حکمت الله زلاند / مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی
با توجه به آمار نهادهای بین‌المللی، جنگ افغانستان از سال ۲۰۰۱ به این‌سو سال به سال خونین‌تر و شدیدتر شده است. پس از سال ۲۰۱۴ و روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی در افغانستان، همه‌ساله بیش از ۱۰ هزار فرد ملکی در این جنگ کشته و زخمی شده‌اند.
تقريبا تمامی مناطق کشور همه‌روزه شاهد خشونت‌ها و حوادث خونین امنیتی است و در ادامۀ همین وضعیت، هفتۀ گذشته منطقۀ استراتیژیک شهر کابل نیز شاهد یک حادثۀ خونین امنیتی بود که به شمول ۹ خبرنگار، بیش از ۳۰ تن کشته و ۵۰ زخمی برجا گذاشت.
با توجه به نوعیت این حملات و پیچیده‌گی جنگ جاری در کشور، ناامیدی از تامین امنیت در کشور روز به روز بیشتر می‌گردد و به نظر می‌رسد که وضعیت امنیتی در سال جاری بیش از این خونین‌تر خواهد شد.
در این تحلیل، با نگاهی به وضعیت خونبار کنونی و تلاش‌های ناکام صلح، به چالش‌های امنیتی پیشرو و عوامل بدتر شدن وضعیت امنیتی در کشور پرداخته شده است.
نگاهی به وضعیت خونبار کنونی
وضعیت امنیتی کشور در حال حاضر به حدی شکننده است که بربنیاد آمار دفتر هماهنگی کمک‌های بشری سازمان ملل متحد (OCHA)، در جریان چهار ماه گذشته از آغاز سال ۲۰۱۸ الی آخر ماه اپریل بیش از ۷۵ هزار تن در داخل افغانستان به دلیل شدت جنگ و ناامنی‌ها بی‌جا شده‌اند.[1]
همانطوریکه پیش‌بینی شده بود، سال ۲۰۱۸ تاکنون خونبارتر از سال‌های گذشته برای افغان‌ها ثابت شده است. براساس گزارش یوناما، در ربع اول این سال ۲۲۵۸ غیرنظامی در اثر درگیری‌های مسلحانه کشته و زخمی شده‌اند که نسبت به سال‌های گذشته افزایش چشمگیر را نشان می‌دهد، چون در مدت مشابه سال ۲۰۱۷ این رقم به ۲۱۸۱ و در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۹۴۳ تن می‌رسد.[2]
ارقام بالا، تلفات یک ماه خونین اخیر را دربر نمی‌گیرد، در حالیکه با آغاز سال جدید هجری شمسی و آغاز عملیات بهاری طالبان، درگیری‌ها و حملات مرگبار در نقاط مختلف کشور افزایش یافته و در کنار افزایش تلفات جهت‌های درگیر جنگ (عمدتا طالبان و نیروهای افغان)، تلفات غیرنظامیان افغان را نیز بالا برده است. خونین‌ترین حملاتی که در این ماه صورت گرفته و تلفات سنگینی به غیرنظامیان افغان وارد کرده است، حملۀ هوایی در دشت‌ارچی کندز و حملۀ انفجاری در غرب کابل بوده که تنها این دو حادثه نزدیک به ۴۰۰ تن کشته و زخمی برجا گذاشت.
از سوی دیگر، نقش نیروهای امریکایی در میدان جنگ در افغانستان نیز بار دیگر بیشتر شده و به خصوص حملات هوایی این نیروها در ربع اول سال ۲۰۱۸ نسبت به هر زمان دیگر از سال ۲۰۰۱ به این‌سو، افزایش یافته است. براساس گزارش وزارت دفاع ایالات متحده، نیروهای امریکایی در ربع اول سال جاری میلادی ۱۱۸۶ بم را در خاک افغانستان پرتاب کرده‌اند.[3] به همین دلیل، میزان تلفات ملکی ناشی از حملات هوایی نیروهای خارجی نیز بالا رفته است. در حالیکه کارشناسان غربی نیز معتقد اند که افزایش بمباران هوایی برای کاهش خشونت‌ها در این کشور کمکی نخواهد کرد.
گروه بین‌المللی بحران در آغاز سال ۲۰۱۸ با ابراز نگرانی از بدتر شدن وضعیت امنیتی افغانستان در سال جاری، از راه‌کار جنگی امریکا در این کشور انتقاد کرده و گفته بود که افزایش شمار نیروهای امریکایی و افزایش فشارهای نظامی وضعیت افغانستان را بدتر خواهد کرد، چون امریکا در سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۱۲ با بیش از ۱۰۰ هزار نیرو نیز نتوانست طالبان را در میدان جنگ شکست دهد، در حالیکه این گروه در حال حاضر نسبت به هر زمان دیگر قوی‌تر شده و مناطق بیشتر را زیر کنترول خود دارد.[4]
چالش‌های پیشرو
تا چند سال پیش کشورهای منطقه و جهان در مورد افغانستان تا حدی اجماع داشتند، ولی پس از ظهور شاخۀ خراسان گروه “دولت اسلامی” در افغانستان و اکنون پافشاری امریکا بر حضور نظامی در این منطقه، این اجماع برهم خورده و کشورهای منطقه در مورد اهداف امریکا در این منطقه مشکوک اند. بنابراین، جنگ افغانستان در حال حاضر روز به روز پیچیده‌تر می‌شود و این کشور یک بار دیگر با تهدید مبدل شدن به میدان جنگ‌های نیابتی روبه‌رو است. بگومگوهای اخیر میان مقام‌های امریکایی و روسی نشانگر آن است که یک «جنگ سرد جدید» بین قدرت‌های بزرگ در منطقه آغاز شده است.
یکی از چالش‌های دیگر در برابر وضعیت امنیتی کشور تقویت فعالیت‌های گروه‌هایی که با آجندای خارج از مرزهای افغانستان در کشور فعالیت می‌کنند و شامل برنامۀ صلح نیز نیستند. در چند ماه گذشته مسؤولیت چندین حملۀ مرگبار را گروه “دولت اسلامی” به عهده گرفته است که از یک‌سو نشانگر قوت فعالیت‌های این گروه در افغانستان است و از سوی دیگر هدف قراردادن تجمعات مردم ملکی در این حملات نشان می‌دهد که این گروه با روش مرگبارتری به حملات خود ادامه خواهد داد.
پیچیده‌گی وضعیت امنیتی در حالی است که در سال جاری ۱۳۹۷ یکی از بزرگترین چالش‌های امنیتی، برگزاری انتخابات پارلمانی نیز است که نه تنها باعث افزایش تلفات افراد ملکی در حملات مخالفین مسلح در جریان انتخابات خواهد شد، بلکه حملات هوایی که به گفتۀ مقام‌های افغان به دلیل برگزاری انتخابات افزایش خواهد یافت، نیز چالشی در برابر مردم افغانستان خواهد بود. در نخستین روزهای آغاز پروسۀ ثبت‌نام چندین حملۀ مرگبار صدها کشته و زخمی برجا گذاشته است. از سوی دیگر، از مکاتب، مساجد و اماکن عامه به حیث مراکز ثبت‌نام این پروسه استفاده صورت می‌گیرد که احتمال تلفات مردم ملکی را بیشتر کرده است.
حکومت افغانستان در وضعیتی قرار دارد که عملا در تامین امنیت در کشور با چالش‌های زیادی مواجه است. به گونۀ مثال، آخرین گزارش سیگار که روز سه‌شنبه (اول می ۲۰۱۸) به نشر رسید، نشان می‌دهد که تعداد نیروهای افغان حدود ۳۵۳۰۰ تن (۱۱ درصد) نسبت به سال گذشتۀ میلادی کاهش یافته است. چنانچه در جنوری سال ۲۰۱۷ تعداد نیروهای افغان از ۳۳۱۷۰۰ تن به ۲۹۶۴۰۰ تن در جنوری سال جاری کاهش یافته است. عامل این وضعیت نیز تلفات نیروهای افغان و فرار سربازان افغان از صفوف این نیروهاست.[5]
بنابراین، سال جاری پر از چالش‌های امنیتی برای افغان‌ها نسبت به هر زمان دیگر خواهد بود. به نظر می‌رسد، از یک‌سو حملات گروه‌های مخالف دولت افزایش خواهد یافت و از سوی دیگر جنگ افغانستان در حالی پیچیده‌تر خواهد شد که حکومت افغانستان از نظر سیاسی و امنیتی در وضعیت ناگواری قرار دارد.
تلاش‌های نافرجام صلح
ناکامی در تلاش‌های صلح یکی از عواملی به شمار می‌رود که باعث طولانی شدن جنگ جاری و نگرانی از چالش‌های پیشرو در کشور است. گرچند جهت‌های درگیر جنگ افغانستان به شمول امریکا و ناتو به این نتیجه رسیده‌اند که پافشاری بر راه‌کارهای نظامی هیچ یک از جهت‌ها را پیروز نخواهد کرد، ولی عملا راه‌کارهایی را روی دست گرفته اند که دربرگیرندۀ برنامۀ واقعبینانه برای تامین صلح در کشور نیست.
پس از آنکه دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا زمانبندی خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را از راه‌کارش در قبال افغانستان حذف کرد و بالعکس روی فشارهای نظامی و افزایش سربازان خویش در این کشور تاکید کرد، پروسۀ صلح افغانستان نیز با ابهام بزرگی روبه‌رو شد، چون حضور نیروهای خارجی اساسی‌ترین عامل ادامۀ جنگ در کشور است.
با توجه به مواقف طالبان در مورد پروسۀ صلح، تا زمانی که امریکا که آغازگر این جنگ بوده و اکنون بار دیگر حضورش در میدان جنگ در افغانستان روبه افزایش است، قصد پایان دادن به این جنگ را نداشته باشد، این پروسه همچنان با بن‌بست مواجه خواهد بود. از همین‌رو، نخستین پیشنهاد نسبتا متفاوت حکومت وحدت ملی برای گفتگوهای رو در روی صلح با طالبان، نیز با پاسخ رد این گروه، با اختیار نمودن خاموشی در برابر آن، مواجه شد.
ایالات متحده امریکا در بُعد راه‌حل سیاسی قضیۀ افغانستان، پاکستان را از چند ماه به این‌سو تحت فشار قرار داده است تا از یک‌سو از حمایت طالبان دست‌بردار شود و از سوی دیگر در حاضر کردن طالبان به گفتگوهای صلح نیز نقش صادقانۀ خویش را بازی کند، اما تفاهم بین‌الافغانی و پروسۀ صلح به «رهبری و مالکیت افغان‌ها» نیز زمانی نتیجه‌بخش خواهد بود که امریکا به عنوان یکی از طرف‌های درگیر این قضیه، دخیل پروسه گردد.
در کنار آن، تلاش‌های حکومت برای نکوهش جنگ طالبان و یافتن “رد” شرعی از طریق برگزاری کنفرانس‌های علمای دینی در کشورهای اسلامی چون اندونیزیا و عربستان سعودی، نیز هیچ‌گونه تاثیری روی سرنوشت جنگ و صلح در کشور نخواهد داشت.
از سوی دیگر، باوجود اینکه در حال حاضر تلفات نیروهای خارجی در جنگ افغانستان به پایین‌ترین حد آن رسیده و جنگ جاری همه‌روزه در هر دو طرف از افغان‌ها قربانی می‌گیرد، طالبان نیز با ادامۀ برجنگ جاری خویش در پی حاضر شدن امریکا به گفتگوهای صلح با این گروه است و برای تفاهم بین‌الافغانی در حال حاضر برنامه‌ی را روی دست ندارد. بنابراین، تا زمانیکه برخورد واقعبینانه از سوی تمام جهت‌های درگیر با پروسۀ صلح صورت نگیرد و در جانب دیگر، امریکا نیز زمانبندی خروج نیروهای خویش از افغانستان را روی میز مذاکرات قرار ندهد، این پروسه همچنان توفیقی نخواهد داشت. پایان
[1] See online: https://reliefweb.int/report/afghanistan/afghanistan-weekly-field-report-23-29-april-2018-enps
[2] See online, First quarter 2018:
First quarter 2017:
First quarter 2016:
[3] see online: https://www.darivoa.com/a/intensified-bmobing-afghanistan/4362066.html
[4] International Crisis Group, 31 Jan 2018, See it online:
https://www.crisisgroup.org/asia/south-asia/afghanistan/dangerous-escalation-afghanistan
[5] The Washington post, Afghan security forces declining in number, U.S. inspector general report shows, May 1, 2018, online: https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghan-security-forces-declining-in-number-us-inspector-general-report-shows/2018/05/01/aa7b7922-4d4d-11e8-85c1-9326c4511033_story.html?utm_term=.214905c1a577