قرار است انتخابات ولسی جرگه و شوراهای ولسوالی‌ها شش ماه بعد به تاریخ ۱۶ سرطان ۱۳۹۷ برگزار گردد، در حالیکه بی‌اعتمادی‌ها نسبت به ظرفیت کمیسیون مستقل انتخابات برای برگزاری این انتخابات، به سطح ملی و بین‌المللی رو به افزایش است.
به تازه‌گی نشریۀ دیپلومات چاپ امریکا در مقاله‌ای نگاشته است که برگزاری انتخابات آینده بدون اصلاحات در سیستم و کمیسیون انتخاباتی، بی‌ثباتی را در افغانستان افزایش خواهد داد. پیش از این، تادامیچی یاماماتو نمایندۀ خاص سرمنشی سازمان ملل متحد برای افغانستان نیز در نشست شورای امنیت این سازمان، آماده‌گی‌ها و اقدامات کمیسیون مستقل انتخابات برای برگزاری انتخاباتِ به موقع و شفاف را، ناکافی خوانده بود.
بنیاد انتخابات شفاف افغانستان (تیفا) و ولسی جرگه افغانستان نیز در این اواخر از کارکرد کمیسیون انتخابات انتقاد کرده است. بربنیاد اظهارات اعضای ولسی جرگه، ظرفیت کمیسیون مستقل انتخابات برای آنان قابل قبول نیست و به همین دلیل به شفافیت در انتخابات پیشرو باورمند نیستند. تیفا یا بنیاد انتخابات شفاف افغانستان حکومت را به دخالت در امور کاری کمیسیون انتخابات متهم نموده و ابراز نگرانی کرده است که آماده‌گی‌های لازم برای برگزاری انتخابات سال آینده گرفته نشده است.
کدامین عوامل باعث بی‌اعتمادی نسبت به کمیسیون مستقل انتخابات و برگزاری انتخابات آینده شده است؟ و آیا انتخابات پیشرو در تاریخ معين آن، برگزار خواهد شد؟
اصلاحات انتخاباتی
بند دوم مادۀ ۸۳ قانون اساسی افغانستان می‌گوید: “دورۀ کاری ولسی جرگه به تاریخ اول سرطان سال پنجم، بعد از اعلام نتایج انتخابات به پایان می‌رسد و شورای جدید آغاز به کار می‌کند”. براین بنیاد دورۀ کاری ولسی جرگۀ کنونی در آخر جوزای سال ۱۳۹۴ هـ ش باید به پایان می‌رسید و شورای جدید به کار خود آغاز می‌کرد. ولی دورۀ کاری ولسی جرگۀ کنونی بر اساس اعلامیۀ ریاست جمهوری که در ۲۹ جوزای ۱۳۹۴ صادر شد، تا زمان اعلام نتایج انتخابات دورۀ بعدی تمدید شد.
با این هم، رئیس کمیسیون پیشین انتخابات در ۲۸ جدی ۱۳۹۴ هـ ش اعلام کرد که انتخابات پارلمانی به تاریخ ۲۴ میزان ۱۳۹۵ هـ ش برگزار خواهد شد. این اعلام با مخالف‌هایی مواجه شد. رئیس اجرائیۀ حکومت وحدت ملی تاکید می‌کرد که تمام کارها از سوی “کمیسیون جدید” باید انجام یابد و پیش از انتخابات پارلمانی، نظام انتخاباتی باید اصلاح گردد.
گرچند دو سال حکومت وحدت ملی به کشمکش‌ها در مورد اصلاحات انتخاباتی گذشت و قضیۀ اصلاحات انتخاباتی افغانستان تا سال گذشته به یک معما برای این کشور تبدیل شده بود، ولی در نهایت کمیسیون‌های انتخاباتی تشکیل و آغاز به کار کرد که اکنون با گذشت حدود یک سال، بی‌اعتمادی نسبت به کفایت این کمیسیون‌ها به شدت افزایش یافته است.
بی‌اعتمادی به کمیسیون انتخابات
عوامل ذیل، بی‌اعتمادی به کميسيون مستقل انتخابات و برگزاری انتخابات آینده را موجب شده است:
نخست؛ کمیسیون مستقل انتخابات، که در نتیجۀ جنجال‌های طولانی و نفس‌گیر تشکیل شده، از ظرفیت و توانایی لازم برای برگزاری انتخابات برخوردار نیست. از همان آغاز کار، این کمیسیون موفق به ارائۀ یک طرح قابل تطبیق و ضامن شفافیت در انتخابات، نشد. به گونۀ مثال، این کمیسیون به الکترونیکی نمودن پروسۀ انتخابات که بیش از ۹۰ درصد شفافیت در پروسۀ انتخابات را به وجود می‌آورد، موفق نشد. هرچند کمیسیون انتخابات چند ماه پیش از برگزاری انتخابات آینده به شکل الکترونیکی سخن گفت، ولی بعدا اعلام کرد که با در نظرداشت شرایط کنونی، الکترونیکی شدن پروسۀ رای‌دهی انتخابات آینده، ممکن به نظر نمی‌رسد. در کل، کمیسیون انتخابات تاکنون دست‌آورد ملموسی را در رابطه به آماده‌گی‌های انتخابات ندارد.
دوم؛ اختلافات داخلی کمیسیون‌های انتخاباتی نیز باعث شده، به روند آماده‌گی‌ها برای برگزاری انتخابات آینده صدمه وارد کند. اعضای کمیسیون‌های انتخاباتی شدیدا درگیر اختلافات داخلی اند. رئیس و کمیشنران کمیسیون شکایات انتخاباتی بجای گرفتن آماده‌گی‌ها برای برگزاری انتخابات آینده، یکدیگر را به فساد اداری، بی‌تفاوتی و قانون‌شکنی متهم کردند و پنج عضو این کمیسیون از سوی رئیس جمهور عزل شدند. پس از آن رئیس کمیسیون مستقل انتخابات نیز بربنیاد خواست سایر اعضای این کمیسیون، از سوی رئیس جمهور برکنار گردید و تااکنون کمیشنر جدید به این کمیسیون معرفی نشده است.
سوم؛ کمیسیون مستقل انتخابات از استقلالیت لازم نیز برخوردار نیست. چنانچه نهادهای ناظر انتخابات، اعضای ولسی جرگه و سایر سیاسیون کشور در طول یک سال گذشته که کمیسیون مستقل انتخابات آغاز به کار کرده است، بارها استقلالیت این کمیسیون را زیر سوال برده است. به همین دلیل، تحلیل‌های وجود دارد که حکومت ارادۀ برگزاری انتخابات شفاف و عادلانه را ندارد، ولی می‌خواهد کمیسیون مستقل انتخابات را مقصر اصلی معرفى کند. نهاد دیده‌بان انتخابات و شفافیت افغانستان به تاریخ ۱۴ عقرب ۱۳۹۶ اعلام کرد که در نتیجۀ ارزیابی این نهاد از کارکردهای کمیسیون مستقل انتخابات، دریافته اند که هنوز هم این کمیسیون مستقل نیست.
بنابراین، به نظر می‌رسد ضعفی که در کمیسیون فعلی انتخابات دیده می‌شود، نمی‌تواند انتخابات پیشرو و چالش‌های قبل از آن را مدیریت کند. همین مسئله از اساسی‌ترین عواملی است که بی‌اعتمادی نسبت به برگزاری انتخابات ولسی جرگه و شوراهای ولسوالی‌ها و بعدا انتخابات ریاست جمهوری با سیستم انتخاباتی کنونی و از سوی کمیسیون فعلی را، افزایش داده است.
سرنوشت انتخابات پیشرو
گذشته از بی‌اعتمادی نسبت به کمیسیون انتخابات، چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که تحلیل‌های مبنی به برگزار نشدن انتخابات ولسی جرگه و شوراهای ولسوالی‌ها در تاریخ معین آن را، تقویت می‌بخشد.
وضعیت امنیتی عملا در اکثریت مناطق کشور شکننده است و کنترول حکومت افغانستان بر خاک کشور، به پایین‌ترین سطحش رسیده است. بربنیاد گزارش اخیر سیگار، کنترول و نفوذ حکومت افغانستان از ۷۲ درصد در عقرب سال ۱۳۹۴ هـ ش، به ۵۷ درصد در عقرب امسال کاهش یافته است. دفتر جان سپکو سرمفتش خاص امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) در گزارش سه ماهه به کانگرس امریکا، که دو ماه قبل به تاریخ ۹ عقرب (۱۳۹۶) به نشر رسید، می‌نگارد که تنها در شش ماه گذشته ۹ ولسوالی از کنترول دولت خارج شده و به این ترتیب مخالفین مسلح حکومت در حال حاضر جمعا بر ۵۴ ولسوالی “کنترول” و “نفوذ” دارند. جمعیت تحت کنترول دولت به ۳۴ درصد و جمعیت تحت نفوذ دولت به ۲۹ درصد کل نفوس کشور می‌رسد. از همین جاست که کمیسیون انتخابات در بیش از ۳۰ ولسوالی، حتی قادر به تعیین مراکز رای‌دهی نشده است.
از جانب دیگر، اختلافات داخلی حکومت وحدت ملی نیز باعث شده، سرنوشت انتخابات چند ماه بعد در هاله‌ای از ابهام قرار گیرد. به عنوان مثال، یکی از اقدامات اساسی برای برگزاری انتخابات شفاف، توزیع تذکره‌های الکترونیکی به شمار می‌رود، درحالیکه آغاز توزیع تذکره‌های الکترونیکی به دلیل اختلافات و نبود هماهنگی میان سران حکومت، عملا با چالش مواجه شده است. به نظر می‌رسد که دلیل تاخیر در معرفی کمیشنر جدید به کمیسیون انتخابات نیز همین اختلافات است.
بنابراین، به نظر می‌رسد که در حال حاضر حکومت وحدت ملی به دلیل مشکلاتی که دامن‌گیر این حکومت است، ارادۀ جدی به انتخابات پیشرو ندارد و این انتخابات به تعویق خواهد افتید، مسئلۀ که مشروعیت نظام را بیش از پیش متزلزل خواهد ساخت.
نگرانی‌های بی‌ثباتی
هرچند برگزاری انتخابات سال ۱۳۹۷ عملا ممکن به نظر نمی‌رسد، ولی در کل نگرانی که در رابطه به انتخابات آینده در افغانستان با سیستم کنونی انتخاباتی و کمیسیون فعلی وجود دارد، پیامدهای ناگوار آن و بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی در کشور است.
برخی نهادهای ناظر، سیاسیون و احزاب سیاسی از اصلاحات انتخاباتی حکومت وحدت ملی راضی به نظر نمی‌رسند و برخی جریانهای سیاسی به دلیل عدم صلاحیت و کفایت کمیسیون انتخابات برای برگزاری انتخابات، حتی به منحل شدن کمیسیون فعلی تاکید می‌ورزند. نشریۀ دیپلومات چاپ امریکا در مقاله‌ی که توسط عبدالله الهام نویسندۀ افغان نوشته شده، گفته است که کاستی‌های سیستم انتخاباتی به دلیل نزدیک بودن انتخابات ۱۳۹۷هـ ش در افغانستان، نگرانی‌ها را افزایش داده و موجب بروز اختلافات سیاسی شده است.
اصلاحات بنیادی در سیستم انتخاباتی و کمیسیون‌های انتخاباتی یک نیاز جدی برای جلوگیری از بروز بی‌ثباتی در پی انتخابات آینده در کشور، پنداشته می‌شود. اصلاحات انتخاباتی که توسط حکومت وحدت ملی صورت گرفته، منتج به بهتر شدن سیستم و کمیسیون‌های انتخاباتی نشده است. از همان آغاز کار، کمیتۀ گزنش به دلیل اختلافات داخلی حکومت طوری تشکل شد که کفایت لازم برای گزنش کمیشنران کمیسیون‌های انتخاباتی را نداشت. اعضای کمیسیون به‌گونۀ شفاف گزینش نشدهاند و اصلاحات در آن محسوس نیست، از همین‌رو، نباید به برگزاری انتخابات قابل قبول همه‌گان، چشم امید داشت.
به همین دلیل، برای جلوگیری از بروز بی‌ثباتی احتمالی در پی انتخابات، اقدام نخست ارادۀ قوی سیاسی حکومت برای اصلاح بنیادی سیستم و کمیسیون‌های انتخاباتی و آماده‌گی لازم و واقعبینانه برای انتخابات، به شمار می‌رود. درکنار این، حمایت و همکاری جامعۀ بین‌المللی نیز اهمیت بالایی در دست‌یابی به این هدف دارد، در حالیکه جامعۀ جهانی تاکنون در زمینه سکوت معناداری اختیار کرده و هیچ تلاشی برای تغییر این وضعیت نکرده است.
پایان