طارق شاه بهرامی سرپرست وزارت دفاع ملی، هفتۀ گذشته (۲۳ اسد ۱۳۹۶) هنگام سخنرانی در ولایت قندهار اظهار داشت که در حال حاضر در ۲۳ ولایت کشور جنگ جریان دارد و ۹ ولایت زیر تهدید بلند امنیتی قرار دارد.[۱]
در چند ماه اخیر چندین ولسوالی مهم در ولایات مختلف کشور سقوط کرده که در شماری آنها به گونۀ دوامدار جنگ جریان داشته، گاهی در تصرف طالبان و گاهی نیز تحت کنترول حکومت بوده است. در سقوط و بازپس‌گیری ولسوالی‌ها تلفات و ویرانی‌های زیادی نیز رخ می‌دهد.
این در حالی است که ادارۀ سرمفتش خاص امریکا در امور بازسازی افغانستان (سیگار) در گزارشی به کانگرس امریکا گفته است که از اول جنوری تا هشتم ماه می ۲۰۱۷ میلادی، ۲۵۳۱ تن از نیروهای افغان کشته و ۴۲۳۸ تن دیگر زخمی شدهاند. [۲]
این همه از یک‌سو و انفجارهای مرگبار در پایتخت و شهرهای بزرگ کشور در کنار حملات اخیر تهاجمی بر پایگاه‌های نظامیان افغان در مناطق مختلف کشور از سوی دیگر، نشان‌دهندۀ وخامت روزافزون وضعیت امنیتی در کشور است.
اینکه با روی‌کار آمدن حکومت وحدت ملی وضعیت امنیتی کشور در چه وضعیتی قرار داشت؟ از آغاز سال ۲۰۱۷ تا اکنون وضعیت امنیتی کشور چگونه بود؟ و با در نظرداشت رویدادهای سال جاری میلادی، اوضاع امنیتی کشور به کدام سو می‌رود؟ پرسش‌هایی اند که در این تحلیل مورد بررسی قرار گرفته است.
وضعیت امنیتی پس از ایجاد حکومت وحدت ملی
پس از تشکیل حکومت وحدت ملی، با وجود اینکه وضعیت امنیتی در سرتاسر کشور وخیم بود، جغرافیای جنگ نیز از جنوب کشور به شمال کشور گسترش یافت و برخلاف گذشته، جنگ در ولایت‌های شمال کشور شدت یافت. علاوه بر سقوط چندین ولسوالی در ولایت‌های شمال کشور (ولسوالی‌های چهاردره و دشت ارچی در کندز، کوهستان در سرپل، یمگان در بدخشان، غورماچ در فاریاب و تاله‌وبرفک و دندغوری در بغلان)، شهر کندز نیز نخستین شهری شد که پس از سقوط رژیم طالبان، به دست طالبان سقوط کرد.
براساس گزارش “لانگ وار ژورنال” که در اکتوبر ۲۰۱۵م منتشر شد، در سال ۲۰۱۵م از جملۀ ۳۹۸ ولسوالی در سرتاسر افغانستان ۳۱ ولسوالی تحت کنترول طالبان بوده و در ۳۶ ولسوالی دیگر نیز، طالبان اطراف ولسوالی‌ها را در کنترول خود داشتند و حکومت تنها در مراکز این ولسوالی‌ها حضور داشت. در سال ۲۰۱۶م نیز نظر به گزارش سیگار، ۳۳ ولسوالی در ۱۶ ولایت کشور تحت کنترول و یا نفوذ مخالفین مسلح دولت قرار داشت و در شمار زیادی دیگر جنگ‌های شدید جریان داشت.
در این گزارش همچنان گفته شده بود که حدود ۶۳.۴ درصد خاک افغانستان تحت کنترول دولت افغانستان است. این در حالی بود که جنرال جان نیکلسون، فرمانده نیروهای امریکایی در افغانستان در ماه سپتامبر ۲۰۱۶ گفته بود که نیروهای افغان بر ۶۸ تا ۷۰ درصد جمعیت کشور کنترول یا نفوذ دارد. به این ترتیب در سال ۲۰۱۶م تقریبا یک سوم خاک افغانستان تحت کنترول مخالفین مسلح دولت قرار داشت.[۳]
علاوه بر حملات مخالفین مسلح دولت، حملات مرگبار هوایی نیروهای خارجی نیز جان صدها تن از افراد ملکی و گاهی هم نیروهای نظامی را گرفت، در حالیکه حکومت وحدت ملی در برابر چنین رویدادها سکوت اختیار کرد.
از سوی هم، یوناما در گزارش خود در رابطه به تلفات ملکی گفته بود که از اول جنوری الی ۳۰ دسمبر ۲۰۱۵ میلادی ۱۱۰۰۲ فرد ملکی در رویدادهای جنگی کشته و زخمی شده بود که نسبت به سال‌های ۲۰۰۹ الی ۲۰۱۴م به بالاترین سطحش رسیده بود. اما در گزارش سال ۲۰۱۶م یوناما، ۱۱۴۱۸ مورد تلفات ملکی در رویدادهای جنگی به ثبت رسیده که ۳۴۹۸ تن کشته و ۷۹۲۰ تن دیگر زخمی شدهاند و این رقم نظر به سال قبل نشان‌دهندۀ افزایش سه درصدی تلفات است.
علاوه بر بلند رفتن میزان تلفات افراد ملکی، تلفات نیروهای امنیتی نیز پس از ایجاد حکومت وحدت ملی افزایش یافته است. چنانچه در جریان سال ۲۰۱۵م نظر به گزارش سیگار، ۵۰۰۰ تن از نیروهای امنیتی در جنگ علیه مخالفین مسلح دولت کشته و ۱۵ هزار دیگر زخمی شدند. اما آمار سال ۲۰۱۶م که توسط همین اداره به نشر رسید، وضعیت بدتری نظر به سال ۲۰۱۵ را نشان می‌دهد. از اول جنوری تا ۱۹ آگست همین سال، ۵۵۲۳ تن از نیروهای امنیتی افغان کشته و ۹۶۶۵ تن دیگر زخمی شده بودند.
وضعیت امنیتی کشور در سال ۲۰۱۷م
وضعیت امنیتی در سال ۲۰۱۷م نسبت به سال ۲۰۱۶م بدتر شده است. در آغاز این سال، حملات و انفجارهای مرگباری در پایتخت و سایر شهرهای بزرگ کشور رخ داد که از حمله بر قول اردوی ۲۰۹ شاهین، حمله بر شفاخانۀ چهارصد بستر سردار محمد داوود خان، انفجار نیرومند در منطقۀ دیپلوماتیک شهر کابل، حمله بر پایگاه‌های نظامیان افغان در ولسوالی شاه‌ولی‌کوت قندهار، حمله بر نماینده‌گی نوی کابل‌بانک در هلمند و غیره را می‌توان یاد کرد.
از آغاز سال ۲۰۱۷ میلادی، ولسوالی‌های تاله‌وبرفک ولایت بغلان، زیباک ولایت بدخشان، کوهستان ولایت فاریاب، تیوره ولایت غور، قلعه‌زال ولایت کندز، شورابک ولایت قندهار، سنگین ولایت هلمند، جانی‌خیل ولایت پکتیا به دست طالبان سقوط کرده و شماری نیز چندین بار با خطر سقوط مواجه شده و یا هم برای چند ساعت در تصرف طالبان قرار گرفته است.
افزایش حملات هوایی نیروهای خارجی در ماه‌های اخیر نیز که مردم ملکی را به خاک و خون کشانیده‌اند، چالشی دیگری در این راستا است. نیروهای خارجی در این سال در چندین حملۀ هوایی غیرنظامیان و حتی نظامیان افغان را هدف قرار دادند.
یافته‌هاى یوناما نشان مى‌دهد که در شش ماه نخست سال ۲۰۱۷ میلادی، ۱۶۶۲ فرد ملکی افغان در درگیری‌های مسلحانه و حملات انفجاری جان باخته و ۳۵۸۱ تن دیگر زخم برداشته اند. این در حالی است که در شش ماه نخست سال ۲۰۱۶ میلادی، ی۱۶۰۱ فرد ملکی در جریان درگیری‌های مسلحانه کشته و ۳۵۶۵ تن دیگر زخمی شده بودند.[۴]
بربنیاد گزارش‌های سیگار، از اول ماه جنوری تا ۱۲ ماه نوامبر سال ٢٠١۶ میلادی، ۶٧٨۵ تن از نیروهای امنیتی افغان کشته و ١١٧٧٧ تن دیگر آنها زخمی شده بودند. ولی این رقم در سال جاری میلادی بالا رفته است. چنانچه گزارش اخیر سیگار می‌نگارد که تنها از اول جنوری الی هشتم ماه می سال ۲۰۱۷م ۲۵۳۱ سرباز افغان کشته و ۴۲۳۸ سرباز دیگر زخمی شدهاند.
آیندۀ وضعیت امنیتی افغانستان
آیندۀ وضعیت امنیتی افغانستان به چند نکتۀ ذیل ارتباط دارد:
استراتیژی جدید نظامی امریکا برای افغانستان: جنگ افغانستان از طولانی‌ترین جنگ‌های خارجی امریکا به شمار می‌رود که از ۱۶ سال به این‌سو جریان دارد. با به قدرت رسیدن دونالد ترمپ در ایالات متحده امریکا، نگرانی‌های طولانی شدن و امیدهای پایان دادن به این جنگ همز‌مان وجود دارد. قرار بود استراتیژی جدید امریکا درباره افغانستان در اواسط ماه جولای (۲۰۱۷) اعلام شود، اما اختلاف‌نظرها بین مقام‌های امریکایی در این رابطه، سبب تاخیر در اعلام پالیسی جدید امریکا در قبال افغانستان شده است. رئیس جمهور امریکا هفتۀ گذشته (پنجشنبه ۲۰ اسد) در یک نشست خبری در ایالت نیوجرسی گفت که اداره‌اش در مورد استراتیژی جدید واشنگتن در افغانستان به تصمیم نهایی نزدیک شده و این تصمیم برای او بسیار مهم است.
مقام‌های امریکایی گزینه‌های مختلفی را برای رسیده‌گی به قضیۀ افغانستان، ارائه کرده‌اند که یکی از این گزینه‌ها نیز خصوصی‌سازی جنگ افغانستان با اعزام جنگجویان کرایی به افغانستان است. هرچند تا اکنون مشخص نیست که ادارۀ جدید امریکا کدام گزینه را انتخاب خواهد کرد، ولی افزایش نیروهای خارجی و یا خصوصی‌سازی این جنگ، روحیۀ جنگجویان مخالف مسلح دولت را تقویت می‌کند و روی پروسۀ صلح تاثیرات منفی به جا می‌گذارد. در جانب دیگر، سپردن ماموریت افغانستان به شرکت‌های خصوصی عواقب بدی را در پی خواهد داشت و امنیت کشور را بیش از پیش پچیده‌تر خواهد کرد.
پایان دادن به جنگ و تامین صلح: پایان دادن به جنگ جاری در افغانستان و تلاش‌های واقعبینانه برای مصالحۀ ملی، رابطۀ مستقیم به آیندۀ وضعیت امنیتی کشور دارد. اگر امریکا و جامعۀ جهانی می‌خواهند تا جنگ در افغانستان پایان یابد، یگانه راه‌حل مسئلۀ افغانستان، اجازه دادن به خود افغان‌هاست تا برای رسیدن به آشتی ملی تلاش کنند و با هم مشکلات‌شان را حل نمایند. ولی امریکا که این جنگ را آغاز کرده، در پایان دادن مسؤولانۀ آن نیز نقش اساسی را بازی کرده می‌تواند.
پالیسی جنگ و صلح حکومت افغانستان: پس از تشکیل حکومت وحدت ملی، حکومت افغانستان تلاش کرد تا از طریق سیاست خارجی‌اش به صلح با طالبان برسد. در گام نخست از طریق کشورهای چین و پاکستان تلاش حاضر کردن طالبان به میز مذاکرات صلح کرد، اما این پالیسی حکومت وحدت ملی تااکنون به دلیل نداشتن هیچ دست‌آوردی، ناکام شده است.
این پروسه زمانی به بن‌بست رسید که حکومت افغانستان پس از ناکامی حکومت در مذاکرات صلح از طریق سیاست خارجی، به جای راه‌کار موثر دیگر برای پیشبرد پروسۀ صلح پالیسی جنگ با طالبان را در پیش گرفت و عملیات نظامی گسترده را در مناطق مختلف کشور علیه طالبان آغاز نمود و از لهجۀ تندی در برابر آنها نیز کار گرفت. ازاین‌رو، با درنظرداشت تجربۀ گذشته، یگانه راه‌حل قضیۀ افغانستان گفتگوهای صلح است و ادامۀ پالیسی جنگ به جای صلح، موانع بیشتری در برابر صلح ایجاد خواهد کرد و وضعیت امنیتی کشور را روز به روز بدتر خواهد کرد.
نقش کشورهای منطقه: همکاری و یا عدم همکاری همسایه‌ها و سایر کشورهای منطقه در قضیۀ افغانستان، رابطۀ مستقیم با وضعیت امنیتی در افغانستان دارد. پس از ایجاد پایگاه‌های دایمی نظامی امریکا در افغانستان و ظهور گروه “دولت اسلامی” در این کشور، برخی کشورهای منطقه به خصوص روسیه، مکرراً سیاست‌های امریکا را در امر مبارزه با “تروریزم” مورد انتقاد قرار می‌دهند. بالعکس ناتو و امریکا، روسیه را به حمایت از طالبان متهم می‌کنند و مقام‌های افغان و امریکایی نگران روابط روسیه و طالبان اند.
این رویارویی‌های کشورهای منطقه و جهان، علاوه بر افغانستان وضعیت امنیتی منطقه را نیز با چالش‌های زیادی مواجه می‌کند و افغانستان را به میدان جنگ‌های نیابتی طولانی مبدل خواهد کرد.
پایان
[۱] کلید گروپ: «طارق شاه‌بهرامی: در ۲۳ ولایت کشور جنگ جریان دارد»، ۲۳ اسد ۱۳۹۶ هـ ش: http://tkg.af/%D8%B7%D8%A7%D8%B1%D9%82-%D8%B4%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-23-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%AC%D8%B1%DB%8C/
[۲] هشت صبح: «گزارش تکان دهندۀ سیگار از میزان تلفات نیروهای امنیتی» ۱۱ اسد ۱۳۹۶هـ ش: http://8am.af/1396/05/11/a-shocking-report-of-cigarettes-on-the-casualties-of-the-security-forces/
[۳] مرکز مطالعات استراتیژیک و منطقوی: «افزایش تلفات نیروها چالشی برای حکومت»، ۱۵ عقرب ۱۳۹۵ هـ ش، https://csrsaf.org/pa/?p=3131
[۴] رادیو اشنا: «یوناما: در شش ماه گذشته بیش از ۱۶۶۰ غیرنظامی افغان کشته شد»، ۲۶ سرطان ۱۳۹۶هـ ش: