صلاح الدین ربانی وزیر امور خارجۀ افغانستان در یک سفر دو روزۀ رسمی به تهران رفت. آقای ربانی در این سفر با همتای ایرانی خویش، رییس مجلس، رئیس شورای امنیت ملی و برخی مقامات دیگر آن کشور ملاقات‌هایی داشت و روی مسایل مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی و گسترش روابط دوجانبه بحث و تبادل نظر کردند.
سیاست خارجی حکومت وحدت ملی متفاوت‌تر از سیاست خارجی حکومت دورۀ ۱۳ سالۀ حامد کرزی بوده و این پرسش وجود دارد که روابط حکومت وحدت ملی با ایران از آغاز چگونه بوده است؟ پیشینۀ روابط دو کشور، روابط کابل-تهران در دو سال حکومت وحدت ملی و چالش‌های فراراه این روابط، مسائلی اند که در این تحلیل روی آن پرداخته شده است.
پیشینۀ روابط تهران-کابل
ایران و افغانستان با داشتن مرز مشترک ۹۵۰ کیلومتر و مشترکات دينى، فرهنگی و زبانی، دارای روابط دیرینۀ تاریخی و نسبتا خوبی اند.
در اواخر دهۀ هفتاد میلادی هنگامی که شوروی‌‌ها به افغانستان لشکرکشی کردند، ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که تهاجم نظامی روس‌ها به این کشور را تجاوز صریح و خلاف تمام اصول و پرنسیب‌های بین‌المللی خواند و آن را به شدت محکوم کرد و در عین زمان، دروازه‌های مرزی خود را به روی مهاجرین افغان گشود.
در پنج سال دورۀ حاکمیت طالبان، ایران از جبهه متحد شمال حمایت کرد و همزمان با حضور نظامی امریکا و ناتو در سال ۲۰۰۱ به افغانستان، روابط دو کشور همسایه بار دیگر به حالت عادی درآمد و رفت و آمدهای دیپلوماتیک میان مقامات بلندپایۀ دو کشور آغاز شد. در این دوره، با وجود حضور نظامی امریکا در افغانستان، این دو کشور روابط عادی و خوبی داشتند.
روابط تهران-کابل پس از حکومت وحدت ملی
باوجود تفاوت‌هایی که میان دیدگاه‌های دو جناح سیاسی حکومت وحدت ملی افغانستان در قبال ایران دیده می‌شود، ولی در کل، حکومت وحدت ملی در طول دو سال گذشته تا حدی توانسته است، توازن لازم در سیاست خارجی کشور با ایران و رقبای منطقوی و بین‌المللی‌اش را بر پایۀ تعامل و همکاری‌های مشترک حفظ کنند.
تضعیف تدریجی روابط افغانستان با پاکستان و بی‌اعتمادی‌های سیاسی میان مقامات امنیتی و سیاسی دو کشور که کاهش چشمگیر در تجارت میان افغانستان و پاکستان را نیز به دنبال داشته است، باعث گردیده تا سطح تبادل کالا به گونۀ طبیعی میان ایران و افغانستان بالا برود؛ به همین دلیل، شاهد سفرهای متعدد سران و مقامات بلندرتبۀ حکومت وحدت ملی و رفت و آمدهای هیئت‌های دیپلوماتیک میان کابل و تهران در دوسال گذشته هستیم.
در بخش توسعۀ مناسبات تجارتی-ترانزیتی میان دو کشور، حدود سه ماه پیش موافقت‌نامۀ سه جانبۀ توسعۀ بندر چابهار در تهران امضا گردید و یکی از مهم‌ترین گام‌های است که ایران، هند و افغانستان در راستای تقویت همکاری‌های مشترک اقتصادی منطقوی برداشتند.
حضور بیش از دو میلیون مهاجر افغانستان در ایران یکی از مسایل مهم دیگر است که همواره میان حلقات دیپلوماتیک دو کشور بحث برانگیز بوده است، اما در دوسال اخیر دیده می‌شود که ایران تلاش دارد تا حضور مهاجرین افغانستان در آن کشور را قانونمند بسازد و یا زمینۀ برگشت اختيارى آن‌ها به کشور شان را مساعد نماید.
سفر وزیر خارجۀ افغانستان به ایران
صلاح الدین ربانی وزیر امور خارجۀ افغانستان به تاريخ ۷ سنبلۀ ۱۳۹۵ در رأس یک هیأت بلندپایۀ دولتی وارد تهران شد. هدف از این سفر بحث و گفتگو در بارۀ همکاری‌های دوجانبه در ابعاد مختلف به ویژه قاچاق مواد مخدر که ایران همواره از این ناحیه تشویش‌هایی داشته است، و گسترش همکاری‌های سیاسی و اقتصادی با همتای ایرانی و برخی دیگر از مقام‌های بلند پایۀ ایران گفته شده است.
آقای ربانی در ملاقات با جواد ظریف وزیر امور خارجۀ ایران اظهار داشته است که ایران در سیاست خارجی افغانستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و در سطح رهبری حکومت وحدت ملی افغانستان نیز برای گسترش همکاری‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی میان کابل و تهران و گفتگو پیرامون همه مسایل مطرح در روابط دوجانبه، ارادۀ جدی سیاسی وجود دارد.
در این دیدار، همچنان پیرامون مسایل تجاری و ترانزیتی میان دو کشور، از جمله خط آهن خواف-هرات و همچنان مشکلات مهاجرین و محصلین افغان در ایران، گفتگوهای همه‌جانبه صورت گرفته و هر دو طرف بر همکاری در جهت کاهش مشکلات در این زمینه‌ها، تأکید کرده‌اند.[1]
وزیر امور خارجۀ افغانستان در دیدار با علی لارجانی رئیس مجلس ایران، موضوع گسترش دیدارها و روابط میان مقامات و اعضای پارلمان‌های افغانستان و ایران جهت گسترش روابط دو کشور مطرح کرده و مورد توافق هر دو جانب قرار گرفته است.[2]
همچنان، آقای ربانی در دیدار با علی شمخانی رئیس شورای امنیت ملی ایران روی مسائل و تهدیدهای امنیتی گفتگو کرده و در این دیدار جانب ایرانی برای همکاری در مبارزۀ با گروه‌های مسلح مخالف حکومت، ابراز آمادگی کرده است.[3]
چالش‌‌ها وفرصت‌های روابط کابل با تهران
حضور نظامی ناتو به ویژه امریکا در افغانستان، نزدیک شدن روابط افغانستان با عربستان سعودی و پخش و نشر انگیزه‌های سیاسی متقابل در پیوند به رقابت‌‌ها میان ایران و سعودی یا شیعه و سنی، گسترش نفوذ گروه داعش در افغانستان و موضعگیری ایران در قبال طالبان، کشت و قاچاق مواد مخدر به خصوص در ولایات جنوب غربی کشور، مداخلۀ ایران در مسایل داخلی افغانستان از طریق حمایت برخی احزاب و حلقات سیاسی، اعزام مهاجرین افغانستان به جنگ سوریه و همچنان اعدام جوانان مهاجر افغان که برای کارهای شاقه به آن کشور پناه می‌برند، اخراج مهاجرین افغان خلاف توافقات دوجانبه و برخی مسایل دیگر، از جمله چالش‌هایی به شمار می‌روند که گاه‌گاهی بر روند دوستی میان دو کشور تأثیر منفی می‌گذارد[4].
در اوایل حکومت وحدت ملی زمانی که عربستان سعودی از کشورهای اسلامی منجمله افغانستان خواست تا موقف شان را مبنی بر حمایت از آن کشور در پیوند به جنگ یمن اعلام نمایند، رییس جمهور غنی حمایت خود را از تصمیم ریاض مبنی بر جنگ علیه حوثی‌های یمن اعلام نمود، اما از سوی برخی شرکای سیاسی حکومت تحت فشار سیاسی قرار گرفت.
گسترش چشمگیر نفوذ گروه داعش در ولایات مختلف افغانستان که مهار کردن آن توسط حکومت افغانستان خیلی دشوار به نظر می‌رسد و تمام دروازه‌های صلح و تفاهم نیز با این گروه بسته است، با در نظرداشت مبنای اندیشۀ سیاسی و طرز دیدگاه عقیدتی داعش به خصوص در قبال اهل تشیع، باعث تغییراتی در موضعگیری‌های ایران در قبال طالبان گردیده است و این امر نیز می‌تواند روابط دو کشور در آینده را به چالش بکشاند.
اعزام جوانان کارگر افغان به جنگ سوریه از سوی سپاه پاسداران ایران با نشان دادن چراغ سبز اقامۀ دایمی در ایران و غیره که اخیراً از سوی نهادهای بین‌المللی گزارش شده است و تصویرهای نشر شده در صفحات انترنتی و رسانه‌های معتبر بر اثبات این مدعا گواهی می‌دهد، می‌تواند یکی دیگر از چالش‌هایی باشد که بر روابط استراتیژیک کابل و تهران سخت آسیب برساند.
گزارش‌‌ها می‌رساند که سپاه پاسداران ایران در کنار سایر نیروهایی که به سوریه اعزام می‌نماید، جوانان کارگر افغان را به جنگ سوریه تشویق نموده و بعد از آموزش‌های لازم نظامی به شهرهای سوریه می‌فرستد و در صورتی که کشته و یا زخمی شوند، آن‌ها را به ایران انتقال می‌دهند[5]. براساس برخی تخمین‌ها، حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار تبعۀ افغان در سوریه در کنار نیروهای بشارالاسد می‌جنگند. مقامات ایرانی نیز گفته است که شهروندان افغان به صورت دواطلبانه برای جنگ در سوریه حاضر شده‌اند.[6] یکسال پیش سازمان دیدبان حقوق بشر گزارشی را نشر کرد که گویا ایران هزاران نفر از مهاجرین افغانستان را که به شکل غیر قانونی در آن کشور زندگی می‌کنند، به جنگ سوریه می‌فرستد و این امر از سوی نهادهای ذیربط دولت افغانستان نیز مورد پیگری قرار گرفت[7].
با وجود چالش‌های فوق، هر دو کشور فرصت دارند تا از به وجود آمدن بی‌اعتمادی‌های سیاسی متقابل میان هم جلوگیری نمایند و روی زمینه‌های توسعۀ تبادل کالا از طریق رفت و آمد هیئت‌های دیپلوماتیک بیشتر کار کنند و زمینه‌های توسعۀ اقتصادی میان دو کشور را به خصوص از طریق بندر چابهار، فراهم نمایند.
پایان
[1] وزارت امور خارجۀ افغانستان «ملاقات وزرای امور خارجۀ افغانستان و ایران»، تاریخ نشر: Aug 29, 2016، آنلاین:
http://mfa.gov.af/fa/news/foreign-ministers-of-iran-and-afghanistan-meet
[2] وزارت امور خارجۀ افغانستان «ملاقات وزیر امور خارجه با رئیس مجلس شورای اسلامی ایران»، تاریخ نشر: Aug 28, 2016، آنلاین:
http://mfa.gov.af/fa/news/foreign-minister-meet-with-speaker-of-iran-islamic-consulatative-assembly
[3] وزارت امور خارجۀ افغانستان «ملاقات وزیر امورخارجه با دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران»، تاریخ نشر: Aug 30, 2016 ، آنلاین:
http://mfa.gov.af/fa/news/foreign-minister-meet-with-iran-head-of-national-security
[4] – فرصت‌‌ها و چالش‌‌ها پیش روی روابط ایران و افغانستان، مرکز مطالعات بین المللی صلح (IPSC).
[5] – سهیم کردن مهاجرین افغان در جنگ داخلی سوریه، VOA:
http://www.darivoa.com/a/afghanistan-syria-civil-war/1916438.html
[6] اعزام افغان‌های شیعه به جنگ سوریه توسط ایران، VOA:
[7]– جنگ سوریه؛ افغان‌هایی که از ایران به جنگ سوریه فرستاده می‌شوند، بی بی سی:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/04/160417_mar_immigration_afghan_syria_fariba
و همچنان: افغانستان اعزام افغان‌ها به سوریه توسط ایران را بررسی می‌کند، بی بی سی:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/01/160130_k05_hrw_report_about_afghan_send_to_syria