پس از دومین نشست گفتگوهای چهارجانبۀ صلح، مؤسسۀ بین‌المللی پگواش به تاریخ ۲۳ و ۲۴ جنوری ۲۰۱۶ کنفرانس دو روزه‌ای را به منظور یافتن راه‌حل بحران افغانستان و آغاز گفتگوهای صلح در این کشور، در دوحه پایتخت قطر میزبانی کرد. در این کنفرانس به شمول نماینده‌گان طالبان، ۵۵ نفر اشتراک ورزیدند و طالبان موقف خود در مورد گفتگوهای صلح را تصریح کردند.
این بار نخست نیست که در کنفرانس پگواش قضیۀ صلح افغانستان مورد بحث قرار می‌گیرد، در گذشته نیز کنفرانس‌های مشابه توسط این مؤسسه، راه‌اندازی شده است. هدف مؤسسۀ پگواش از چنین نشست‌ها اعتمادسازی میان جهت‌های متنازع است.
سوال اینجاست که آیا در موقف طالبان نسبت به گفتگوهای صلح تغییر آمده است؟ همچنان مهم‌ترین نکاتی که در کنفرانس اخیر پگواش ابراز شد، چه بود؟
پیشینۀ نشست‌های پگواش
کنفرانس‌های متعدد برای یافتن راه‌حل بحران افغانستان، در کشورهای مختلف از جمله در امارات متحدۀ عربی، قطر، جاپان و فرانسه برگزار شده است که طالبان و شماری شخصیت‌ها از افغانستان و سایر کشورها در آنها اشتراک داشتند. یکی از برگزار کننده‌گان این‌گونه نشست‌ها سازمان غیردولتی پگواش است، که در سال ۱۹۹۵برای تلاش‌های میانجیگرانه‌اش در منازعات، جایزۀ نوبل را نیز دریافت کرده است. این مؤسسه تاکنون چهار کنفرانس را در مورد قضیۀ صلح افغانستان در دبی و دوحه برگزار کرده است.
کنفرانس دبی: نخستین کفرانس مؤسسۀ پگواش به تاریخ ۲۲ و ۲۳ سپتامبر سال ۲۰۱۲ در دبی برگزار شد. در آن کنفرانس شخصیت‌های مختلف از ملل متحد، افغانستان و سایر کشورها اشتراک ورزیده بودند. همه اشتراک کننده‌گان آن نشست توافق داشتند که صلح نه تنها برای افغان‌ها ارزش حیاتی دارد، بلکه برای پشرفت و آسایش منطقه نیز یک نیاز جدی پنداشته می‌شود.
در کنفرانس دبی، مواد قانون اساسی افغانستان نیز به منظور تامین صلح در کشور، قابل بحث خوانده شد و در مورد خروج نیروهای خارجی از افغانستان، آتش‌بس و موضوعات دیگر بحث و تبادل نظر صورت گرفت. اشتراک کننده‌گان آن نشست در مورد اینکه صلح در افغانستان به نفع همه افغان‌هاست هم‌نظر بودند.[1]
مشکل اولین کنفرانس پگواش در دبی این بود که در آن کنفرانس نماینده‌گان رسمی طالبان اشتراک نداشتند و به جای آنها شخصیت‌هایی چون ملا معتصم آغاجان که قبلاً از صف طالبان جدا شده بود، شرکت کرده بودند.
کنفرانس دوم دبی: کنفرانس دوم پگواش نیز به تاریخ ۱۵ و ۱۷ جنوری سال ۲۰۱۳ در دبی برگزار شد. در این کنفرانس به علاوۀ تکرار فیصله‌های کنفرانس گذشته، روی موضوعات جدید نیز بحث صورت گرفت.
در کنفرانس دوم دبی، آزادسازی زندانیان طالبان نخستین گام اعتمادسازی پنداشته شد. روی جلوگیری تلفات ملکی تاکید صورت گرفت و شرکت کننده‌گان توافق داشتند که در افغانستان صلح‌آمیز جایی برای خارجی‌ها وجود ندارد و اعضای گروه القاعده در کشور حضور نخواهد داشت.
در این کنفرانس به منظور اعتمادسازی میان جهت‌های درگیر، بیرون شدن نام‌های طالبان از لیست سیاه ملل متحد، گشایش دفتر رسمی برای طالبان در دوحۀ قطر و اشتراک همه گروه‌ها و احزاب سیاسی در پروسۀ صلح، به عنوان نخستین گام‌ها برای آغاز پروسۀ صلح شمرده شد.[2]
کنفرانس قطر: کنفرانس سوم پگواش برای یافتن راه‌حل بحران افغانستان به تاریخ ۲ و ۳ ماه می سال ۲۰۱۵ در قطر برگزار گردید که در این کنفرانس نیز نقاط مهم فیصله‌ها و اعلامیه‌های نشست‌های قبلی یک بار دیگر تکرار شد و در کنار آن، چندین نقاط جدید نیز ابراز شد. در این کنفرانس فساد اداری و کشت کوکنار به عنوان مشکلات جدی در کشور یاد شد. همه جهت‌ها روی اهمیت حقوق و آموزش زنان تاکید کردند و گروه داعش یک پدیدۀ بیگانه از عنعنات و خواسته‌های مردم افغانستان خوانده شد.[3] در این کفنرانس اعضای دفتر سیاسی طالبان در قطر نیز شرکت داشتند.
کنفرانس اخیر پگواش
کنفرانس اخیر پگواش به تاریخ ۲۳ و ۲۴ ماه جنوری ۲۰۱۶ در دوحه پایتخت قطر برگزار گردید که نماینده‌گان طالبان رسما در آن شرکت کردند. طالبان در این کنفرانس، پس از برگزاری دو دور نشست‌های چهارجانبه میان افغانستان، پاکستان، چین و امریکا، موقف خود را در مورد پروسۀ صلح بیان نمودند.[4]
در این کنفرانس در کنار نماینده‌گان غیر رسمی از کابل، ۱۵ نمایندۀ طالبان اشتراک کردند. هرچند این یک نشست غیررسمی بود، اما حکومت افغانستان به دلیل مخالفت با این نشست، هیچ نماینده‌ای را اعزام نکرد. برخی حلقات حکومت در کابل گفته بود که کنفرانس دوحه، ابتکارات تازۀ حکومت افغانستان (مذاکرات چهارجانبه) برای صلح را تضعیف می‌کند. ولی با آن هم قیوم کوچی کاکای رئیس جمهور غنی، مقامات بلندرتبۀ حکومت پیشین، اعضای پارلمان، فعالانی مدنی و افرادی از اپوزیسیون حکومت اشتراک ورزیدند.
نکات مهمی که در این کنفرانس ابراز شد، قرار ذیل بود:
- جنگ باید خاتمه یابد؛
- نیروهای خارجی باید از افغانستان بیرون شوند؛
- شماری از شرکت کننده‌گان کنفرانس گفتند که قانون اساسی باید تعدیل شود. شماری نیز گفتند که قانون اساسی جدید ساخته شود. در نشست‌های آینده روی طرح‌های تعدیل قانون اساسی بحث‌ها و گفتگوها صورت خواهد گرفت.
- کشورهای دیگر سیاست افغانستان را در کنترول خود نگیرند، بلکه آنان باید در بخش‌های تخنیکی، اقتصادی و فرهنگی همکاری نمایند.
- برای افراد و گروه‌هایی که گفتگوهای صلح را به پیش می‌برند، باید موانع ایجاد نشوند. نام‌های طالبان از لیست سیاه بیرون شوند و برای اشتراک در چنین نشست‌ها برای آنان ویزه صادر شود و طالبان باید یک آدرس مشخص برای گفتگوهای صلح داشته باشند؛
- برای گفتگوهای همه‌شمول، لویه جرگه برگزار شود؛
- آتش‌بس در اجندای گفتگوها شامل باشد؛
- جلوگیری از تلفات ملکی، اولویت هر دو جانب می‌باشد؛
- فعالیت جوامع مدنی، آزادی بیان و تعلیم و تربیه باید در چهارچوب ارزش‌های اسلامی باشد؛
- در مورد حقوق زنان و مبارزه با خشونت علیه زنان تاکید صورت گرفت؛
- حفظ و نگهداری اماکن عامه مانند مکاتب، مراکز صحی و زیربناهای کشور لازمی می‌باشد و هر کسی که بر ضد آن اقدام می‌کند باید محاکمه شود.[5]
پیش شرط‌های طالبان
نمایندگان طالبان در کنفرانس پگواش با صدور بیانیه‌ای ایجاد دفتر رسمی، لغو تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه این گروه و حذف اسامی آنها از لیست سیاه، آزادی زندانیان آنها و پایان تبلیغات علیه این گروه را از جمله پیش شرط‌های مذاکرات صلح افغانستان اعلام کردند. طالبان گفتند که بدون برداشتن گام‌‌های مقدماتی، گفتگوهای صلح نتیجه نمی‌‌دهد.
در بیانیۀ طالبان آمده بود که «امارت اسلامی برای دستیابی به حق و اهداف بلند، جهاد را شروع کرده است نه برای دستیابی مادیات. امارت اسلامی زمانی متعهد به صلح است که هدف آن، پایان اشغال خارجی‌ها وایجاد یک نظام اسلامی مستقل باشد.»
با این هم طالبان آمادگی مشروط خود را برای گفتگوها با حکومت افغانستان نشان دادند و این خود یک گام جدید و امیدوار کننده است.
تنازل در موقف طالبان
طالبان پیش از این روی این نکته تاکید می‌کردند که حکومت افغانستان فاقد صلاحیت است و گفتگوهای صلح باید با امریکا و ناتو صورت بگیرد، ولی در کنفرانس اخیر پگواش در این موقف طالبان تغییر احساس شد. آنان مشکلات افغانستان را به دو دسته (مسائل خارجی و داخلی) تقسیم کردند. به گفتۀ آنان، مسائل مربوط به خارجی‌ها مخصوصا امریکا، باید به طور مستقیم میان طالبان و امریکا مورد بحث قرار گیرد. به گفتۀ آنان، نیروهای خارجی باید افغانستان را ترک گویند و به مردم افغانستان این فرصت را بدهند تا سرنوشت خود را خودشان تعیین کنند. اما در مورد مسائل مربوط به افغان‌ها معتقد اند که خود افغان‌ها آمادگی و توانایی حل این مسائل را دارند. بنابراین طالبان به نحوی آمادگی مشروط را به گفتگوها با حکومت افغانستان نیز نشان دادند. عوامل تنازل در موقف طالبان را می‌توان چنین برشمرد:
اعلام خروج نیروهای خارجی: بخش اعظم نیروهای ناتو و امریکا در پایان سال ۲۰۱۴ افغانستان را ترک کردند و ماموریت غیرجنگی ناتو زیر نام حمایت قاطع آغاز شد. این کار روی موقف طالبان در مورد صلح تاثیر گذاشت.
تلفات افغان‌ها: در سال ۲۰۱۵ مسؤولیت تامین امنیت همه مناطق افغانستان به افغان‌ها سپرده شد و اکنون در هر دو جانب جنگ، افغان‌ها کشته می‌شوند که طالبان نیز از این وضع راضی نیستند و نمی‌خواهند به کشتار افغان‌ها ادامه داده شود.
گروه داعش: در اوایل سال ۲۰۱۵ گروه داعش رسماً در افغانستان اعلام موجودیت کرد و پس از آن درگیری‌هایی نیز میان طالبان و جنگجویان داعش صورت گرفت و طالبان اکنون از این ناحیه نیز نگران اند.
خسائر جنگ: به شمول طالبان همه افغان‌ها از جنگ خسته شده‌اند و می‌خواهند معضل کنونی افغانستان را از راه گفتگوها حل نمایند.
سیاست داخلی و خارجی طالبان
طالبان در بیانیۀ کنفرانس پگواش اعلام کردند که متعهد به فعالیت‌های مدنی، آزادی بیان و حقوق زنان در پرتو قوانین اسلامی، منافع ملی و ارزش‌های اسلامی هستند. در بیانیۀ طالبان آمده است که فراهم آوردن تحصیل برای فرزندان کشور، محافظت از تاسیسات ملی و دارایی‌های منافع عمومی، حمایت از تمام پروژه‌های منافع عمومی، شامل پروژۀ تاپی با هدف پیشرفت کشور، رفاه و سعادت مردم حمایت می‌کند.[6]
همچنان طالبان در حالیکه کشورهای آسیای میانه، روسیه، چین و ایران از وضعیت افغانستان نگران اند، سیاست خارجی خویش را نیز روشن ساختند. آنان گفتند که سیاست مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر را ندارند و از کشورهای دیگر نیز چنین توقع دارند.
طالبان یک بار دیگر تنها نهاد مسئول برای انجام مذاکرات صلح را دفتر سیاسی خود نامیدند.
واکنش حکومت افغانستان
هرچند نشست پگواش یک نشست غیررسمی بوده و نماینده‌گان رسمی حکومت در آن اشتراک نداشتند، ولی گفته می‌شود که رئیس جمهور غنی پیامی را به این کنفرانس فرستاده بود. در پیام رئیس جمهور غنی آمده بود که حکومت افغانستان تحریک طالبان را به عنوان “مخالفین سیاسی” حکومت می‌شناسد و برای گفتگوهای مستقیم با آنان آماده‌گی دارد.
از سوی دیگر، ظفر هاشمی سخنگوی رئیس جمهور در یک نشست مطبوعاتی گفت که شماری از پیش شرط‌های طالبان صلاحیت جامعۀ جهانی است. در عین حال او تاکید کرد که حکومت افغانستان تنها با گروه‌هایی گفتگو خواهد کرد که از خشونت دست بردارند و در مقابل کسانی که خشونت می‌کنند، جنگ ادامه خواهد داشت.
به گفتۀ او، حکومت افغانستان موقف روشن در مورد پروسۀ صلح دارد و اکنون نیز روی همان موقف خود تاکید دارد و دست‌آوردهای یک و نیم دهۀ گذشته و قانون اساسی قابل معامله نخواهد بود.
از سوی دیگر شهزاده شاهد سخنگوی شورای عالی صلح می‌گوید که برخی از پیش شرط‌های طالبان پذیرفتنی است.
کنفرانس پگواش و مذاکرات چهارجانبه
جواب این سوال که کنفرانس اخیر پگواش روی گفتگوهای چهارجانبۀ صلح سایه خواهد افکند یا خیر؟ در مرحله‌ای از گفتگوهای چهارجانبه روشن خواهد شد که حکومت افغانستان در گفتگوهای رو در رو با طالبان به میز مذاکره بشیند.
درحالیکه طالبان نماینده‌گان رسمی خود را به کنفرانس پگواش فرستادند ولی حکومت افغانستان هیچ نمایندۀ رسمی را به این نشست اعزام نکرد. این به معنای آن است که حکومت به مذاکرات چهارجانبه اهمیت بیشتر می‌دهد و امیدهای خود را با این مذاکرات بسته است.
بالعکس از بیانیۀ طالبان در کنفرانس پگواش و تبصره‌های طالبان در وب سایت رسمی آنان، چنین می‌نماید که این گروه به مذاکرات چهارجانبه امیدوار نیستند و به همین دلیل در کنفرانس پگواش چراغ سبز گفتگوهای مستقیم را به حکومت دادند. هرچند حکومت افغانستان نیز این تغییر را درک نموده و در روز دوم کنفرانس پیام خود را به کنفرانس پگواش فرستاد، ولی با آن هم ابراز نظرها و مواقف حکومت بیانگر آن نیست که در آیندۀ نزدیک گفتگوهای رو در رو با طالبان را آغاز خواهد کرد.
اگر به مواقف حکومت افغانستان و طالبان در چند هفتۀ اخیر توجه نماییم، حکومت افغانستان بیشتر به مذاکرات چهارجانبه خوشبین است؛ ولی طالبان به کنفرانس پگواش و کنفرانس‌های مشابه به آن که در آن رو در رو با جهت مقابل گفتگو کنند و نقش کشورهای دیگر در حد تضمین و همکاری محدود باشد، تمایل دارد.
چه باید کرد؟
با به قدرت رسیدن اشرف غنی، طالبان نیز امیدهای خود را مانند سایر مردم افغانستان با حکومت جدید بستند، اما با گذشت یک و نیم سال اکنون وضعیت خیلی بدتر به نظر می‌رسد و بی‌اعتمادی میان طالبان و حکومت بیشتر شده است.
در حالیکه حکومت و طالبان در بی‌اعتمادی به یکدیگر به سر می‌برند، نیاز جدی به یک جهت میانجی واقعی که برای هر دو جهت قابل قبول باشد، دیده می‌شود. به همین دلیل، شرکت کننده‌گان کنفرانس قطر نیز تاکید کردند که برای پیشبرد پروسۀ صلح افغانستان به یک جهت میانجی نیاز است که برای همه جهت‌های درگیر قابل قبول باشد تا در مذاکرات صلح میان حکومت افغانستان و طالبان نقش میانجی را ایفا نماید.
پایان
[1] اعلامیۀ پگواش در مورد کنفرانس دبی را در اینجا بخوانید:
http://pugwash.org/2012/09/24/dubai-meeting-on-afghanistan/
[2] اعلامیۀ پگواش در مورد کنفرانس دوم دبی را در اینجا بخوانید:
http://pugwash.org/2013/01/17/summary-of-the-pugwash-meeting-on-afghan-reconciliation-dubai-15-17-january-2013/
[3] اعلامیۀ پگواش در مورد کنفرانس قطر را در اینجا بخوانید:
http://pugwash.org/2015/05/04/doha-meeting-on-security-in-afghanistan/
[4] اعلامیۀ پگواش در مورد کنفرانس اخیر در قطر را در اینجا ابخوانید:
http://pugwash.org/2016/01/24/doha-meeting-on-peace-and-security-in-afghanistan/
[5] Pajhwok, Doha meeting calls for end to military confrontation, 25 Jan 2016
[6] برای متن کامل بیانیه، به وب سایت رسمی طالبان مراجعه نمایید: http://alemara1.org/?p=39650