رئیس جمهور افغانستان هفتۀ گذشته در سخنرانی‌اش در ولایت پکتیا، برای نخستین بار روسیه را رسما به حمایت طالبان متهم کرد و گفت: «طالبان از کسانی کمک دریافت می‌کنند که خون یک‌ونیم میلیون افغان را ریختانده‌اند». هرچند رئیس جمهور غنی از کشوری نام نبرد، اما هدف سخنان وی اشاره به روسیه بود.
رئیس جمهور غنی این اظهارات را در مراسم همدردی با خانواده‌های قربانیان حملۀ طالبان بر قوماندانی ولایت پکتیا ابراز داشت که در پی آن به شمول قوماندان امنیۀ این ولایت، نزدیک به ۶۰ تن کشته و حدود ۲۳۶ تن دیگر زخم برداشتند.
گرچند پیش از این نیز مقام‌های افغان و امریکایی از جمله ریکس تیلرسن وزیر خارجۀ ایالات متحده، روسیه را به کمک نظامی با طالبان متهم کرده بود، ولی این نخستین بار است که بلندترین مقام حکومت افغانستان روسیه را به پشتیبانی گروه طالبان متهم می‌کند.
وزارت خارجۀ روسیه در واکنش سخنان رئیس جمهور افغانستان، با نشر خبرنامه‌ای گفته است که مسکو، افغانستان را به عنوان یک کشور دوست می‌بیند و اینگونه اظهارات از شخص اول افغانستان برای آنان “قابل قبول” نیست.[۱]
در این تحلیل روابط کابل-مسکو، روابط دو کشور پس از روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی و تنش‌های اخیر در این روابط، مورد بررسی قرار گرفته است.
روابط کابل-مسکو
در قرن نوزدهم میلادی افغانستان به میدان رقابت “بازی بزرگ” انگلیس‌ها و روس‌ها تبدیل شد. در قرن بیستم میلادی روسیه به یکی از کمک‌کننده‌گان مهم خارجی در عرصۀ اقتصادی و نظامی برای افغانستان مبدل گردید و از سال ۱۹۵۴م تا سال ۱۹۷۸م در بخش‌های اقتصادی و نظامی بیش از یک میلیارد دالر به افغانستان کمک نمود. در این زمان نیز افغانستان به میدان رقابت‌های قدرت‌های بزرگ جهان تبدیل شده بود؛ اما این بار به جای انگلیس‌ها در مقابل روس‌ها، امریکایی‌ها قرار داشتند.
روس‌ها تا سال ۱۹۹۱م با حکومت‌های متحد و هم‌فکر خود در افغانستان کمک می‌کردند؛ ولی زمانیکه در افغانستان شکست خوردند، استراتیژی خود را در قبال این کشور تغییر دادند و در ماه نوامبر همین سال از جمله هفت تنظیم مجاهدین افغان، نماینده‌گان چهار تنظیم که در رأس آن‌ها استاد برهان الدین ربانی قرار داشت، با بوریس یلتسین رئیس جمهور وقت روسیه در مسکو دیدار و توافق کردند که در مقابل آزادی اسیران روسی از سوی مجاهدین، مسکو مشاورین خود را از کابل بیرون می‌کند و نیز از همکاری با حکومت داکتر نجیب الله دست می‌بردارند.
باوجود تقویت همکاری‌های روسیه با مقام‌های مجاهدین پس از سقوط رژیم داکتر نجیب الله، جنگ‌های داخلی در افغانستان آغاز شد، تا اینکه در اگست ۱۹۹۲ سفارت روسیه نیز در کابل بسته شد، اما روابط دیپلوماتیک مسکو با رژیم مجاهدین از طریق قنسولگری روسیه در مزارشریف تا زمان بسته شدن آن در سال ۱۹۹۷م ادامه یافت. از آن ببعد نیز روسیه یکی از حامیان اصلی “ائتلاف شمال” که از مخالفان قوی طالبان بود، باقی ماند.[۲]
پس از حملات یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱، مسکو نه تنها اینکه از سیاست ضد طالبانی واشنگتن حمایت کرد، بلکه برای ادامۀ عملیات نظامی علیه طالبان، بر همکاری‌های گونه‌گون از جمله ترانزیت نظامیان امریکایی، همکاری‌های اطلاعاتی و سایر همکاری‌های سیاسی، با ایالات متحده امریکا موافقت کرد.
پس از سال ۲۰۰۱م تا دورۀ دوم ریاست جمهوری حامد کرزی روابط دو کشور عادی بود، ولی در دورۀ دوم حامد کرزی به دلیل مخالفت‌های او با واشنگتن، این روابط گرم‌تر و رفت‌وآمدهای مقام‌های افغان به روسیه، بیشتر شد.
حکومت وحدت ملی و روابط با روسیه
با روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی، کابل در تلاش اجماع منطقوی در امر مبارزه با افراط‌گرایی و “تروریزم” برآمد. برای دستیابی به همین هدف، رئیس جمهور غنی و حنیف اتمر مشاور امنیت ملی وی، سفرهایی به روسیه نیز داشتند و روس‌ها نیز دست همکاری را به افغانستان دراز کرد.
حکومت افغانستان گمان می‌کرد که ناامنی‌ها در شمال کشور و آغاز فعالیت گروه “دولت اسلامی” در افغانستان می‌تواند موجب ترغیب روس‌ها به کمک‌های نظامی بیشتر با افغانستان گردد، اما بالعکس مسکو بر مبارزۀ حکومت افغانستان با جنگجویان داعش در افغانستان مشکوک شد و به دلیل نزدیکی روابط با طالبان، روابط کابل-مسکو روبه خرابی گذاشت.
باآنکه در سه سال گذشته مقام‌های بلندرتبۀ دو کشور سفرهای رسمی به کابل و مسکو نیز داشتند، ولی این روابط از بی‌اعتمادی‌ها بیرون نشد. نشست سه‌جانبۀ روسیه-چین-پاکستان که در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۶ بدون حضور نماینده‌ای از حکومت وحدت ملی روی قضیۀ افغانستان در مسکو برگزار گردید، نشانگر بی‌اعتمادی روز افزون میان افغانستان و روسیه بود و در ادامۀ این بی‌اعتمادی‌ها اکنون سخنان اخیر رئیس جمهور غنی مبنی بر حمایت روسیه از طالبان و واکنش تند روسیه به اظهارات وی، این روابط را بیش از پیش وخیم‌تر ساخت.
تنش‌ها در روابط کابل- مسکو
حکومت وحدت ملی زمانی در افغانستان تشکیل یافت که گروه «دولت اسلامی» با اعلام «خلافت» در اوج نفوذ خود در عراق و سوریه بود. ولادمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در اواخر سال ۲۰۱۴ از احتمال نفوذ گروه داعش در افغانستان ابراز نگرانی کرد و بعدا همین قضیه (حضور جنگجویان داعش در افغانستان) باعث تیره‌گی روابط و بی‌اعتمادی‌های عمیق در روابط میان دو کشور گردید. در طول دو سال گذشته مقام‌های روسی مکررا از حضور جنگجویان این گروه در افغانستان ابراز نگرانی می‌کنند. نگرانی‌ها و بی‌باوری‌های روسیه زمانی بیشتر شد که به قول برخی مقام‌های محلی حکومت و اعضای پارلمان، طیاره‌های ناشناس در مناطق تحت نفوذ این گروه نشست کرده‌اند.
مقام‌های روسی، به خصوص نمایندۀ خاص روسیه در افغانستان، مکررا سیاست‌های امریکا در امر مبارزه با “تروریزم” و در مجموع سیاست‌های آن کشور در منطقه را، مورد انتقاد قرار داده است. روسیه در واکنش به اعلام استراتیژی جدید امریکا برای افغانستان و آسیای جنوبی نیز، این استراتیژی را تأسف‌بار خواند و گفت که طرح اعلام شده از سوی رئیس جمهور دونالد ترامپ یک “رویگرد بیهوده” است.[۳]
در جانب دیگر، ناتو و امریکا، روسیه را به حمایت از طالبان متهم می‌کند و مقام‌های افغان و امریکایی نگران روابط روسیه و طالبان اند. به تازه‌گی روزنامۀ تایمز (The Times) گزارش داده است که روسیه به شرکت‌های وابسته به طالبان در افغانستان تیل می‌فرستند و طالبان با فروش این تیل، هر ماه به ارزش دو نیم میلیون دالر پول به دست می‌آورند و با آن سلاح و مهمات خریداری می‌کنند.[۴]
ریکس تیلرسن، وزیر خارجۀ امریکا در ماه اگست سال جاری میلادی اظهار داشت که روسیه طالبان را مسلح می‌کند که واضحاً نقض اصول بین‌المللی است. وزیر خارجۀ روسیه اما گفت که هیچ مدرکی در مورد همکاری روسیه با طالبان تاهنوز ارائه نشده است. وی قبول کرد که روسیه تنها در بارۀ مصونیت اتباع روسیه و نیز تشویق طالبان به مذاکرات صلح با دولت افغانستان، با طالبان در تماس است.
ضمیر کابلوف نمایندۀ خاص روسیه برای افغانستان در ماه جولای سال روان میلادی گفت که اگر دولت افغانستان و امریکا در مبارزه با گروه “دولت اسلامی” در افغانستان ناکام شوند، مسکو در این مورد بی‌تفاوت نخواهد ماند و به گزینۀ نظامی متوسل خواهد شد. چیزی که تصویر مبدل شدن افغانستان به میدان جنگ امریکا و روسیه را با خود دارد. حکومت افغانستان نیز در واکنش به اظهارات این مقام روسی، هشدار داد که داشتن هر نوع تماس با گروههای “تروریستی” از سوی هر کشوری، می‌تواند وضعیت را در منطقه خطرناک کند.
نتیجه‌گیری
روابط افغانستان و روسیه از سه سال به این‌سو روبه خرابی نهاده است. هرچند قضیۀ حضور جنگجویان گروه داعش در افغانستان روی این روابط تاثیر گذاشته، ولی در کل روسیه در یک جنگ سرد با ایالات متحده در افغانستان درگیر است.
روابط روسیه با طالبان یک حقیقتی است که نه تنها مقام‌های افغان و امریکایی در مورد آن سخن گفته، بلکه روس‌ها و طالبان نیز آنرا می‌پذیرند، ولی حکومت افغانستان و امریکایی‌ها به صورت عمدی در مورد روابط روسیه و طالبان مبالغه می‌کنند و این قضیه بیشتر جنبۀ تبلیغاتی دارد. مقام‌های روسی نیز در این مورد اظهارات ضد و نقیض داشته‌اند، ولی در کل از همکاری‌های نظامی روسیه با این گروه انکار می‌کنند و تماس‌های خویش را به تلاش‌ها برای حل مسالمت‌آمیز قضیۀ افغانستان، جلوگیری از نفوذ و پیشروی جنگجویان گروه داعش به آسیای میانه و مصؤنیت دیپلومات‌های شان در افغانستان، توجیه می‌کنند.
در حال حاضر و پس از سخنان اخیر رئیس جمهور غنی، به نظر می‌رسد بی‌اعتمادی‌ها در روابط کابل-مسکو افزایش خواهد یافت، چون روسیه بدون شک از جنگ سرد با امریکا در این کشور عقب نخواهد رفت و این وضعیت به زیان افغانستان و پیچیده‌تر شدن هرچه بیشتر قضیۀ افغانستان می‌انجامد.
پایان
[۱] خبرگزاری افق: «روسیه: اظهارات رییس جمهور غنی مبنی بر حمایت مسکو از طالبان قابل قبول نیست»، ۲۴ اکتوبر ۲۰۱۷، آنلاین:
http://www.ufuqnews.com/archives/67197
[۲] Richard Weitz, Moscow’s endgame in Afghanistan, Conflict Quarterly, Winter: 1992.
[۳] بی بی سی فارسی: «روسیه استراتژی امریکا در افغانستان را “خط‌‌مشی بیهوده” خواند»، ۲۴ اگست ۲۰۱۷، در لینک ذیل:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan-41038325
[۴] رادیو آزادی: «آیا روسیه به طالبان مواد سوخت می‌دهد؟» ۱۶ اکتوبر ۲۰۱۷، به لینک ذیل مراجعه نمایید:
https://da.azadiradio.com/a/28797895.html