29 عقرب (20 نوامبر) برابر با روز جهانی کودک است. مجمع عمومی سازمان ملل 60 سال پیش در چنین روزی، اعلامیه جهانی کودک و 30 سال پس از آن، کنوانسیون حقوق کودک را تصویب کرد که افغانستان در سال 1994 این سند حقوق بشری را امضا نمود. کودکان افغان با وجود تلاش‌های نهادهای حقوق بشری، از آرامش روحی و جسمی کافی برخوردار نیستند. اکنون روان‌شناسان معتقدند که کودکان افغان در آسیب‌پذیری مطلق قرار دارند و آزارهای جنسی، تفاوت های طبقاتی، امکانات پایین حیاتی و جنگ‌ها بر روان این کودکان تاثیر مخرب می‌گذارد. در همین حال صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل (یونیسف) اعلام کرده که چهار میلیون کودک در افغانستان به کمک نیاز دارند و درمیان این کودکان، 800 هزار نفر به کمک فوری نیازمند می باشند. به گفته یونیسف، این کودکان به دلیل ادامه جنگ، ناامنی، مشکلات اقتصادی و خشکسالی در افغانستان با مشکلات جدی روبرو هستند.
جنگ جاری، وضعیت ناگوار سیاسی و اقتصادی در افغانستان وضعیت کودکان این کشور را تأسف‌بار ساخته است. قربانی شدن کودکان در جنگ، محرومیت از تعلیم و تربیه، تهدید های اجتماعی و انواع خشونت در برابر آنها از مواردی اند که زندگی کودکان افغان را تلخ ساخته است. در این تحلیل به همین وضعیت ناگوار کودکان افغان پرداخته شده است.
جایگاه افغانستان در گزارش سالانه حمایت از کودکان
گزارش حمایت از کودکان سازمان ملل؛ نشان می‌دهد که افغانستان هنوز هم در صف 18 کشور بدتر برای رشد کودکان در جهان قرار دارد. دفتر حمایت از کودکان سازمان ملل در افغانستان گفته است که با در نظرداشت برخی از شاخص‌های مرتبط به دوران کودکی از لحاظ محرومیت کودک، افغانستان در صدر جدول قرار گرفته است. دفتر حمایت از کودکان سازمان ملل در افغانستان در گزارش تازه خود گفته است که پس از پیشرفت چشم‌گیر در 18 سال گذشته، اکنون وضعیت برای کودکان کشور بدتر شده است. بر بنیاد این گزارش، هرچند در جریان 18 سال گذشته برای بهبود وضعیت کودکان کارهای صورت گرفته است، اما این تلاش‌ها هم نتوانسته وضعیت کودکان افغانستان را بهبود بخشد. این گزارش نشان می‌دهد که بیش از هفت درصد کودکان قبل از سن پنج سالگی در کشور می‌میرند، 40 درصد آنان از عدم رشد سریع رنج می‌برند، بیشتر از 4 میلیون کودک از مکتب بازمانده‌اند و نزدیک به یک سوم آنها مصروف کار هستند. مسؤولین دفتر حمایت از کودکان سازمان ملل در این گزارش گفته اند «اکنون بیش از هر زمان دیگری، جهان نیاز به سرمایه‌گذاری در افغانستان دارد تا کودکان؛ دیگر یک نسل گمنام نباشند. دوران کودکی باید یک دوره امن و شاد باشد، اما این مساله برای میلیون‌ها کودک افغان چنین نیست، اکثرأ به دلایل خشونت، فقر و عواقب ناگوار، آنان دوران کودکی خود را باید قربانی کنند.» دفتر حمایت از کودکان سازمان ملل در افغانستان با اشاره به بدتر شدن وضعیت کودکان در این کشور از جامعه جهانی خواستار کمک‌های بشردوستانه بیشتر برای رسیدگی به وضعیت کودکان شده است. در گزارش آمده است که سازمان ملل متحد در سال 2019 حدود 500 میلیون دالر کمک‌های بشردوستانه برای افغانستان درخواست نموده که تنها حدود 40 درصد آن تاکنون تأمین شده است. دراین گزارش گفته شده که کودکان در کشور، حق آموزش، محافظت و صحت خود را در دوران حکومت وحدت ملی از دست داده‌اند. گزارش دفتر حمایت از کودکان سازمان ملل در افغانستان، درگیری‌های مسلحانه را به عنوان یکی دیگر از چالش‌های عمده یاد کرده و گفته است که بخش‌های کلیدی این کشور به شکل فزاینده‌یی در حال جنگ قرار دارند.
عوامل آسیب پذیری کودکان افغان
آسیب پذیری کودکان در افغانستان عوامل متعدد سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی دارد که درینجا به مهم ترین آنها می پردازیم:
خشونت: خشونت یکی از مسایلی است که اکثر کودکان کشور را تهديد مي كند. این امر نه تنها در خانواده، بل در اجتماع نیز شيوع دارد. کودکان نه تنها در معرض خشونت‌های مستقیم فزیکی قرار دارند، بلکی از انواع خشونت‌های روانی نیز رنج می‌برند. به باور آگاهان حقوق طفل، فقر و بی سوادی عوامل اصلی خشونت علیه کودکان می باشند. فقر و بی سوادی در جامعه امروزی افغانستان، باعث شده که شماری زیاد از کودکان با خشونت های خانوادگی مواجه شوند.
محرومیت از تعلیم و تربیه:عدم دسترسی اطفال به تعلیم و تربیه چالش عمده دیگری محسوب می شود که فراروی کودکان افغان وجود دارد. تعلیم‌وتربیه رکن اساسی انکشاف‌پایدار یک جامعه است و نیازمند توجه بیشتر دولت‌ها می‌باشد. دولت افغانستان بر اساس قواعد و مقررات بین‌المللی و قوانین ملی وظیفه دارد تا زمینه دسترسی برابر به تعلیم و تربیت را به شهروندان فراهم سازد. بهبود وضعیت معارف در طول ۱۸ سال گذشته، یکی از شعارهای مهم و برجستۀ دولت افغانستان و جامعۀ جهانی بود؛ اما با گذشت این مدت طولانی و مصرف میلیاردها دالر، با آنکه معارف پیشرفت‌های چشم‌گیری نیز داشته، ولی هنوز هم مشکلات و چالش‌های زیادی این عرصۀ حیاتی را تهدید می‌کند و میلیون‌ها کودک افغان از رفتن به مکاتب محروم اند. بر بنیاد معلومات وزارت معارف افغانستان، چهار میلیون کودک افغان از خدمات تعلیم محروم اند. تحقیق یونیسف به همکاری وزارت معارف افغانستان که در ربع دوم سال 1398هـ ش نشر شده، نشان می‌دهد که در سراسر افغانستان 47 درصد (4 میلیون) کودک واجد شرایط، از رفتن به مکاتب محروم اند. ناامنی‌ها، نبود سهولت‌های لازم در مکاتب، بی‌جاشدن از مسکن و ازدواج‌های زیر سن از عواملی اند که در گزارش مذکور در پیوند به این وضعیت بیان شده است . در کل محرومیت از تعلیم یکی از نگرانی‌های مهم کودکان افغانستان است. در این کشور تعداد بزرگی از کودکان به دلیل جنگ و نا امنی، بی‌جا شدن خانوادگی، بی‌سر پرستی و مشکلات فقر و بیچارگی، از آموزش محروم اند.
تهدیدهای امنیتی: کودکان در افغانستان با خطرات گوناگون مواجه اند. اعتیاد، اختطاف و حوادث جنگی و طبیعی کودکان را تهدید می کنند. مسوولان هیئت معاونت ملل متحد در افغانستان (یوناما) می گویند که در جریان سال 2019م به تعداد 2461 کودک بر اثر جنګ جاری در کشور کشته یا زخمی گردیده اند. خانم شوسن، مسوول کمیته ماین پاکی در افغانستان می گوید که ماهانه حدود 20 طفل در سراسر افغانستان بر اثر ماین زخمی یا کشته می شوند. حضور کودکان در صفوف طرفین درگیر جنگ در افغانستان، استفادۀ آنان برای اهداف جنگی و حتی استفادۀ جنسی از کودکان یکی از نگرانی‌های دیگر در برابر زندگی کودکان افغان است. با آنکه در این رابطه نهادهای حقوق بشری بارها ابراز نگرانی کرده‌اند و در گزارش‌های خویش گفته اند که در صفوف جنگ از جوانان کم سن در افغانستان استفاده صورت می‌گیرد، هم در صفوف مخالفین مسلح دولت و هم در پولیس محلی جوانان کم‌عمر استخدام می‌شوند. در کل با آنکه بعد از سال 2001م و روی‌کار آمدن نظام جدید، نهادهای مختلف ملی و بین‌المللی در عرصۀ حمایت از حقوق بشر و اطفال در افغانستان فعالیت دارند و در این عرصه میلیون‌ها دالر به مصرف رسیده است؛ اما هنوز هم کودکان افغان به نحوی از انحاء قربانی جنگ و نا امنی‌ها می‌شوند.
تهدید های اجتماعی: یکی از قربانیان مشاجرات شدید و طولانی والدین و نزدیکان، کودکان بی‌گناهی هستند که در این مشاجرات صدمه عاطفی و روانی می‌بینند. در افغانستان به دلیل ازدواج‌های سنتی و قومی، این اختلاف‌های خانوادگی زیاد دیده می‌شود. بعضی اوقات در مشاجره والدین یا اعضای فامیل، کودکان ابزار تلافی قرار می‌گیرند که بر آسیب‌های روانی آنها می‌افزاید. اضطراب حاصل از زندگی در چنین محیطی کودک را تحت فشار شدید روانی قرار می‌دهد و در نهایت ممکن است کودکان را به مشکلات رفتاری و اختلالات روانی دچار کند، اعتیاد والدین به دلیل خصوصیاتی رفتاری که در آنان ایجاد می‌کند، مانند پرخاشگری، بی‌مسئولیتی و کاهش عاطفه سبب می‌شود تا کودکان در معرض آزار و سوء استفاده بیشتر قرار گیرند.
طبق گزارش‌های موجود، حدود ۳ میلیون نفر معتاد هستند، یعنی حدود ۱۰ درصد افراد جامعه. این باعث شده تا اغلب آنها به دلیل مصرف مواد مخدر، سلامت روانی خود را از دست داده، زن و فرزندان خود را مورد آزار و اذیت و انواع خشونت‌های خانوادگی قرار دهند.
مشکلات اقتصادی: وجود اطفال زياد و فقر خانواده ها باعث شده است که والدین نتوانند از اطفال شان حمایت لازم را داشته باشند، مصارف تعلیمی شانرا تأمین نموده ضرورت های روزمرهء شانرا به نحو احسن برآورده سازند. این امر باعث شده که شمار زیادی از اطفال از نعمت تعلیم و تربیه محروم مانده و پس از سن پنج و شش سالگی، مصروف کارهای شاقه شوند.
پیشنهادات
با توجه به این تحلیل، ایجاب می نماید که براي بهبودی وضعیت کودکان نکات ذیل در نظر گرفته شود .
- اصلاح قوانین افغانستان در رابطه با جرایم کودکان و حمایت از اطفالی که مورد تجاوز جنسی قرار می گیرند؛
- عملی شدن کنوانسیون حقوق طفل و سایر تعهدات بین المللی در رابطه به حقوق اطفال، از سوی دولت افغانستان؛
- کمپاین و آگاهی دهی از حقوق اطفال برای کودکان و والدین، در سراسر کشور، از طریق رسانه ها و راه اندازي ورکشاپ هاي آموزشی و آگاهی دهی؛
- تعیین مجازات برای ناقضین حقوق کودکان و مورد بازپرس قرار گرفتن آنها و تطبیق قانون در مورد آنان؛
- ایجاد و تقویت نهادهاي ویژه برای حمایت از اطفالی که حقوق شان نقض می شود و یا سرپرست خود را از دست داده اند؛
- تداوي و توجه جد به کودکان معتاد و جلوگیری از گسترش اعتیاد میان اطفال؛
- ایجاد اشتغال و فقر زدایی، به خاطر نجات کودکان از کارهای شاقه در روی جاده ها و یا در جاهایی مثل کارخانه ها و کوره های خشت پزی؛
- ایجاد و توسعه تسهیلات تعلیمی و تربیتی براي کودکان که به تعلیم و تربیت دسترسی ندارند و نیز در محلاتی مانند کودکستان های دولتی، پارك های تفریحی؛
- ایجاد یک محیط مصوون در جامعه برای کودکان به خاطر جلوگیری از اعمال تبعیض و رفتارهای خلاف کرامت انسانی با اطفال؛