کشورهای اروپایی تدابیر شدید امنیتی در سرحدات خویش، به منظور جلوگیری از ورود پناهجویان غیر قانونی به خاک این کشورها، را اتخاذ کرده‌اند و پناهجویان افغان عمده‌ترین قربانیان در سرحدات اروپا هستند. بحران پناهجویی در اروپا سبب شده تا شماری از کشورها تحت فشار قرار بگیرند و میان پناهجویانی که به اروپا رفته‌اند، تفاوت قایل شوند. به همین دلیل، به پناهجویان سوریه و عراق اولویت داده می‌شود.
از همین جاست که در ۲۴ فبروری ۲۰۱۶ حدود ۱۳۵ تن پناهجوی افغان بگونه‌ی داوطلبانه در یک پرواز اختصاصی از جرمنی به افغانستان برگشتند[1] و بر اساس ارقام سفارت افغانستان در آلمان، حدود ۱۰۰۰ پناهجوی دیگر نیز درخواست بازگشت داوطلبانه به افغانستان دادهاند. این‌ها کسانی اند که درخواست پناهنده‌گی شان از سوی آلمان پذیرفته نشده است.
بر اساس گزارش “لاس انجلس تایمز” روزنامۀ مشهور امریکایی، یک سوم پناهجویانی که به اروپا رفته اند، افغان‌ها تشکیل می‌دهند و حداقل ۵۰۰۰ پناهجوی افغان در اثر تدابیر شدید سرحدی در مرزهای یونان و مقدونیه گیر مانده‌اند.
از سوی دیگر، پاکستان بر اساس توافقنامه‌ی که با افغانستان امضاء کرده بود، باید به آنعده از مهاجرین افغان که هنوز راجستر نگردیده، کارت‌های مهاجرت توزیع می‌نمود و نیز میعاد کارت‌های کسانی که قبلاً راجستر گردیده‌اند، تمدید می‌نمود. ولی این کار تا هنوز صورت نگرفته است. به همین دلیل، پولیس ایالت خیبر پشتونخواه، ۶۰۰ مهاجر افغان را به دلیل نداشتن اسناد قانونی بازداشت کرده‌اند.
چگونگی مراحل روند مهاجرت افغان‌ها به اروپا، موقف کنونی حکومت افغانستان در قبال مهاجرین، چگونگی وضعیت مهاجرین افغان در اروپا و گشورهای همسایه و سرنوشت آیندۀ آنها، موضوعاتی اند که در این بخش تحلیل به آن پرداخته شده است.
مهاجرت به کشورهای صنعتی
افغان‌ها تاریخ طولانی مهاجرت دارند و مهاجرت‌های آریایی‌ها گواه این تاریخ می‌باشند. ولی در تاریخ معاصر، روند مهاجرت افغان‌ها به کشورهای صنعتی[2] و کشورهای همسایه، به دنبال کودتای کمونیستی هفت ثور ۱۳۵۷ و حملۀ شوروی بر افغانستان، آغاز گردید.
در سال ۱۹۸۲ تعداد مهاجرین افغان در کشورهای صنعتی به ۲۰۲۲ تن می‌رسید و این تعداد همه‌ساله افزایش می‌یافت که بالآخره در سال ۱۹۸۹ شمار مهاجرین افغان در کشورهای صنعتی به ۶۵۵۳ تن رسید.
با خروج نیروهای شوروی از افغانستان، جنگ داخلی در کشور آغاز گردید که از لحاظ اقتصای نیز ضربه شدیدی را متحمل گردید. به این ترتیب روند مهاجرت افغان‌ها به کشورهای صنعتی سرعت گرفت. از زمان خروج شوروی از افغانستان الی سال ۲۰۰۱ میلادی تعداد مهاجرین افغان در کشورهای صنعتی بر ۵۴۶۲۰ تن بالغ گردید. قابل یادآوری است که این‌ها تنها کسانی بودند که در کشورهای مذکور به آنها تابعیت داده نشده و به حیث پناهنده شناخته می‌شدند. در این مرحله شمار زیادی از افغان‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی به اروپا مهاجرت نمودند که بیشتر آنها تابعیت آن کشورها را نیز اخذ نمودند.
با آغاز حملۀ امریکا بر افغانستان، تعداد مهاجرین افغان در کشورهای صنعتی بار دیگر روبه افزایش نهاد و در سال ۲۰۰۲ شمار مهاجرین افغان در این کشورها، به ۱۵۲۴۶۶ تن رسید. اما پس از سال ۲۰۰۲ الی ۲۰۰۷ تعداد مهاجرین افغان در کشورهای صنعتی کاهش یافت و در سال ۲۰۰۷ این رقم به ۱۰۴۵۵۹ تن رسید. از سال ۲۰۰۸ به این‌سو به دلیل نا امنی‌ها و مشکلات اقتصادی در کشور، تعداد مهاجرین افغان در کشورهای صنعتی جهان همه‌ساله افزایش یافت و تنها در سال ۲۰۱۵ بیش از ۲۵۰ هزار افغان در کشورهای اروپایی درخواست پناهنده‌گی دادهاند.
مهاجرین افغان در کشورهای همسایه
روند مهاجرت گروهی افغان‌ها به کشورهای همسایه نیز پس از کودتای ثور آغاز گردید و با اشغال افغانستان توسط شوروی، تعداد مهاجرین افغان در کشورهای همسایه به اوج خود رسید. پس از موافقتنامۀ ۱۹۸۸ ژنیو، روند بازگشت مهاجرین به افغانستان آغاز گردید.
در زمان جنگ‌های داخلی نیز تعدادی از افغان‌ها به پاکستان مهاجرت نمودند، اما پس از سال ۲۰۰۱ به صورت گروهی به افغانستان برگشتند که تا حال حدود ۵.۸ ملیون مهاجر افغان از کشورهای همسایه به کشور برگشته اند و بیش از پنج ملیون افغان هنوز هم در کشورهای همسایه مهاجر اند.
در سال ۲۰۱۵ کشورهای ایران و پاکستان توافق کردند که مهاجرین افغان را اخراج اجباری نخواهند کرد. هر دو کشور همچنان توافق کردند تا مهاجرینی که راجستر نشده‌اند، راجستر خواهند کرد. ولی تا هنوز مهاجرین افغان در این کشورها راجستر نگردیده‌اند و میعاد کارت‌های مهاجرت آنها در پاکستان نیز تمدید نگردیده است.
اهمیت قضیۀ مهاجرین افغان
بربنیاد ارقام غیر رسمی شمار مهاجرین افغان در کشورهای همسایه به ۵.۵ ملیون تن می‌رسد که از این جمله ۱.۴ میلیون مهاجر راجستر شده و حدود دو ملیون مهاجر ناراجستر تنها در پاکستان زنده‌گی می‌کنند. در ایران نیز حدود یک ملیون مهاجر راجستر شده و حدود دو ملیون مهاجر ناراجستر زنده‌گی می‌کنند. در کشورهای صنعتی نیز ده‌ها هزار افغان قبلاً در مهاجرت به سر می‌بردند و بیش از ۲۵۰ هزار افغان در ۲۰۱۵ به اروپا رسیده‌اند.
در کنار این، حدود یک ملیون بی‌جا شده‌گان داخلی و هزاران مهاجر وزیرستانی در داخل افغانستان نیز وجود دارند. مجموع همین ارقام، یک پنجم نفوس افغانستان را تشکیل می‌دهد. بنابراین، قضیۀ مهاجرین با در نظر داشت ابعاد انسانی، حقوقی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی آن برای حکومت افغانستان، در کنار قضیۀ صلح و امنیت، یکی از قضایای مهم به شمار می‌رود.
سال ۲۰۱۵ و مهاجرت افغان‌ها به اروپا
بر بنیاد آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت، از ماه جنوری ۲۰۱۵ الی ۲۷ جنوری ۲۰۱۶ حدود ۱.۱۰۳۴۹۶ ملیون تن از راه‌های غیر قانونی به اروپا رسیده‌اند و پس از سوری‌ها تعداد بیشتر آنها را افغان‌ها تشکیل می‌دهد.[3]
بر اساس آمار اتحادیۀ اروپا، تا اکنون ۹۴۲۴۰۰ تن در خواست پناهنده‌گی در کشورهای اروپایی دادهاند.[4] وزارت امور مهاجرین و عودت کننده‌گان افغانستان در مورد شمار افغان‌های که در سال ۲۰۱۵ به اروپا رفته اند، می‌گوید: «در سال ۲۰۱۵ بیش از ۲۵۰ هزار افغان در ۴۴ کشور جهان درخواست پناهنده‌گی دادهاند و از این میان ۱۵۰ هزار تن به آلمان رفته‌اند».
اگر ارقام پناهجویان افغان را که در سه سال گذشته از راه‌های غیر قانونی به اروپا رفته اند، مطالعه نماییم درمی‌یابیم که تعداد افغان‌های راهی اروپا افزایش بی‌سابقه داشته است. بربنیاد یک تحقیق اتحادیۀ اروپا، در سال ۲۰۱۳ حدود ۲۶۲۱۵ افغان در کشورهای اروپایی درخواست پناهنده‌گی داده بودند و این تعداد در سال ۲۰۱۴ به ۴۱۳۷۰ تن و در سال ۲۰۱۵ به ۲۵۰ هزار تن افزایش یافت.[5]
سفر این پناهجویان به اروپا به آسانی نبوده بلکه آنها دل به دریا زده و این سفر به قیمت جان عدۀ از آنها تمام شده است. در راه رفتن به اروپا، حدود ۴ هزار تن در دریای مدیترانه غرق گردیده‌اند. بر اساس معلومات سخنگوی وزارت مهاجرین افغانستان، ۲۰٪ کسانی را که در دریای مدیترانه غرق شدند افغان‌ها تشکیل می‌دهد که تخمینا ۸۰۰ تن می‌شود.
در سال ۲۰۱۵ صدها هزار تن به دلیل شرایط بد امنیتی از سوریه، افغانستان، عراق و کشورهای افریقای شمالی و افریقای مرکزی به اروپا مهاجرت نمودند و به این ترتیب بحران مهاجرت در اروپا ایجاد گردید. به همین دلیل، اکنون کشورهای اروپایی تلاش دارند تا مهاجرینی که به خاطر اهداف اقتصادی به اروپا رفته اند، به کشورهای شان بازگردانند.
شماری از کشورهای اروپایی مانند آلمان، پناهجویان افغان را پناهجویان اقتصادی می‌پندارند. از همین‌رو انگلا میرکل نخست وزیر آلمان چندی پیش گفته بود که گفتگوها را با حکومت افغانستان در مورد برگشت آنعده پناهجویان افغان که درخواست پناهنده‌گی آنها در آلمان رد گردیده، آغاز نموده است.[6]
تامس دیمیریز وزیر امور داخلۀ آلمان نیز، که طی یک سفر رسمی به کابل آمده بود، گفت که با حکومت افغانستان در مورد بازگشت افغان‌هایی که درخواست پناهنده‌گی آنها از طرف آلمان رد شده، به توافق رسیده است. او همچنان گفت که پناهجویان افغان “پناهنده” شمرده نمی‌شوند، زیرا وضعیت در افغانستان به صورت نسبی خوب بوده و جاهای مصئون در افغانستان موجود است.
موقف حکومت افغانستان
در کل موقف رسمی حکومت افغانستان در قبال مهاجرین افغان در کشورهای همسایه طوری است که مهاجرین ناراجستر راجستر شوند و مهاجرینی که کارت‌های مهاجرت این کشورها را دارند، مدت این کارت‌ها تمدید گردد تا با آزار و اذیت پولیس روبه‌رو نشوند.
هرچند کشورهای همسایه با این راه‌کار حکومت افغانستان توافق کرده، ولی هیچ اقدام عملی در این راستا از سوی این کشورها دیده نشده و مهاجرین افغان با مشکلات زیادی در این کشورها دست و پنجه نرم می‌کنند. به گونۀ مثال، پولیس پاکستان هفتۀ گذشته طی عملیات تصفیوی در ایالت خیبر پشتونخوا ۱۱۰۰ تن را به اتهام “تروریزم” دستگیر نمودند که از این جمله ۶۰۰ تن آنها افغان بودند.
به همین ترتیب مهاجرینی که تا هنوز راجستر نشده‌اند، به دلیل نداشتن اسناد قانونی و راجستر نبودن، با مشکلات فراوان روبرو هستند. با راجستر شدن مهاجرین، در عرصه‌های مختلف مانند سهولت‌های آموزش و تعلیم و تربیه، کار و خدمات صحی مشکلات آنها تا حد زیادی از بین می‌رود.
اما موقف حکومت افغانستان در قبال مهاجرین افغان مقیم در اروپا متذبذب بوده و در این مورد ریاست جمهوری یک نظر و وزارت امور مهاجرین نظر دیگری داشتند.
وزیر امور مهاجرین و عودت کننده‌گان افغانستان در مصاحبه‌ای گفت: «ما همیشه از کشورهای میزبان مهاجرین در اروپا خواسته ایم تا با در نظرداشت وضعیت در افغانستان در مورد قضایای شخصی پناهنده‌گی پناهجویان تصمیم بگیرند. ما با هیچ کشوری هیچگونه قراردادی را مبنی بر بازگشت اجباری مهاجرین افغان امضاء نکردیم. تنها کسانی را که داوطلبانه آمادۀ برگشت به کشور هستند، تحت نظر داریم».[7]
از آنجاییکه هر پناهجو برای رفتن به اروپا از راه‌های قاچاقی، به طور اوسط ۵ الی ۸ هزار دالر امریکایی می‌پردازد (که تنها در سال ۲۰۱۵ مجموعاً ۱.۲۵ الی ۲ میلیارد دالر می‌شود)، هرگونه توافق مبنی بر برگشت اجباری پناهجویان به افغانستان، به مشکلات حکومت افغانستان خواهد افزود.
از همین‌رو وزارت امور مهاجرین موقف خود را در قبال پناهجویان افغان در اروپا روشن ساخته و تاکید می‌ورزد که با وجود سخت‌گیری و تغییر در سیاست‌های کشورهای اروپایی در قبال پناهجویان، این وزارت با هیچ کشوری هیچگونه موافقتنامه‌ای مبنی بر بازگشت اجباری پناهجویان افغان امضاء نخواهد کرد[8] و در پنج حالت اگر کشورهای مقصد، پناهجویان افغان را به صورت اجبار اخراج کنند برای افغانستان قابل قبول نخواهد بود:
اول: کودکان زیر سن قانونی یعنی ۱۸ سال؛
دوم: معیوبین؛
سوم: خانواده‌های که فرد سرپرست شان قبولی کشور میزبان را از قبل به دست آورده باشد؛
چهارم: خانواده‌های که سرپرست آنان زنان می‌باشند؛
پنجم: خانواده‌های بی‌سرپرست.
پایان
[1] برای جزئیات بیشتر، گزارش وزارت مهاجرین افغانستان:
http://morr.gov.af/fa/news/59580
[2] اتحادیۀ اروپا، استرالیا، جاپان، انگلستان و امریکا شامل کشورهای صنعی جهان اند.
[3] برای جزئیات بیشتر به گزارش “آی او ایم” در لینک زیر مراجعه نمایید:
[4] گزارش بی بی سی انگلیسی در این مورد را در اینجا بخوانید:
http://www.bbc.com/news/world-europe-34131911
[5] جزئیات گزارش تحقیقی اتحادیۀ اروپا:
_asylum_seekers_in_the_EU-28_Member_States,_2013_and_2014_YB15_III.png){kind=link}
[6] جزئیات بیشتر در لینک زیر:
[7] see online: http://www.dw.com/en/afghanistans-minister-of-refugees-no-agreement-on-taking-back-deportees-from-germany/a-19020715
[8] See online: http://www.etilaatroz.com/33616