودکی،” قصائد و قطعات”، شماره ۱۲۱، بوی جوی مولیان آید همی، لینک:
https://ganjoor.net/roodaki/baghimande/sh121
[۱۰] . آژانس اطلاعاتی باختر: معین وزارت فرهنگ تاجکستان وارد کابل شد، ۲۲ حمل ۱۳۹۲، لینک:
[۱۱] . صدای امریکا دری: تاجکستان و افغانستان: همکاری‌های فرهنگی میان دو کشور، ۲۵ ثور ۱۳۹۰، لینک:
https://www.darivoa.com/a/tajikistan-121853494/1438342.html
[۱۲] . VOA Dari: مهاجرین افغان مقیم تاجکستان در چه وضعیتی قرار دارند؟ ویدئو، لینک:
https://www.youtube.com/watch?v=26KsPulb-fE
[۱۳] . خبرگزاری ایمنا: سابقه روابط فرهنگی ایران و تاجکستان، ۰۱ حوت ۱۴۰۱، لینک:
[۱۴] . رئیسی، دکتر بهروز، ارتباطات میان فرهنگی در روابط ایران و تاجکستان، فصلنامه علوم خبری، شماره ۱۵، ص ۱۴۷-۱۴۸، لینک:
https://ensani.ir/file/download/article/20170201142726-10103-5.pdf
[۱۵]. Ariana News. “Tajikistan increases export volume to Afghanistan by 38%”, Ariana News Website July 27, 2022 available at: https://www.ariananews.af/tajikistan-increases-export-volume-to-afghanistan-by-38/
[۱۶]. گزارش. «توافق روی صادرات برق تاجکستان به افغانستان با وجود تنش میان طالبان و دوشنبه»، سایت بی‌بی‌بی فارسی، تاریخ نشر: ۲۱/۱۰/۱۴۰۱ قابل دسترس:
https://www.bbc.com/persian/live/afghanistan-64230264
[۱۷]. خبرگزاری صدای افغان (آوا). «پروژه کاسا ۱۰۰۰ در افغانستان از سر گرفته می‌شود»، تاریخ نشر: ۲۷ دلو ۱۴۰۲، قابل دسترسی:
: