بررسی بحران قریب الوقوع کمبود‌آب در شهر‌کابل و راه‌حل‌های آن

توسط: مرکز مطالعات استراتژيک و منطقوی

یادآوری: نسخۀ PDF این تحلیل را از اینجا دانلود نمایید.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

آنچه درین شماره می‌خوانید:

آنچه درین شماره می‌خوانید:

• بررسی بحران قریب الوقوع کمبود‌آب در شهر‌کابل و راه‌حل‌های آن
• مقدمه
• موقعیت هایدروجیولوجیکی شهر کابل
• طبقات آبی و ظرفیت منابع در شهر کابل
• عوامل کمبود آب در شهر‌کابل
• پالیسی امارت اسلامی جهت جلوگیری از بحران کمبود آب در شهر کابل
• راه ‌حل‌های پیشگیرانه
• نتیجه ‌گیری
• منابع

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مقدمه

بدون شک بحران کمبود آب در عصر امروزی نقش یک معضل بزرگ جهانی را گرفته و  اکثر ملت‌ها را به نحوی از انحاء متأثر ساخته است. طوریکه سازمان ملل متحد در گزارش سال ۱۴۰۲ هـ.ش از بحران قریب الوقوع آب در جهان هشدار داده، حدود ۲۶ درصد از جمعیت جهان را به عدم دسترسی به آب آشامیدنی پاک  و حدود ۴۶ درصد مردم دیگر را به عدم دسترسی به خدمات مدیریت شده‌ و ایمن حفظ الصحه گزارش داده است. (۱) از سویی هم بانک جهانی هشدار داده است که با شیوه‌های فعلی، جهان تا سال ۱۴۰۹ ه.ش با کمبود ۴۰ درصدی میان تقاضای پیش بینی شده و عرضه‌ی آب در دسترس، مواجه خواهد شد. ( ۲ ) همچنین اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت ( IUCN ) در تویتی از افزایش ۵۰ درصدی فریکانس امواج گرمای دریایی در جریان ده سال گذشته خبر داده است.

بر بنیاد گزارش صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف UNICEF) در سال ۱۴۰۱ ه.ش بسیاری از مردم افغانستان به آب سالم دسترسی نداشته، حدود ۸ نفر از هر ۱۰ نفر با ین مشکل رو به رو بوده و حدود ۹۳ درصد از کودکان نیز به آب کافی دسترسی نداشتند. از سویی هم گفته می‌شود که حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد از آب‌های جاری در افغانستان به مقاصد کشت، زراعت و آب آشامیدنی استفاده می‌شود و از ۶۵ تا ۷۰ درصد دیگر از آب‌های این کشور به بیرون از مرز‌ها سرازیر می‌شوند. (۳)

شهر‌کابل نیز منحیث پر نفوس‌ترین شهر در افغانستان در پرتگاه بحران جدی کمبود آب آشامیدنی قرار داشته است. و به نقل از شفیع الله زاهدی مسؤول ریاست آبرسانی در حکومت امارت اسلامی، این ریاست تنها به ۲۰ تا ۲۵ درصد از شهروندان پایتخت به شکل وقفه‌‌یی یا نوبتی آب‌رسانی می‌کند. در حالیکه بقیه شهروندان کابل آب آشامیدنی خویش را یا به روش‌های مختلف خود‌سرانه سالم و ناسالم از چاه‌های حفاری شده توسط خود آنها بر آورده می‌سازند و یا از سوی‌ ده‌ها شرکت تجارتی تولید آب معدنی که در داخل شهر چاه‌های عمیق یا نیمه عمیق حفاری نموده و از طریق تانکر‌ها در هر کوچه و پس کوچه شهر‌ کابل هزاران لیتر آب را به قیمت حد اقل یک افغانی در هر لیتر عرضه می‌نمایند، آب خریداری نموده رفع احتیاجات می‌نمایند. (۴)

با توجه به این موارد در این مقاله سعی می‌شود تا موقعیت هایدرو‌لوجیکی شهر کابل، طبقات آبی و ظرفیت منابع در شهر کابل، عوامل عمده کمبود آب در شهر کابل، پالیسی امارت اسلامی راجع به جلوگیری بحران آب در شهر کابل و راه‌حل‌های پیشگیرانه از آن، مورد بررسی قرار گیرد.

 موقعیت هایدروجیولوجیکی شهر کابل

شهر کابل پایتخت افغانستان با مساحت (۱۰۲۳) کیلومتر مربع، در ولایت کابل در سمت شرقی این کشور قرار گرفته، حدود ۱۷۹۱ متر از سطح دریا ارتفاع داشته و در یک دره‌ی کم عرض بین کوه‌های هندوکش و به استقامت دریای کابل واقع می‌باشد. در قسمت شرقی منطقه قدیم شهر، بالا حصار کابل، کوه‌ شیر دروازه و قبرستان شهدای صالحین و سپس قلعه بالاحصار قرار دارد. بقیه طرف‌های این شهر توسط کوه‌های خیرخانه شمالی، خواجه رواش، چهل ستون، قرغه، خواجه رزاق و شیر‌دروازه احاطه شده و همچنین کوه‌های آسمائی ” کوه تلویزون” و تپه‌های علی‌آباد شامل تپه مرنجان و بی‌بی مهرو در وسط شهر واقع می‌باشند. در واقع موقعیت شهر کابل شبیه کاسه‌‌‌ای میان کوه‌ها می‌ماند. اما به دلیل عدم موجودیت پلان شهری منظم، متأسفانه اکثریت این کوه‌ها و تپه‌ها توسط خانه‌های مسکونی پوشیده شده که نمی‌شود این کوه‌ها را منحیث منبع تغذیوی آب‌های کابل محسوب نمود.(۵)

فصل گرما در این شهر به مدت ۳٫۹ ماه از ۴ ماه جوزا تا ۳۰ ماه سنبله به طور اوسط درجه حرارت روزانه بالای ۲۸٫۳ درجه سانتی گراد ادامه داشته و گرم‌ترین ماه سال در کابل سرطان است که حد اوسط آن ۳۳٫۸ درجه سانتی گراد و کمترین آن ۱۹٫۴ درجه سانتی گراد گفته شده است. فصل سرما به مدت ۳ ماه از ۱۳ قوس تا ۱۵ حوت با حد اوسط درجه حرارت روزانه کمتر از ۱۱٫۶ درجه سانتی گراد ادامه دارد. سرد‌ترین ماه سال در کابل ماه دلو است که با حد اوسط کمتر از ۳٫۸- درجه سانتی گراد می باشد. ناگفته نماند که زمستان سال ۱۴۰۱ سرد ترین سال در چندین سال پسین گفته شده که پائین درجه حرارت در آن نزدیک به ۱۵- درجه سانتی گراد ثبت شد.

بر بنیاد گزارش وزارت انرژی و آب طی فصل های زمستان سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۴ نسبت به سال های ۱۳۳۹ – ۱۳۶۲ ه.ش بین ۱٫۷ تا ۲٫۲ درجه سانتی گراد افزایش درجه حرارت رخ داده و در فصول بهار این افزایش بین ۰٫۳ تا ۰٫۹ درجه سانتی گراد گزارش شده است. بنابراین انتظار می‌رود حد اوسط درجه حرارت سالانه در دوره‌های آتی دهه‌های ۱۴۰۰، تا ۱۴۳۰ و ۱۴۶۰ هجری خورشیدی به ترتیب ۱٫۸ درجه سانتی گراد، ۳٫۵ درجه سانتی گراد و ۴٫۸ درجه سانتی گراد، افزایش یابد. (۶)

میزان بارنده‌گی در شهر کابل ۳۱۲ ملی متر در سال و ۲۶ ملی متر در ماه گزارش شده است. خشک ترین آب و هوا در ماه جوزا است که به طور متوسط یک ملی متر بارندگی رخ می دهد و مرطوب ترین آب و هوا در ماه حمل است که به طور اوسط ۷۱٫۹ ملی متر بارندگی رخ می دهد. دوره برفی سال در شهر کابل به مدت ۳ ماه از ۱۷ قوس تا ۱۸ حوت بارنده‌گی برف وجود دارد و ماه دلو با بیشترین برف در کابل با حد اوسط بارش برف ۲٫۹ اینچ است. (۷)

بر اساس گزارش کمیته دنمارکی برای کمک به پناهجویان افغان (DACAAR )، حد اوسط بارنده‌گی سالانه شهر کابل طی سال‌های ۱۳۳۶-۱۳۵۶ ه.ش، ۳۳۰ ملی متر بوده و بر اساس گزارش وزارت زراعت و آبیاری و مالداری حد اوسط بارندگی سالانه اخیر شهر کابل طی سال‌های۱۳۸۵ – ۱۳۹۵ ه.ش، ۳۲۷٫۶ ملی متر گزارش شده است. با این حال دیده می‌شود که میزان بارنده‌گی در شهر کابل نیز رو به هبوط بوده است.

نا گفته نباید گذاشت دریای کابل از قلب این شهر گذشته بازار‌های این شهر را بدو حصه تقسیم می‌کند. اما نظر به تغییرات اقلیمی از قرن ۲۱ به بعد این دریا جز در فصل‌های زمستان و بهار نظر به بارنده گی برف و باران، در بقیه فصول دیگر خشک و بی آب می‌باشد. (۷) دریاچه دیگر کابل قرغه است که در ۹ کلیومتری شمال غربی شهر واقع بوده و من حیث مکان دلپذیر برای مردم منطقه و شهر و خارجیان قابل استفاده است که متأسفانه در سال‌های پسین به دلیل خشکسالی آب آن بسیار کم شده وحتی نگرانی خشک شدن کامل آن در آینده‌های نزدیک نیز وجود دارد. دریاچه‌ی دیگری نیز در قسمت شرقی شهر به نام دریاچه حشمت خان نیز وجود داشت که امروزه همچنین خشک و بی‌آب است.

طبقات آبی و ظرفیت منابع در شهر کابل

شهر کابل منحیث ۹۴ مین شهر پرنفوس در سطح جهان با داشتن حدود ۵ میلیون کم یا بیش پنجمین شهر از حیث رشد جمعیت در دنیا می باشد. این شهر از منابع متعدد آبی از حیث موقعیت و عمقیت برخوردار می‌باشد. بنابراین شهر كابل از نظر موقعیت دارای سه طبقه آبدار مهم می‌باشد که جزئیات آن به شرح زیر است: (۸)

طبقه اول: طبقه بالای کابل است که از ساحات پغمان شروع تا باغ بالا، دارالامان و ساحات دریای میدان را شامل می‌شود. مساحت این طبقه آبدار حدود ۱۶۰ کیلومتر مربع گفته شده است. در گذشته این طبقه آبدار از آب خوبی برخوردار بوده، اما از چندین سال بدین سو به علت خشکسالی و تغییرات اقلیمی، آب این ساحات کم شده و تا حدود ۸۰ الی ۹۰ متر، آب وجود نمی‌داشته باشد.

طبقه دوم: طبقه آبدار شمال شهر کابل که ساحات خیرخانه، ناحیه چهار، یازده و پانزده را شامل می‌شود و مساحت این طبقه آبی حدود ۱۱۰ کیلومتر تخمین زده شده و در سال‌های پسین این ساحات کابل نیز به کمبود جدی آب دچار می‌باشند.

طبقه سوم: طبقه آبدار دیگر شهر کابل ساحات بگرامی و لوگر را که در مسیر دریای لوگر قرار دارد شامل می‌شود و بزرگترین طبقه آبدار شهر گفته شده که مساحت آن حدود ۱۶۵ کیلومتر تخمین زده شده است. این طبقه‌ی آبدار همچنین ظرفیت بیشتر آب را داشته، اما به دلیل اینکه ساحات زراعتی می‌باشد آب آن نظر به خاصیت قلویت از کیفیت خوبی برخوردار نیست.

نظر به گزارش وزارت انرژی و آب، در شهر کابل چاه‌ها به اعماق مختلف حفاری شده اند که می‌شود عمیق ترین آنها در ساحات مختلف شهر به ۱۰۰۰ متر برسد که در زمان روس‌ها حفاری شده و همچنین توسط جاپانی‌ها به عمق ۷۳۰ متر حفاری شده است و نظر به تحقیقات روس‌ها و جاپانی‌ها؛ شهر‌کابل دارای دو طبقه آبی بوده که یکی طبقه آبی ” نیوجن ” و دیگری طبقه‌ی ” معاصر چهارمی” می‌باشد. در این میان تنها طبقه چهارمی معاصر قابل ریچارج می‌باشد که از طریق برف و باران ریچارج و یا تغذیه می‌شوند. بنابراین در سال ۱۴۰۰ه.ش حدود ۴۴ میلیون متر مکعب آب در سه طبقه آبدار، شهر کابل تغذیه شده است. در حالیکه مصرف سالانه شهر کابل به طور اوسط در همین سال ۱۱۵ میلیون متر مکعب تخمین زده شده بود. با این حال با استخراج ۱۷۶ میلیون متر مکعب آب  در سال ۱۴۰۰ ه.ش، سه برابر آب تغذیه شده از این سه طبقه آبدار استخراج صورت گرفته است.

ناگفته نباید گذاشت که سطح آب‌های زیر زمینی که تمرکز کلی و استفاده جمعی از آن صورت می گیرد به طور سالانه پائین می‌رود. نظر به آمار و ارقام داده شده سطح آب‌های زیر زمینی کشور از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۸۵ ه.ش حد اقل یک متر و حد اکثر ۱۰ متر به طور اوسط ۵ متر پائین گزارش شده است. در حالیکه بر اساس گزارش پژواک از اداره ملی تنظیم امور آب در سال ۱۴۰۰ ه.ش از پائین رفتن ۱۲ متری سطح آبهای زیر زمینی خبر داده بود. آن گزارش افزوده بود که در مناظق خیرخانه سطح آب ۲۵ متر در کارته نو ۲۰ متر و در بگرامی ۴۰ سانتی متر پائین رفته است. همچنین از سوی این اداره گزارش شده است که در سرطان سال ۱۴۰۱ ه.ش سطح آب‌های زیر‌ زمینی شهر کابل در کمتر از یک سال شاهد کاهش قابل توجه ۱۲ متری بوده است. اما نظر به آخرین گزارش که ما از سوی آمریت تحلیل منابع آب‌های زیر زمینی دریافت نمودیم بیانگر این است که به طور اوسط در سال ۱۳۹۹ ه.ش سطح آب در شهر کابل یک متر و در سال ۱۳۹۸ ه.ش سه متر و در سال ۱۴۰۰ ه.ش پنج متر و در سال ۱۴۰۱ ه.ش سه متر پائین رفته است که نظر به این ارقام از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ ه.ش حد اوسط سطح آب در شهر کابل ۹ متر پائین رفته است، که بالاترین سطح در مناطق دشت برچی کابل و مناطق خیرخانه کابل تشخیص شده است. (۸)

بنابراین نظر به آخرین ارقام داده شده انتظار می‌رود که تقریبا تا سال‌های ۱۴۳۰ ه.ش حدود کمتر و یا بیشتر از ۶۰ متر دیگر سطح آب‌های زیر زمینی کابل پائین برود. در حالیکه اداره ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان ( NEPA ) در سال ۱۳۹۸ ه.ش هشدار داده بود که حدود ۷۰ درصد از آب‌های زیر زمینی شهر کابل به دلیل آلوده‌گی به مواد کیمیاوی و باکتریایی مخرب، غیر قابل استفاده می باشند. (۹)

از سوی دیگر شهر کابل در صورت حد اوسط بارنده‌گی ۳۱۲ ملی متر در سال، ظرفیت ۳۱۹٫۱۷۶ متر مکعب آب را در یک سال دارا خواهد بود. اما نظر به اینکه از یک سو کوه‌‌ها و تپه‌های داخل شهر به مناطق مسکونی یا اماکن رسمی تبدیل شده اند و از سوی هم به طور اغلب تمام سرک‌ها و کوچه‌ها به جای فرش سنگ قیر ریزی یا کانکریت شده که مانع جذب آب به داخل زمین می شوند، باعث شده است که یک مقدار بسیار کم آب‌های باران به داخل زمین جذب شوند. هرگاه ادارات مسؤول بخواهند ممکن است که ۵۰ درصد از باران‌های سالانه‌ی شهر کابل را که در بام‌ها و تخت‌بام‌ها می ریزد مدیریت نمایند، که در آنصورت می شود که از آب باران‌های ذخیره شده من حیث آب تغذیوی و یا در ساحات سبز استفاده نمود. (۶)

همچنین به ۲۰ تا ۲۵ درصد از شهروندانی شهر کابل به طور نوبتی توسط ریاست آبرسانی آب آشامیدنی می رسد که شهروندان کابل پیوسته از عدم تکافوی آن شکایت داشته و جهت مرفوع سازی ضرورت‌های آبی شان از تانکر‌های آب معدنی از سوی شرکت‌های تجارتی آب معدنی، آب خریداری می‌نمایند.

عوامل کمبود آب در شهر‌کابل

خشکسالی و تغییرات اقلیم: خشکسالی و تغییرات اقلیمی از عمده‌ترین عوامل کمبود آب در سطح جهان و به خصوص در افغانستان محسوب می‌شود. در گذشته‌ها موقعیت شهر کابل یکی از غنی‌‌ترین مناطق از حیث ریزش برف و باران بود، طوریکه در بالا تذکر داده شد به دلیل بالا رفتن درجه حرارت سطح زمین از یک سو، ریزش برف و باران تا حد زیادی کاهش پیدا کرده و از سوی دیگر سطح آب‌های زیر زمینی به حد کافی پائین رفته است.

افزایش بی‌رویه جمعیت: رشد بی رویه‌ی جمعیت در شهر کابل نیز یکی از عوامل عمده‌ی کمبود آب در این شهر ‌می‌باشد. طوریکه در سال ۱۳۷۹ ه.ش جمعیت شهر کابل حدود ۲٫۴ میلیون نفر گزارش شده است در حالیکه اکنون نفوس جمعی شهر کابل بیش از ۵ میلیون نفر تخمین می‌شود. با این حال نظر به آب استخراج شده در سال ۱۴۰۰ ه.ش هر فرد در کابل حدود ۳۵ متر مکعب به طور سالانه از آب‌های زیر زمینی استفاده کرده است در حالیکه مجموع آب‌های تغذیه شده در این سال ۴۴ ملیون متر مکعب آب بوده است. بنابراین از ارقام داده شده چنین به نظر می آید که شهر کابل ظرفیت نزدیک به دو ملیون نفر را دارد. حالا اگر در سال ۱۴۱۰ ه.ش رشد جمعیت در شهر کابل به ۷ ملیون برسد مصرف سالانه آب شهر کابل به طور سالانه به بیش از ۲۴۵ ملیون متر مکعب افزایش می یابد.

عدم موجودیت پلان شهری: با تأسف شهر کابل از کدام پلان شهری منظم برخوردار نبوده است. هر کسی هر کجایی به هر میزانی که خواسته ساختمان‌هایی را اعمار نموده است. بدون اینکه توجه اندکی به ساحات سبز و جذب آب صورت گرفته باشد، خود سرانه خانه یا بلند منزل خویش را با چاه آب مورد نظر خویش اعمار کرده است. در حالیکه گفته می‌شود پلان شهری زمان رئیس جمهور اسبق افغانستان، داود‌‌خان طوری بوده است که در هر نمره زمین، ۴۰ درصد آن تعمیر اعمار شود و از ۶۰ درصد آن من حیث ساحه سبز یا موقعیت جذب آب مورد استفاده قرار بگیرد. از سوی دیگر دیده می‌شود که کوه‌‌های وسط و اطراف شهر کابل إلا ماشاءالله به مناطق مسکونی تبدیل شده و همواره ساخت‌ساز و خرید و فروش این ساحات که از حیث جیو‌هایدرولوجیک مناطق مهم تغذیوی آب‌های زیر زمینیی در شهر می‌باشند، جریان دارد.

انکشاف بی رویه‌ی شهرک‌ها: از سوی دیگر شرکت‌های تجارتی بنابر ‌هر دلیلی در داخل شهر، یا در اطراف شهر خصوصا در ساحات جذب و تغذیوی آب شهر‌کابل شهرک‌هایی بنا نموده‌اند که این معضله باعث می‌‌شود جلوی طبیعی جذب آب گرفته شود و شهر کابل به کمبود آب رو‌به‌رو شود.

موجودیت شرکت‌های آبی در داخل شهر: موجودیت ده‌ها شرکت تولید نوشابه‌ها و آب‌های معدنی در داخل شهر‌کابل و انتقال این نوشابه‌ها به سایری ولایات باعث می‌شود که آب کابل به سایر ولایات تقسیم شود و مردم شهر به کمبود آب رو‌به‌رو شوند.

استفاده‌ی بی‌رویه‌ی شهروندان: استفاده‌ی بی رویه‌ی شهروندان کابل به دلیل نا آگاهی یا عدم اطلاع رسانی، از عمده‌ترین عوامل کمبود‌آب در شهر کابل می‌باشد. زیرا گاهی یک دسته‌گندنه در چندین سطل آب شستشو می‌شود. همچنین حویلی‌ها و کوچه‌ها با فشار آب پاک‌کاری می شوند که این خود اسراف در استفاده‌ آب و بی تفاوتی در مسؤولیت‌های شهروندی است.

سوء مدیریت ادارات دولتی: سوء مدیریت از سوی ادارات مسؤل عاملی دیگری کمبود آب در شهر کابل می‌باشد زیرا این ادارات نتوانسته‌اند تاکنون یک احصایه‌ گیری دقیق از چگونگی و کیستی مصرف کننده‌گان آب در شهر‌کابل داشته باشند و تا کنون نتوانستند اقدامات جدی و مهم عملی را فرا‌راه مدیریت آب در شهر کابل روی‌دست بگیرند. در حالیکه سال (۱۳۹۸ ه.ش) در زمان حکومتداری اشرف غنی رئیس جمهور پیشین، طرح‌های انتقال آب از بیرون به داخل شهر کابل و همچنین مدیریت آب‌های زیر زمینی در شهر کابل از سوی وزارت انرژی و آب به نشر رسیده بود، که جامه‌ی عمل به خود نپوشید و با گذشت دو سال از حکومت امارت اسلامی هنوز این موضوع عملی نگردیده است. (۱۰)

پالیسی امارت اسلامی جهت جلوگیری از بحران کمبود آب در شهر کابل

به نقل از ریاست عمومی منابع آبی در وزارت انرژی و آب، این وزارت اقداماتی را جهت مدیریت آب‌ در شهر کابل روی دست گرفته است. به گفته این وزارت کار روی طرح  و دیزاین انتقال آب دریای پنجشیر به شهر کابل جریان دارد و اما در مورد شروع کار عملی آن چیزی نمی‌گویند. از سویی هم می‌شود به جلوگیری از حفاری چاه‌های خود‌سر اشاره کرد؛ به گفته این وزارت هیچ کس حق ندارد بدون اجازه و اطلاع و بررسی مسؤولین امارت اسلامی در این حوزه، حلقه چاهی را حفر کند. با این حال ارقام درست چاه‌های عمیق و نیمه عمیق در شهر کابل تا کنون به طور دقیق آن مشخص نبوده اما در سال‌های گذشته بعضی از رسانه‌ها تعداد چاه‌ها در شهر کابل را حدود ۴۰هزار حلقه چاه گزارش داده و شبکه ارزیابی دولت تنها ۱۷۶ حلقه چاه را در این شهر زیر نظارت دارد. در این میان تنها ۳۰ حلقه چاه به سیستم کمپیوتری و تخنیکی ارزیابی تغییرات آبی وصل می‌باشد.

از سوی دیگر این وزارت تلاش دارد منابع مصرف آبی بیشتر در شهر کابل را که شامل شرکت‌ها، سونا‌های آبی، حمام‌ها، موتر‌شوی‌ها، مساجد و بلند‌منزل‌های مسکونی می‌شود شناسایی و احصائیه گیری نموده، حفاری چاه‌های تغذیوی را به این شرکت‌ها حتمی بسازد تا این شرکت‌ها بتوانند از این آب‌های ریچارج شده دوباره استفاده نمایند. همچنین این ریاست تلاش دارد آب‌های سطحی شهر کابل را مدیریت نموده ساحات سبز در شهر کابل را از این آب‌ها آبداری نماید. این طرح‌ها در حالی روی میز وزارت انرژی و آب قرار دارد که رئیس منابع عمومی آب در وزارت انرژی و آب افغانستان از نبود متخصصین و کدر‌های مسلکی در این زمینه و همچنین عدم موجودیت بودیجه کافی در این وزارت شکایت دارد. (۱۱)

همچنین مسئله‌ی طرح انتقال آب از دریای پنجشیر و دیگر مناطق بیرونی شهر کابل به داخل شهر موضوعی است که از سال‌ها بدین سو زمزمه می شود، اما از حالت عملی آن خبری نیست.

راه ‌حل‌های پیشگیرانه

نظر به موارد فوق راه حل‌های ممکن تخنیکی و سیاسی – اجتماعی زیر را خدمت خواننده‌گان محترم این شماره تقدیم میداریم:

• راه حل‌های تخنیکی
• با آنکه مشکل کمبود آب در شهر کابل یک مشکل جدی شهروندان کابل پنداشته می‌شود و بسیاری از نقاط شهر به آب کافی دسترسی ندارند، اما ساحات سبز، گلدان‌ها، زمین‌ها و باغ‌های زراعتی از آب نوشیدنی و شیرین آبداری می‌شوند. بنابراین چنین به نظر می‌آید که ادارات مختلف دولتی به خصوص وزارت انرژی و آب، وزارت زراعت و مالداری و شاروالی کابل در جلوگیری از بحران کمبود آب هماهنگ نمی‌باشند! بدین لحاظ نیاز است قبل از همه ادارات مختلف دولتی، جهت جلوگیری از بحران جدی کمبود آب در شهر کابل متفقانه و متحدانه وارد عمل شوند.
• از یک سو گمان می‌رود که آموزه‌های صرفه جویی در استفاده آب و جلوگیری از ضیاع آن، به طور درست برای عموم شهروندان اطلاع رسانی نشده است. بنابراین ضرورت است وزارت‌های معارف‌، تحصیلات، حج و اوقاف و اطلاعات و فرهنگ؛ از طریق صنف‌های درسی، امامان مساجد، رسانه‌ها و شبکه‌های اطلاع رسانی؛ آموزه‌های صرفه جویی آب را جهت جلوگیری از بحران قریب الوقوع آن به طور جدی به اطلاع عموم شهروندان برسانند.
• از سویی هم وزارت شهر‌سازی در هماهنگی با شاروالی و وزارت انرژی و آب، اجازه ندهند که در ساحات جذب و تغذیوی آب، شهرک‌ها و یا ساختمان‌ها اعمار گردد و یا اینکه از گذاشتن ساحات سبز هنگام تهداب گذاری ساختمان‌ها چشم پوشی صورت بگیرد.
• همچنین ضرورت است که راه‌حلی مناسب برای منابع مصرفی بیشتر آب در شهر کابل چون حمام‌ها، سونا‌های آبی، موتر شویی‌ها و… در نظر گرفته شود. به طور مثال می شود از حفاری چاه‌های تغذیوی از سوی این منابع و یا ذخیره سازی آب‌های استفاده شده‌ از سوی این منابع جهت آبداری ساحات سبز، پارک‌ها، و… نام برد.
• هر‌چند اتخاذ هر برنامه‌ای جایگاه خاص خودش را نسبت به صرفه جویی و جلوگیری از کمبود آب در شهر کابل می‌داشته باشد. اما نظر به ضرورت جدی مردم در بعضی از ساحات شهر کابل چون ساحات دشت‌برچی و مناطق خیر‌خانه، نیاز است انتقال آب از دریا‌ها و بند‌های بیرون و نزدیک شهر کابل اولویت کاری ادارات مسؤل قرار بگیرد.
• به طور مثال آب بند دریای پنجشیر یا صیاد نظر به طرح نخستین وزارت انرژی و آب، که ظرفیت ۲۱۰ میلیون متر مکعب آب را خواهد داشت. (۱۰) اگر به شهر کابل انتقال داده شود، نخست مشکلات آب نوشیدنی شهروندان و در کل بخش اعظمی از مشکلات آبی شهر کابل را مرفوع خواهد ساخت.

راه حل‌های سیاسی – اجتماعی

• انتظار می‌رود جامعه جهانی، به تمام نیاز‌های اولیه‌ی مردم افغانستان به خصوص بحران کمبود یا عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، در سراسر کشور و به خصوص در شهر کابل که رابطه مستقیم به وقوع فاجعه انسانی در این کشور دارد، توجه نموده اقدامات لازم را در هماهنگی با حکومت امارت اسلامی در پیوند به این معضله اتخاذ نمایند.
• از آنجاکه مردم افغانستان به مشکلات متعددی چون فقر، بیکاری، صحت و به خصوص کمبود جدی آب در بسیاری از مناطق کشور رو‌به‌رو هستند، بناء ضرورت است که جامعه‌ بین الملل موقف خود را نسبت به تعامل با حکومت فعلی افغانستان واضح سازد، زیرا دوام وضعیت مبهم در افغانستان به مشکلات مردم این کشور می‌افزاید.
• نظر به اینکه ادارات مرتبط به موضوع، به مشکل جدی کمبود کدر‌ها و متخصصین رو‌به‌رو هستند، بناء نیاز است که مسؤولین برنامه‌ی منظم و شفافی را جهت شناسائی و دعوت کدرها و متخصصین در این زمینه، در کشور و خارج از کشور‌ در نظر بگیرند تا باشد که به زودی از بحران قریب الوقوع و جدی کمبود آب در شهر کابل و دیگر مناطق افغانستان جلوگیری شود.
• نظر به جدیت موضوع حکومت امارت اسلامی مسؤلیت دارد جهت رفع مشکلات کمبود آب در کشور و به خصوص در پایتخت، زمینه سازی نماید تا نهاد‌ها و مؤوسسات بین المللی حوزه‌ی تغییرات اقلیمی در افغانستان حضور پیدا نموده برای حل این معضله همکاری تخنیکی و مالی نمایند.
• ضرورت است حکومت امارت اسلامی توجه مؤسسات و سرمایه گذاران داخلی و خارجی را که در مسیر بهبود تغییرات اقلیمی فعالیت داشته و در این عرصه سرمایه گذاری می کنند، جلب نموده؛ مشکل بحران کمبود آب در پایتخت را من حیث اولویت کاری به داوطلبی مؤسسات و شرکت‌ها پیشکش نماید.
• جهت جلب حمایت ملی پیرامون پروژه‌های بزرگ ملی چون اعمار آب بند‌ها از یک‌جا به‌جای دیگر، ضرورت است که حکومت امارت اسلامی برای تحکیم وحدت ملی و جلوگیری از افکار انحرافی، ذهنیت سازی نموده ملت‌را آماده‌ی همکاری نماید.

نتیجه

با آنکه بحران کمبود آب و تغییرات اقلیمی در عصر امروز ما یک معضل جهانی است. اما بدون شک نمی‌توان تمام دنیا را در یک سطح بررسی کرد. بنابراین اکثریت تام ملت ما به خصوص شهروندان کابل که در پر نفوس ترین شهر کشور به سر می‌برند به بحران قریب الوقوع جدی کمبود آب رو‌به رو می‌باشند. هرگاه وضعیت کنونی ادامه پیدا کند، تا سال‌های ۱۴۱۰ و ۱۴۲۰  فاجعه انسانی به نسبت کمبود آب در شهر کابل دور از تصور نخواهد بود.

حکومت امارت توجه جدی خویش را برای رفع نیاز‌های اولیه‌ی مردم خویش پیوسته بکار بسته، با درک اهمیت و جدی‌بودن معضله کنونی آب توجه جدی ادارات مربوطه را نسبت به عدم وقوع جامعه در فاجعه انسانی، مبذول داشته تا به زود ترین فرصت اقدامات عملی را روی دست گیرند. و زمینه‌ی همکاری مؤسسات ملی و بین المللی را در رفع این نیازمندی نیز مساعد سازد.

چنان‌چه صرفه جویی در استفاده آب و جلوگیری از ضیاع آن و همچنین حفاظت از محیط زیست، در عصر ما حیثیت رسالت انسانی را دارد. بر این اساس ضرورت است که همه‌ی اقشار جامعه اعم از فقیر و غنی برای جلوگیری از وقوع بحران جدی کمبود آب تلاش نموده راهکار‌های پیشگیرانه ممکن خویش را بکار گیرند.

منابع

۱٫ DW: ملل متحد از بحران قریب الوقوع آب در جهان هشدار می دهد، ۲\۱\۱۴۰۲، لینک:

https://www.dw.com/fa-af/%D9%85%D9%84%D9%84-%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%82%D9%88%D8%B9-%D8%A2%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%AF/a-65075908

۲٫ امینی، مهدی حاج و فیض پور محمد علی، (۲۰۲۲)، تحلیل روند آب مصرفی صنایع ایران، فصل نامه علمی، سال ۱۷، شماره ۲، ص ۷۴ ؛ لینک:

      https://jnet.ihcs.ac.ir/article_7839_743bd2e38c86153634cc50ae7cd7dfbb.pdf

۳٫ یونیسف، (۲۰۲۲) ، گزارش وضعیت بشری افغانستان؛ لینک:

https://www.unicef.org/afghanistan/media/8146/file/2022-UNICEF-Afghanistan-Humanitarian-Year-End-Situation-Report-DARI.pdf

۴٫ رادیو آزادی، (۲۰۲۳)، روز جهانی آب؛ یک باشند کابل: آب آشامیدنی را …، لینک:

 https://da.azadiradio.com/a/32329431.html

۵٫ ویکیپیدیا، کابل، لینک:

https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84

۶٫ Khwaja Mohammad Ashraf Noori and Mohammadf Nasim Nasimi, (2019), Kabul City Groundwater and Need for Artificial Recharge; link:

https://avestia.com/ICCSTE2019_Proceedings/files/paper/ICCSTE_215.pdf

7. RainfallP/ Precipitation in Kabul, Afghanistan; link:

http://www.kabul.climatemps.com/precipitation.php

۸٫ سید محمد منصور میرزاد، آمر تحلیل منابع آبهایی زیر زمینی، ریاست منابع زیر زمینی، وزارت انرژی واب افغانستان، کابل.

۹٫ بی بی سی، (۲۰۱۷)م ۷۰ درصد آب های زیرزمینی کابل آلوده است، لینک:

https://www.bbc.com/persian/afghanistan-40087498

۱۰٫ وزارت انرژی و آب، (۲۰۱۹م)، نخستین طرح منابع آب های …، لینک:

https://mew.gov.af/dr/%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%AA%D8%B4%D8%AE%DB%8C%D8%B5-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%A2%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%B7%D8%AD%DB%8C-%D9%88-%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%AF

۱۱٫       نثار احمد مموزی، رئیس عمومی منابع آب، وزرات آب و انرژی افغانستان، کابل.