چهل سال قبل از امروز (۳ حوت ۱۳۵۸ هـ ش) در حالیکه بیش از ۵۷ روز از تجاوز نیروهای شوروی در افغانستان گذشته بود، مردم کابل بر علیه نیروهای اشغالگر شوروی و حکومت دست نشانده آن دست به یک قیام تاریخی و حماسه ساز زدند. قیام کننده گان سوم حوت کابل، با سر دادن شعارهای الله اکبر، مرگ بر شوروی و مرگ بر کمونیزم، از یک طرف انزجار و نفرت شان نسبت به تجاوز ارتش سرخ به افغانستان و حکومت دست نشانده شان ابراز نمودند، و از جانب دیگر این پیام را به جهانیان رساندند که مردم افغانستان اشغال را قبول نکرده و بر علیه آن ایستادگی و مقاومت خواهند کرد.
هر چند این قیام توسط نیروهای شوروی و سربازان حکومتی با زور نیزه خاموش ساخته شد اما، جرقه آن، آتش جهاد را بر ضد تجاوز شوروی و حکومت دست نشانده چنان شعله ور ساخت که در فرجام سبب نابودی نه تنها حکومت دست نشانده در افغانستان گردید بل، اتحاد جماهیر شوروی را که خود را شکست ناپذیر لقب داده بود به کام نابودی کشاند. در این تحلیل کوشیده شده تا روی جریان قیام، گستردگی، پیامدها و پیام های این قیام تمرکز صورت گیرد.
جریان قیام و گستردگی آن
متأسفانه چیزهای زیادی در مورد قیام سوم حوت به قید تحریر نیامده. آنچه از اظهارات شفاهی و مقالات محدود درین عرصه، برمی آید اینست که قیام سوم حوت از منطقه خوشحال خان شهر کابل طوری آغاز شد که پایتخت نشینان قبل از آن توسط شب نامه ها از این قیام آگاهی حاصل نموده بودند. در ساعت ۷:۳۰ شب سوم حوت مردم روی بام های خانه خود برآمده با سر دادن شعارهای الله اکبر، مرگ بر شوروی و مرگ بر کمونیزم مخالفت شدید شان را با تجاوز شوروی و حکومت دست نشانده شان ابراز نمودند و شماری از آنان الله اکبر گویان در جاده ها ریخته و ماموریت های پولیس ناحیه اول شهر کابل را تحت تصرف شان در آورده و خلع سلاح کردند. فردای آن مردم در حالیکه بیرق های سبز را با خود حمل می نمودند با سر دادن شعار الله اکبر، مرگ بر شوروی و مرگ بر کمونیزم تعداد از سانه ها (رقاص خانه ها) را در ناحیه اول و دوم شهر کابل به آتش کشیدند.
گستردگی این قیام به حدی بود که تقریبا می شود گفت که تمام کابل را شامل می شد. شهر کهنه، شامل چنداول و پل خشتی، دارالامان، خیرخانه، چهل ستون، افشار، خوشحال مینه، قلعه فتح الله، جمال مینه، جاده محمد خان، سالنگ وات، دشت برچی و تعداد از مناطق و نواحی دیگر را در بر گرفته بود.
شهر کابل تا ساعت ۱۲:۰۰ ظهر روز جمعه ۳ حوت در تحت کنترل قیام کننده گان قرار داشت. شوروی ها و دست نشانده گان شان به گمان اینکه کودتای از سوی شاخه های نهضت اسلامی افغانستان صورت گرفته است در محلات امن پناه برده بودند.
با وجود که تعداد از مورخین و کارشناسان به این باور اند که قیام سوم حوت یک قیام خودجوش بوده و از قبل برنامه ریزی نشده بود، اما، پیش زمینه این قیام در عرصه های بیداری و آگاهی دهی توسط نهضت اسلامی در افغانستان بوجود آمده بود. همچنان این قیام به باور بسیاری از اعضای نهضت اسلامی افغانستان یک قیام کاملا سازمان دهی شده از سوی این نهضت بوده است، که نشر و پخش شب نامه ها به منظور دعوت مردم به قیام را یکی از دلایل پلان شده بودن قیام سوم حوت می دانند. در شب نامه ها از مردم فقط خواسته شده بود که در شب سوم حوت بالای بامهای شان برآمده و ندای الله اکبر را سر دهند، این مردم بودند بنا بر احساسات که داشتند در جاده ها ریختند که به این صورت کنترول از دست طراحان این قیام خارج شد.
در واکنش به این قیام، نیروهای ارتش سرخ شوروی و حکومت دست نشانده شان پس از آنکه دانستند که قیام کننده گان مردم ملکی اند و خلع سلاح؛ در بعد از ظهر سوم حوت، از زمین و هوا قیام کننده گان را مورد حمله قرار داده و صدها تن را به خاک و خون کشیدند و هزاران تن دیگر راهی زندان نمودند که بعضی از آنها ماه ها و حتی سالها بدون تعین سرنوشت در عقب میله های زندان باقی ماندند. با وجود که تعداد دقیق کشته شده کان، زخمی ها و زندانیان این رویداد به دلیل کنترول شدید حکومت و نیروهای شوروی معلوم نیست اما، شماری از پژوهشگران آمار کشته و زخمیان حادثه را بین دو تا هشت هزار تن تخمین نموده اند.
نکته مورد توجه قضیه این است که قیام سوم حوت در شهر کابل صورت گرفته بود، همان کابل که در یک جوی اختناق و خفقان آوری به سر می برد و از نظر کمونیست ها، گهواره انقلاب کبیر ثور محسوب می گردید. حلقات حکومت دست نشانده قبل از قیام مردم کابل این ادعا را داشتند که روستائیان کشور از درک اهداف انقلاب ثور عاجز اند و کشورهای مخالف حکومت کمونیستی افغانستان از احساسات پاک آنها استفاده کرده و آنان را بر علیه حکومت تحریک می نمایند، در مقابل شهر نشینان از اینکه با سواد اند حقیقت را درک می کنند. قیام سوم حوت کابلیان این ادعای حلقات کمونیستی را به چالش کشیده و غلط ثابت کرد. قبل از قیام سوم حوت روستائیان کشور نیز گمان می کردند که کابل نشینان بیشتر کسانی اند طرفدار دولت دست نشانده، اما، قیام سوم حوت این پیام را به روستائیان رسانید که آنها با روستانشینان کشور آرمان مشترک و هدف واحد دارند.
یک سال قبل از قیام حوت کابل، باشنده گان هرات به همکاری افسران و سربازان فرقه ۱۷مستقر در آن ولایت، بر علیه رژیم دست نشانده دست به قیام زده و حماسهء 24 حوت 1357 ه ش را رقم زدند. این قیام سه روز دوام کرده و در فرجام؛ حدود ۲۴ هزار تن از قیام کننده گان توسط نیروهای طرفدار رژیم از زمین و هوا به رگبار بسته شده و به قتل رسیدند. گزارش هایی وجود دارند که نیروهای هوایی شوروی نیز در سرکوب قیام کننده گان هراتی نقش داشته اند.
پیامد ها و پیام ها
قیام سوم حوت به مردم افغانستان الهام و جرئت بیشتر بخشید تا بر ضد تجاوز شوروی ها و نیروهای حکومتی دست نشانده شان دست به قیام های مسلحانه و غیر مسلحانه بزنند. دیری از این قیام نگذشته بود که در هر گوشه کشور مردم قیام های را بر علیه تجاوز شوروی و حکومت دست نشانده شان به راه انداختند، که دامنه این امر با گذشت هر روز بیشتر و بیشر شده رفت و در نتیجه جهان را از هیولای کمونیزم نجات داد.
در اوایل امر، جهانیان اصلا این گمان را نداشتند که مردم افغانستان بتوانند در برابر نیروی ارتش سرخ شوروی و حکومت دست نشانده شان ایستادگی نمایند، اما، قیام سوم حوت در قلب افغانستان (کابل) این باور جهانیان را تا حدی به چالش کشید و پس از یکی دو سال دیگر، تمام دنیا به این قناعت رسید که مردم افغانستان قادر اند در برابر ارتش سرخ شوروی مقاومت نموده و آنرا به زانور در آورند. به همین خاطر دنیا بخاطر سرکوب اتحاد شوروی، با قوت در کنار مجاهدین قرار گرفتند.
هر چند قیام های زیادی قبل از این در مناطق روستایی کشور صورت گرفته بود اما، ویژه گی قیام مردم کابل در سوم حوت در این بود که نخستین بار و با این وسعت در قلب افغانستان صورت گرفته بود که این پیام های زیادی را به همراه داشت و دارد.
مردم کابل در قیام سوم حوت چنان تصویر یک رنگی را به نمایش گذاشتند که تاریخ نظیر آن را کمتر در حافظه داشت. در زمانیکه مردم کابل قیام سوم حوت ۱۳۵۸ هـ ش راه اندازی نمودند، اتحاد جماهیر شوروی یکی از ابر قدرت های دنیا بود. چنان در عرصه نظامی توانمندی داشت که خود را مظهر جبر تاریخ و قطب شکست ناپذیر لقب داده بود. با وجود این قدرت دولتی افغانستان نیز در اختیار کسانی قرار داشتند که بارها از شوروی ها خواسته بودند که به افغانستان تجاوز نمایند. در چنین یک وضعیت بود که مردم کابل بر علیه نیروهای شوروی و حکومت دست نشانده شان دست به قیام زد در حالیکه به جز شعار های الله اکبر، مرگ بر شوروی و مرگ بر کمونیزم دیگر اسلحه ی در اختیار نداشتند، این قیام اگر از یک طرف پیام شهامت و مردانگی مردم افغانستان را با خود داشت، از جانب دیگر، اعلان آشکاری بود برای تمام جهانیان که دیگر ضرور نیست از اتحاد جماهیر شوروی و قشون سرخ هراسی داشته باشید؛ زیرا که این دو به زودی در افغانستان شکست خواهند خورد.
پیشنهادات:
- وزارت اطلاعات و فرهنگ و رسانه های دولتی و خصوصی باید به روز های تاریخی مردم افغانستان ارج قائل گردیده در کنار سائر روز ها، از روز سوم حوت نیز تجلیل شایان شان نمایند.
- شاهدان قیام سوم حوت باید خاطرات شان از جریان این روز حماسه خیز را همراه با درسها و اندرزهای مستفاد از آن، به رشتهء تحریر در آورده و درج صفحات تاریخ معاصر کشور سازند. همچنان؛ نویسندگان و ادبای کشور باید حماسهء سوم حوت را با آثار زیبای شان جاودانه بسازند.
- جریانات سیاسی و مدنی کشور و اقشار مختلف مردم به خصوص نسل جوان؛ باید تاریخ معاصر افغانستان را با تمام نشیب و فراز آن مورد مطالعهء دقیق قرارداده، آیندهء وطن را به اساس درسهاییکه از تاریخ کشور آموخته اند، ترسیم نمایند. در غیر آن؛ ملتیکه حافظه ندارد، نمی تواند در میان ملتها زندگی باعزت و سر افراز داشته باشد.
================================================================
منابع
- پیرزاده غزنوی، ابوذر، تاریخ سیاسی افغانستان معاصر۴، نوبت چاپ: اول، ناشر: انتشارات حامد رسالت.
- مایار، احسان الله، قیام ملت افغانستان، جلد دوم
- طنین ظاهر، افغانستان در قرن بیستم
- امت: یادی از قیام سوم حوت در شهر کابل – مصاحبه با استاد موسی فریور استاد فاکولته حقوق و علوم سیاسی پوهنتون کابل و یکی از شاهدان صحنه
https://www.nooraf.tv/