به نظر می‌رسد که با کاهش نیروهای امریکایی در افغانستان و گسترش دامنۀ جنگ در این کشور جنگ‌زده، کشورهای منطقه در صدد اند تا مانع رسیدن تبعات منفی بحران افغانستان به کشورهای شان گردند. چین و روسیه از جمله کشورهای همسایۀ افغانستان اند که از این وضع نگرانی دارند. به خصوص بعد از آغاز فعالیت‌های گروه “دولت اسلامی” در افغانستان، این نگرانی‌ها افزایش یافته است.
در جریان سفر معصوم استانکزی سرپرست وزارت دفاع افغانستان از بیجنگ که به منظور شرکت در ششمین جلسۀ انستیتوت مطالعات استراتژیک چین صورت گرفت، مقامات چینی در مورد کمک نظامی به افغانستان ابراز آمادگی کردند. در این سفر همچنان معصوم استانکزی یک تفاهمنامۀ همکاری بین وزارت دفاع افغانستان و وزارت دفاع چین را با معاون لوی درستیز چین امضاء نمود. در ماه می سال روان میلادی نیز، نورالحق علومی وزیر داخلۀ افغانستان در سفرش به چین، یک تفاهمنامۀ همکاری دوجانبه را با همتای چینی‌اش به امضا رسانیده بود.
از طرف دیگر جنرال عبدالرشید دوستم معاون اول رئیس جمهور در سفری به ماسکو، از فدراسیون روسیه تقاضای کمک نظامی نمود. در این تحلیل روی امکانات کمک نظامی این دو کشور به افغانستان، با در نظرداشت تحولات اخیر در مناسبات بین‌المللی پرداخته شده است.
سابقۀ روابط چین و افغانستان
افغانستان و چین به عنوان دو کشور همسایه در طول قرن‌ها با هم روابط دوستانه داشته اند. روزگاری راه ابریشم راه بازرگانی کشور پهناور چین تا به اروپا بود و کاروان‌های تجارتی بخشی از این سفر را مسیر افغانستان طی می‌کرد. در گذشته‌ها کشور چین با افغانستان در بخش پروژه‌های آبیاری همکاری‌های مثمر انجام داده بود.
کشور چین از جمله کشور‌هایی بود که در دوران تجاوز اتحاد شوروی به افغانستان، از مردم افغانستان حمایت کرد. این کشور همیشه در سازمان ملل متحد خواهان خروج نیروهای شوروی از افغانستان بود.
با حملۀ امریکا به افغانستان و سرنگونی حکومت طالبان، چین از تحولات جدید در افغانستان استقبال کرد. چینی‌ها به این امید بودند که مبارزۀ امریکا علیه “تروریزم” خواهد توانست تا منطقه را از افراط‌گرایی و خشونت به سوی صلح و ثبات ببرد و در نتیجه امکان همکاری‌های اقتصادی میان کشور‌ها که چین سخت به آن نیازمند است، فراهم آید.
چین در بزرگترین پروژۀ معدن در افغانستان، یعنی معدن مس عینک در نزدیکی کابل و همچنان در ساحۀ آمو دریا در شمال افغانستان در استخراج نفت سرمایه‌گذاری نمود. در طول چهارده سال گذشته کشور چین با افغانستان در بخش‌های مختلف که به بازسازی افغانستان رابطه می‌گرفت، کمک نموده است.
در 8 جون 2012 و در جریان سفر حامدکرزی به بیجنگ، سند همکاری‌های استراتژیک میان دو کشور در 9 ماده میان رؤسای جمهور دو کشور به امضا رسید که به توسعۀ همکاری میان دو کشور در بخش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی تاکید شد.
نگرانی امروز چین ناشی از چیست؟
کشور چین هرچند مرز طولانی با افغانستان ندارد و آن نیز در مناطق به شدت صعب‌العبور واقع شده، اما چالش‌های جنگ در افغانستان می‌تواند روی این کشور قدرتمند، تاثیر گذار باشد. در زمان حاکمیت طالبان، هیئت‌هایی از چین به صورت منظم به افغانستان مسافرت می‌نمود و از اینکه جنگجویان ایغور در داخل افغانستان آموزش نظامی می‌بینند، ابراز نگرانی می‌نمودند و هر بار نیز طالبان وعده می‌سپردند که جلو این کار را خواهند گرفت.
چین حکومت طالبان را به رسمیت نمی‌شناخت اما رابطۀ خود با کابل را عادی نگهداشت. به همین دلیل است که امروز طالبان نیز به کشور چین به چشم کشوری که می‌تواند در برنامۀ صلح افغانستان نقشی مثبت ایفا نماید، می‌نگرند.
از جانب دیگر کشور چین با پاکستان رابطۀ دوستانه و نزدیک دارد و به همین دلیل حکومت افغانستان نیز امیدوار است تا نفوذ چین بر پاکستان، در پروسۀ صلح افغانستان مثمر ثمر واقع گردد.
اهمیت چین برای افغانستان موجب گردید تا اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان بعد از رسیدن به قدرت در دومین سفر خارجی خویش عازم بیجنگ شد و با مقامات چین در مورد مسایل مختلف از جمله پروسۀ صلح افغانستان تبادل نظر نمود.
امکان همکاری نظامی روسیه
با آغاز خروج نیروهای خارجی از افغانستان، حکومت افغانستان متوجه شد که نیروهای افغان آنگونه که غربی‌ها در ابتدای کار وعده سپرده بودند، آموزش ندیده و تجهیز نشده‌اند. حامدکرزی بارها از این وضع شکایت نمود و امریکا را به خلف وعده متهم کرد. او در این مورد بارها تاکید کرد که اگر کشورهای غربی نیروهای افغان را طوری که لازم است تجهیز ننمایند، مجبور است تا به سوی کشورهای دیگر رو آورد که منظور وی فدارسیون روسیه بود.
حکومت وحدت ملی نیز همین مشکل را درک کرد. شاید انتصاب کمونیست‌های سابق در پوست‌های مهم نظامی و انتظامی به این امید صورت گرفت که روسیه را تشویق به کمک نظامی به افغانستان نماید.
الکساندر مانتیسکی سفیر روسیه در کابل چندین بار از آمادگی کشورش برای کمک نظامی به افغانستان سخن گفته است. جنرال عبدالرشید دوستم بعد از سفر به روسیه گفت که مقامات روسی حاضر اند سلاح‌های مدرن حتی طیارات جنگی به افغانستان بدهند، اما به نظر می‌رسد که تحقق این وعده‌ها نیاز به پول دارد. قبلا امریکا تعدادی هلی‌کوپترهای روسی برای نیروهای افغان از روسیه خریداری نموده بود که تعدادی از آنها در جریان جنگ‌ها از بین رفته است.
حکومت افغانستان به بسیار ساده‌گی گمان می‌کند که ناامنی‌ها در شمال و فعالیت‌های گروه داعش می‌تواند موجب ترغیب روس‌ها به کمک نظامی با افغانستان گردد، اما معادلات نظامی در منطقه با دخالت نظامی روسیه در سوریه به کلی دگرگون گردیده است. با نزدیک شدن روابط میان روسیه و چین، روابط میان روسیه و پاکستان در حال گسترش است.
سیاست منطقوی چین و روسیه
کشورهای چین و روسیه از وقایع افغانستان دور مانده نمی‌توانند و آنها در هر قدم از اشتباهات امریکا به نفع گسترش نفوذ خود در منطقه استفاده می‌کنند. در حالیکه امریکا در اوکراین و سوریه بازی را به نفع روس‌ها باخته است، برای امریکایی‌ها برای مقابله با چین و روسیه در این منطقه، فقط جبهۀ جنگ در داخل افغانستان و پشت جبهه یعنی پاکستان باقی مانده است.
پاکستان برای روس‌ها اهمیت بیشتر از افغانستان دارد؛ زیرا افغانستان در طول چهارده سال گذشته و حتی در شرایط حضور 150 هزار سرباز خارجی نیز خود را در برابر اسلام‌آباد بی‌دفاع می‌دانست. روس‌ها به این باور اند که امریکا و غرب بسیاری از نقشه‌های خود در جنوب آسیا را از طریق پاکستان به پیش می‌برند و بنابراین پاکستان برای آیندۀ افغانستان و آسیای میانه مهم است و باید به این کشور نزدیک شد.
ولادیمیر پوتین در سال 2011 گفته بود که پاکستان می‌تواند در جنوب آسیا و جهان اسلام دوست خوب روسیه باشد. مذاکرات استراتژیک میان روسیه و پاکستان در سال 2013 آغازشد. در ماه جون سال جاری 2015 راحیل شریف در سفر به ماسکو در مورد همکاری‌های نظامی میان دو کشور صحبت نمود و در ماه جولای در حاشیۀ کنفرانس (اوفا) نوازشریف با پوتین ملاقات داشت. در ماه اکتوبر میان روسیه و پاکستان قراردادی به امضا رسید که به موجب آن کمپنی دولتی (روستیک) روسیه از ترمینل گاز مایع بندر کراچی پایپ‌لاینی را به طول 1100 کیلومتر تا به لاهور احداث خواهد کرد که مصارف آن بین 2 الی 2.5 ملیارد دالر تخمین می‌شود. این پروژه در 3 الی 4 سال تکمیل خواهد شد.
در ماه اگست میان پاکستان و روسیه توافق به عمل آمد تا برای مبارزه علیه تروریزم، روسیه 4 فروند هلی‌کوپتر MI-35 به پاکستان بدهد و همچنان در مورد خرید سلاح و تجهیزات نظامی از جمله طیارات بمب افگن نوع (سوخو) نیز مذاکرات در جریان است.
نتیجه گیری
بعد از سال‌ها جنگ در افغانستان، به نظر می‌رسد که روسیه و چین به این نظر رسیده‌اند که برای مهار ناامنی‌ها در افغانستان باید با پاکستان معامله نمایند، زیرا خود حکومت افغانستان هم به این باور است که کلید صلح افغانستان در دست پاکستان است.
با توجه به این مسایل، به نظر نمی‌رسد که چین و روسیه سلاح‌های سنگین در اختیار حکومت افغانستان بگذارند و به این ترتیب طالبان را که اکنون با داعش در تقابل اند، در موقعیتی قرار دهند که سرانجام به داعش بپیوندند. پیچیدگی وضع در افغانستان سبب شده تا کشورهای منطقه برخوردی محتاطانه با این کشور داشته باشند.
پایان