در کنار رویدادهای امنیتی و حوادث طبیعی، حادثه‌های ترافیکی نیز مرگبارترین رویدادها در چند سال اخیر در افغانستان بوده و یكی از عوامل افزایش میزان مرگ و میر در کشور می‌باشد.
هفتۀ گذشته شاهد یک رویداد خونین ترافیکی در مسیر شاهراه کابل-کندهار بودیم که منجر به کشته شدن ۷۳ نفر و زخمی شدن بیش از ۷۰ نفر دیگر شد.[1] این حادثه (۱۹ ثور) در اثر تصادم و آتش‌سوزی دو موتر مسافربری از نوع ۳۰۳، در مربوطات ولسوالی مقر ولایت غزنی رخ داد.
تصادف خونین اخیر در غزنی واکنش‌هایی مبنی بر بی‌توجهی حکومت افغانستان برای پیش‌گیری از وقوع چنین حوادث ناگوار را نیز در پی داشت. به همین دلیل، رئیس جمهور غنی جلسه‌ای به هدف رسیده‌گی به قربانیان حادثۀ غزنی دائر کرده و دستور داد تا هیئتی متشکل از نماینده‌گان پنج وزارت تشکیل گردد و به منظور پیش‌گیری از وقوع چنین رویدادهای ناگوار، طرح مشخصی را ترتیب و به ریاست جمهوری ارائه نمایند.[2] از سوی دیگر، کمیسیونی نیز تحت ریاست انجنیر محمد خان معاون اول ریاست اجرائیه به منظور پیش‌گیری از حوادث ترافیکی تشکیل گردید.
مقام‌های وزارت ترانسپورت افغانستان به تاریخ ۲۱ ثور طی نشست مشورتی با معاون اول ریاست اجرائیه اعلام داشت که از میان ۹۴۳ شرکت حمل و نقل، جواز فعالیت نزدیک به ۲۳۰ شرکت را به دلیل عدم رعایت قوانین ترافیکی لغو کرده‌اند.[3] از سویی هم گروه طالبان در واکنش به حادثۀ ترافیکی اخیر گفته است که در صورت تکرار چنین حوادث در آینده، با شرکت‌های ترانسپورتی برخورد جدی خواهند کرد.[4]
تلفات سنگین رویدادهای ترافیکی در افغانستان نگرانی‌های زیادی ایجاد کرده است. اما پرسش اینجاست که چرا حوادث ترافیکی همه‌ساله افزایش می‌یابد؟ چه اقداماتی روی دست گرفته شود، تا از وقوع چنین رویدادها جلوگیری صورت گیرد؟
آمار روز افزون حوادث ترافیکی
میزان حوادث ترافیکی در افغانستان از سال ۱۳۸۷ به این‌سو همه‌ساله روبه افزایش بوده است. در سال ۱۳۸۷ مجموعاً ۲۴۲۳ حادثۀ ترافیکی در کشور رخ داده بود[5] و این رقم تا سال ۱۳۹۲ به ۴۳۹۳ مورد افزایش یافت. (جدول-۱)
هرچند آمار احصائیوی رویدادهای ترافیکی در ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ در دست نیست؛ ولی بربنیاد معلومات برخی نهادها، تعداد حوادث ترافیکی در این دو سال نسبت به سال‌های پیش نیز افزایش یافته است و در سال ۱۳۹۴ رقم حوادث در کشور به ۶۷۲۹ مورد رسیده است.[6] (جدول-۱)
در طول سال‌های گذشته، اکثریت حوادث ترافیکی به دلیل تیزرفتاری موترها به وقوع پیوسته است. به گونۀ مثال، در سال ۱۳۹۲ از مجموع ۴۳۹۳ حادثه ۱۹۹۵ موتر تیزرفتار دچار حادثۀ ترافیکی شده است.
جدول-۱: میزان حوادث ترافیکی در افغانستان (۱۳۸۷-۱۳۹۴)[7]
تلفات حوادث ترافیکی در افغانستان
بر اساس معلومات سازمان جهانی صحت، افغانستان یکی از کشورهایی است که گراف تلفات ناشی از رویدادهای ترافیکی در آن بلند می‌باشد. بربنیاد گزارش سازمان جهانی صحت در سال ۲۰۱۵ که در آن معلومات سال ۲۰۱۳ ارائه گردیده، ۴۷۳۴ تن در نتیجۀ حوادث ترافیکی در افغانستان جان داده‌اند و در هر یک صد هزار نفر ۱۵.۵ نفر در اثر این حوادث، به کام مرگ رفته‌اند.[8]
از جانب دیگر، مقام‌های رسمی در کشور این ارقام را کم‌تر از آنچه که نهادهای بین‌المللی ارائه کرده، عنوان می‌کنند. به عنوان مثال، مسؤولین بخش رویدادهای ترافیکی افغانستان می‌گویند که در سال ۱۳۹۳ حدود ۳۲۷۷ حادثه ترافیکی صورت گرفته است که در نتیجه ۱۲۹۷ نفر کشته و ۳۹۴۶ نفر دیگر زخمی شده‌اند.[9] براساس معلومات مقام‌های افغان به طور اوسط روزانه بیش از ۱۰ تن قربانی این رویدادها می‌گردد.
در این میان، برخی آمارها نشان می‌دهد که ۷۰ درصد تلفات رویدادهای ترافیکی در شاهراه‌های کشور اتفاق می‌افتد و ۳۰٪ دیگر هم در جاده‌های داخل شهرها. براساس محاسبۀ برخی آمار، ۶۳٪ قربانیان این‌گونه حوادث مردان، ۱۳٪ زنان و ۲۴٪ کودکان می‌باشد.[10]
در جریان سال‌های گذشته، حوادث ترافیکی پس از نا‌امنی‌ها بیشترین تلفات را در کشور برجای گذاشته‌اند. بر اساس آمارهای ارائه شده، از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۲، حدود ۳۵ هزار تن بر اثر حادثه‌ی ترافیکی در سراسر کشور جان داده‌اند.[11]
عوامل افزایش رخدادهای ترافیکی
مشکلات جاده‌ها و راه‌های مواصلاتی، بارها از سوی مردم و رسانه‌ها به خصوص پس از همچو حوادث، مطرح شده است اما حکومت هنوز به این مشکلات توجه نکرده است و تدابیر لازم را برای جلوگیری از تکرار این‌گونه رویدادها در نظر نگرفته است. عوامل متعدد باعث وقوع رویدادهای مرگبار ترافیکی شده است، اما عمده‌ترین آنها موارد ذیل به شمار می‌رود:
۱. موجودیت فساد اداری در نهادهای ترافیک: فساد در این نهادها باعث گردیده تا راننده‌گان به آسانی به جواز راننده‌گی دست‌یابند. چنانچه بر اساس یک گزارش از ۱۰۰ رانندۀ که تنها در شهر کابل مورد پرسش قرار گرفته، ۴۰ تن آنها گفته اند که از راه قانونی جواز راننده‌گی را به دست آورده‌اند. بر اساس همین گزارش، به صورت رسمی برای دریافت جواز راننده‌گی ۷۲۰ افغانی مصرف می‌شود، درحالیکه با پرداخت ۸۰۰۰ افغانی می‌توان آنرا از طرق دیگر نیز به دست آورد.[12] بر علاوه، چشم پوشی از تخلفات ترافیکی راننده‌گان در مقابل دریافت رشوه نیز، مورد دیگر فساد در بخش ترافیک می‌باشد.
۲. معیاری نبودن و خرابی سرک‌ها: به دلیل موجودیت فساد گسترده در قراردادهای سرک‌سازی، شتاب زده‌گی در ساخت سرک‌ها، بیشتر سرک‌ها و جاده‌های کشور به صورت غیر معیاری توسط شرکت‌های غیرفنی و کم‌تجربه ساخته شده و طبق استندردهای جاده‌یی جهان نمی‌باشد. عدم کنترول وزن مجاز وسایط بابری و انفجارها و حوادث ناامنی نیز باعث گردیده تا سرک‌های کشور تخریب شوند. بنابراین، کم‌عرض بودن و معیاری نبودن جاده‌ها و تخریب آن نیز یکی از افزایش حوادث ترافیکی به شمار می‌رود.
۳. بی‌احتیاطی راننده‌گان و نقض قوانین ترافیکی: بی‌توجهی مقامات ترانسپورتی کشور، عدم نظارت ترافیک بر وسایط نقلیه در شاهراه‌ها و نبود قانون منظم ترانسپورتی باعث شده تا راننده‌گان موترهای مسافربری همواره از مقررات ترافیکی سرپیچی کنند، چون تا‌کنون شرکت‌های ترانسپورتی به طور قانونی به دلیل چنین حادثات از سوی وزارت ترانسپورت مورد بازپرسی قرار نگرفته است.
۴. سرعت بیش از حد و نبود علایم ترافیکی: تیزرانی و سرعت بیش از حد یکی از جدی‌ترین عوامل حادثات ترافیکی در کشور است. بسیاری از راننده‌گان در مسیر شاهراه‌ها با سرعت بسیار بالا رانندگی می‌کنند. آمار حوادث ترافیکی نشان می‌دهد که سبب وقوع بیشترین حوادث ترافیکی وسایط نقلیه تیز رفتار می‌باشند. به گونۀ مثال، تنها در سال ۱۳۹۲ از مجموع حوادث ترافیکی ۴۵.۴ درصد حادثۀ موترهای تیزرفتار بوده و ۲۵.۴ درصد آن حوادث موترسایکل‌ها بوده است. از جانب دیگر، در شاهراه‌های افغانستان از نشانه‌های ترافیکی خبری نیست و کنترولی بر محدودیت سرعت موترها هم وجود ندارد.
۵. اعتیاد راننده‌گان به مواد مخدر: اکثراً راننده‌گان وسایط نقلیه باربری که راه‌های دور و درازی را در شب می‌پیمایند، از مواد نشه‌آور استفاده می‌کنند. انجنیر محمد خان، معاون اول ریاست اجرایی، در نشست مشورتی با وزیر ترانسپورت، رئیس ترافیک و مسئول اتحادیۀ شرکت‌های ترانسپورتی، بر تطبیق مقررات رانندگی به منظور جلوگیری از همچو رویدادها تاکید کرد. او گفت بسیاری از رانندگان در شاهراه‌ها چرس (حشیش) می‌کشند و در حالت نشه رانندگی می‌کنند. درکنار این، استفاده از یک راننده در مسیرهای دور باعث خسته‌گی و خواب آلودگی راننده گردیده و باعث حوادث ترافیکی می‌گردد.
۶. رقابت میان شرکت‌های ترانسپورتی: راننده‌گان شرکت‌های ترانسپورتی می‌گویند که شرکت‌های ترانسپورتی به راننده‌گانی که مسافر را زودتر انتقال دهند امتیاز می‌دهند و این یکی از علت‌های تیزرانی است که در هنگام سبقت گرفتن از دیگری، باهم برخورد می‌کنند.
۷. عدم رعایت ترتیبات حفاظتی: بستن کمربند محافظتی در هنگام رانندگی، ویا پوشیدن کلاه در هنگام راندن موترسایکل می‌تواند از برخی تلفات حوادث ترافیکی جلوگیری کند. ولی در نظر نگرفتن مقررات حفاظتی باعث گردیده که گراف تلفات ناشی از حوادث ترافیکی در افغانستان سیر صعودی داشته باشد.
راه‌حل‌های کاهش تلفات و حوادث ترافیکی
از آنجایی که حفظ جان مردم یکی از وظایف اساسی حکومت شمرده می‌شود، پس حکومت باید اقداماتی را روی دست گیرد، تا از وقوع چنین رویدادها جلوگیری صورت گیرد. موارد زیر، بخشی از راه‌حل‌های کاهش تلفات و حوادث ترافیکی به شمار می‌رود:
- تطبیق قوانین ترافیکی؛ به گونۀ مثال استفادۀ راننده‌گان و سرنشینان از کمربند امنیتی و پوشیدن کلاه ایمنی راننده‌گان موترسایکل.
- مبارزه با فساد اداری در قراردادهای سرک‌سازی و ارگان‌های ترانسپورت و ترافیک به خصوص در اخذ جوازهای راننده‌گی.
- نصب سرعت‌سنج در جاده‌ها و شاهراه‌ها برای معلوم کردن سرعت موترها، نصب علائم ترافیکی و فعال ساختن ترافیک شاهراه در تمام شاهراه‌ها.
- کنترول وزن وسایط نقلیه، بخصوص وسایط نقلیه باربری تا از تخریب سرک‌ها جلوگیری به عمل آید.
- آموزش علایم ترافیکی به دانش‌آموزان مکاتب.
پایان
[1] «شمار کشته‌شدگان تصادف جاده‌ای در غزنی به ۷۳ نفر رسید» معلومات بیشتر در گزارش بی بی سی:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/05/160508_k02-ghazni-accident
[2] «رئیس جمهور غنی بخاطر رسیدگی به قربانیان حادثۀ ترافیکی غزنی به مسوولین هدایات لازم داد» برای معلومات بیشتر به لینک زیر مراجعه نمایید:
http://president.gov.af/fa/news/87000
[3] «وزارت ترانسپورت افغانستان جواز ۲۳۰ شرکت حمل و نقل را لغو کرد»:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2016/05/160510_k04_review_road_safety_meeting
[4] برای معلومات بیشتر:
http://shahamat-farsi.com/?p=28232
http://cso.gov.af/Content/files/4-44(1).pdf
[6] «وزارت صحت عامه از افزایش ۶۰درصدی رویدادهای ترافیکی در افغانستان خبرداد» برای جزئیات بیشتر: http://www.tolonews.com/fa/afghanistan/20716-sharp-spike-recorded-in-traffic-accidents-moph?tmpl=component&layout=default
[7] آمار حوادث ترافیکی از سال ۱۳۸۷ الی سال ۱۳۹۲ از ادارۀ مرکزی احصائیه گرفته شده و ارقام سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ از وزارت صحت عامۀ افغانستان گرفته شده است.
[8] برای معلومات بیشتر به وب سایت سازمان جهانی صحت مراجعه نمایید: http://www.who.int/violence_injury_prevention/road_safety_status/2015/country_profiles/Afghanistan.pdf
[9] برای معلومات بیشتر:
http://www.bbc.com/persian/afghanistan/2015/05/150510_k02-afghanistan-accidents-casualties
[10] محاسبه بر اساس آمار کشته شده‌گان سال ۱۳۹۲ صورت گرفته که رسانه‌ها از قول ریاست ترافیک نقل کرده است.
[11] برای معلومات بیشتر:
http://www.etilaatroz.com/20185
[12] برای معلومات بیشتر به وب سایت الجزیره مراجعه نمایید: